A QUEIMADA DO SAN XOÁN DE SÁRRIA (1971 A 2022)

                                         A QUEIMADA DO SAN XOÁN DE SÁRRIA 

                                      CREACIÓN DA QUEIMADA POPULAR (1971)

No ano 1971, despois de ter renunciado a comisión oficial patrocinada polo Concello que pretendera que as Festas do San Xoán se celebrasen na parte baixa da vila, abandoando os tradicionais espazos onde dende séculos atrás se viñan celebrando, o que deu lugar a certa contestación veciñal,  fixeronse cargo da organización dos festexos varios veciños (persoas maiores e uns cantos mozos), que en moi pouco tempo armaron programa, e fixaron as festas e verbeas na Praza da Constitución, na Praza de Xoán María López de Almance e na Rúa Matías López (nesta sen solicitar nin contar con autorización de Obras Públicas).

Formaban a Comisión os seguintes veciños, na súa maior parte residentes na parta alta da vila: a efectos formais Eladio Díaz (dos Americanos) fixo de presidente, xa que operaron con carácter asembleario, sen reparto de funcións; Luis García (Villesteva); Eliseo Gudín González (Gudín); Xosé Núñez Díaz (Capón de Abaixo); Serafin Gallego (Cochero); Uxío López Prado; Manuel Díaz López (Manolo dos Americanos); Pedro Rivas Barreal (Pedriño da Franca); Pedro López Fernández (Pedro do Dios);  Euxenio López Carrozas (Genín Carrozas); Carlos Díaz Losada (Chelo) e Xaime Félix López Arias.

Para organizar as festas a Comisión reuníase diariamente, despois das dez da noite, no Forno de Gudín. Sentados nos sacos da fariña ían artellando a contratación dos grupos musicais e a programación dos actos. Alí, de forma colexiada, tendo en conta a constatación de que a verbea do 23 non presentaba atractivo e a participación da xente nela era mínima, organizouse unha "treboada de ideas" para darlle vida á noite que abría os festexos, na que de xeito intermitente se acendía unha fogueira no Campo da Feira, á que tamén concorrían poucas persoas. O noso desexo de que se recuperase a presenza dun paxe montado a cabalo, e provisto de cornetín, que botase pregón polas rúas da vila, como acontecera  anos atrás,  houbo que desbotalo porque non achamos cabalo nin cabaleiro a xeito e o pregón versificado que nos meus vinte e un anos escribira quedou exposto no escaparate de "Los Americanos. La Casa de los Saldos".

E dándolle volta aos miolos alguén falou de facer unha QUEIMADA POPULAR no Campo da Feira, que fose complemento da FOGUEIRA DE SAN XOÁN, e a idea foi aceptada por todos os membros da Comisión. Como Pedro do Dios era o máis veterán dos "ramistas guerrilleiros", encargado da conservación e arranxo das pampónigas e de contactar con bandas de música e gaiteiros, acordouse que nesa primeira queimada da augardente levase aos gaiteiros para que amenizasen a nova programación. A idea manexada era a de que a xente que concorrese a tomar a queimada, cando ese acto rematase, como necesariamente tería que pasar pola Praza da Constitución quedaría alí disfrutando da verbea, dándolle así a esta o pulo que viñera perdendo dende dez anos atrás.

Como a casa de Pedro do Dios era a que estaba máis perto do Campo da Feira, e el, xenerosamente sempre estaba aberto a levar o peso de cantas xestións se lle encomendaban, foi o encargado de custodiar os dous canados de augardente comprados pola Comisión e máis a cazola onde se ía  mesturar sabiamente co azucre, os grans de café, pel de laranxa, etc. de onde xorde a agarimosa bebida, e foi el, coa axuda de veciños dos Esqueredos, quen tomou ao carrelo a preparación do evento, porque nas horas previas os membros mozos da Comisión, coa axuda doutros mozos amigos, tivemos que andar con toda presa a repartir os Libros-Programa, que non se poideran rematar até a caída do serán.

E cando finalmente poidemos chegar  á entrada do Campo da Feira, xa estaba todo disposto para acender a fogueira e facer a queimada, acompañados polo mellor repertorio de "Os Barros".... E con natural sorpresa  tomamos coñecemento, de boca de Pedro do Dios, de que tendo en conta o mar de xente que ata alí subira era urxente facer acopio dun número maior de garrafóns do que os franceses chaman "auga de vida", e algúns dos comisionados sairon con coches a mercar  augardente, e conseguiron a suficiente como para dar satisfación aos ledos sarriaos e sarriás, que na percura da novidade, subiran até o alto para participaren  nun acto que superou todas as nosas expectativas.

A noite do 23 de xuño de 1971, a mítica Noite de San Xoán, abriu unha celebración innovadora, que ano a ano se foi enriquecendo con actuacións musicais, sesións de fogos artificiais, ofrecemento de iscos, chourizos e queimada... até lle dar o formato actual, con participación de grupos musicais sarriaos (Os Eoas adicaranlle composición propia) e de cando en cando esta Noite do Lume vese enriquecida coa actuación de un "corre foc", no que se produce o achegamento entre a tradición sanxoaneira deste noso mundo atlántico e a tradición mediterránea de celebración do solsticio de verán.

Neste ano 2022 celébrase a 50ª QUEIMADA POPULAR... e é de xustiza que se coñezan os nomes de quen foron os creadores do que agora é xa unha tradición consolidada e que é leda apertura do San Xoán sarriao.

 ***********************

No ano 1974, cando se ía celebrar a cuarta Queimada Popular, como unha ousadía pola miña parte, e para darlle "aval de antigüidade" escribin un CONTO SANXOANIÑO, no que cunha certa trascrición dos feitos do nacemento, quixen enriquecer a súa creación levándoa a uns teóricos lustros antes, coa presenza de persoaxes vilegos que xa viven na memoria colectiva.

CONTO DO SAN XOÁN

Unha das mellores cousas do San Xoán de  Sárria é a queimada que se fai  no campo da feira a carón da fogueira noitarega, entrementras os gaiteiros andan de foliada.

E eu quérovos contar  o que lle pasou hai algúns anos a un que de alcume lle din o Virafollas de Vilela, traballador cando lle peta, bon xogador de birisca e grande amigo de tabernas, cafés, bares, adegas, mesóns, tendas de ultramariños e de cantos sitios haxa onde a un cristián  lle vendan cousas de beber.

Como vos ía dicindo, o Virafollas de Vilela é fillo do Liortas de Vilachá, casou cunha do Mexericas de Rosende e veu para Sárria cando partiron...

O certo é que os ramistas daquil ano non tiveran moito tempo para pidir e cando se decataron tiñan a augardente por buscar. Mal que ben, xuntaron dúas cántaras e na noite do vinte e tres puxéronse a queimalas, pero ben sabían que non lles chegaban. E foi así. Como sempre que hai cousas de balde a xente botouse ao asalto escontra das perolas e se te vin non te vexo non deixaron pingotada. A xente, que é de bon conformar,  puxose a mirar para a fogueira, para ver se tocaban zafarrancho outra vegada.

O Virafollas de Vilela, que quedara con ganas, díxolle ao Retorta dos Esqueiredos que era ramista:

            -  ¿E non ha haber queimada para un amigo?

            - Acabouse, as perolas están que nin lambidas.

            - Pois se queredes gastar cartos eu sei onde hai boa augardente.

            - ¿Estás de risa?

             -  Estou... dádeme unha garrafa e traio canta queirades.

Déronlla e voltou con ela chea. A xentiña arrimouse ás perolas e veña de cuncas hasta que volveron a baleiralas.

O presidente da comisión vendo contento ao mundo mandou traguer máis augardente e o Virafollas volveu Murallón abaixo Murallón arriba co garrafón ao lombo.

Cando principiou a verbena a xente nova foi marchando, un pouco enchispada todo hai que dicilo, e só quedaron os da comisión e unha serie de devotos agardando a ver se caía algo máis de vovilisvovilis. E nisto chegaron uns cantos señores e señoras de Lugo, moi ben traxeados, que leran no xornal do día que en Sárria había fogueira e, sobor de todo, queimada e querían ver de perto "algo tan popular y carente de mixtificaciones" no dicir dun diles que falaba moito pero ben se lle notaba que sabía pouco.

As oitenta gorxas veciñais xa secaran as perolas e o Retorta dos Esqueiredos mandou outra volta ao  Virafollas na percura da augardente, pois mesmamente aquiles señores eran moi importantes e non podían quedar mal con iles, sobor de todo estando, como alí estaba, o señor alcalde, e il como ben mandado colleu de garrafa e veña pola costa embaixo.

Pasou tempo dabondo. Os de Lugo veña a parolar e parolar, pero como eran educados non preguntaban pola augardente como facían algúns cara de leite fervido que a berros se metían cos da comisión e dicían que valente cousa facían e que aquelo non era queimada nin raios, que había que botarlle un limón, que a apagaran cedo... mais o que é marchar non marchaba ningún.

Como o Virafollas tardaba moito foi a buscalo o tesoureiro, que xa sabía que a traguía da taberna da Ponte Ribeira, e ao chegar á praza de riba das escaleiras atopouno cunha dúcea máis darredor dunha pota onde andaban a facer unha queimada.

            - ¡Ai lampantín! Ti de festa e nós cheos de agardar a augardente.

            -  Xa marchaba agora...- dixeron algúns dos queimadores-.

            - Eu, como  a costa é grande, baleirei algo da carga para tomarmos forcias eu e máis o burro.

            - ¿Que burro?

            -  O que teño no carro.

            - ¿En que carro?

            -  Nese que ten un pipote cheo de augardente.

E ali estaban  o carro e o burro e no carro había unha barrica de douscentos litros.

            - ¡Fixéchela boa! ¿E agora quen paga o pipote?

            - Non teñas medo, home, que só se paga o que se beba.

E arrincaron pola Rúa Maior enriba. Ao ver o carro co pipote fíxose a desfeita da festa e todos foron detrás  berrando e cantando; os gaiteiros, que xa viñan de camiño, pegaron volta e puxéronse diante tocando a muiñeira de Chantada e os músicos baixaron do palque e foron tamén de procisión.

¡Aquil ano non houbo verbena!. Todo o mundo bebeu queimada a fartar e o Virafollas hasta lla quixo dar a probar ao burro. Os de Lugo dicían que nunca cousa igual viran. Os da música quixeron tocar "El sitio de Zaragoza" e saíulles "La Cumparsita". Un rapaz de fora tirou os zapatos ao lume e traballo lles custou aos compañeiros convencelo de que non pasase descalzo de pé e perna riba das brasas. E veña a queimar augardente e o campo cheo de xente con cuncas, vasos e hastra había chuscos que mercaran un ouriñal para ver se lles tocaba máis queimada.

Nas festas daquil ano houbo que tirar menos foguetes e pouco fallou para que a comisión non se empeñara. A augardente correu a cachón e todos estiveron contentos.

            - ¡Ai, hom!- dixéronlle os ramistas ao Virafollas-, E se a xente cando te viu pasar pola verbena coa barrica no carro non se ven outra vegada para o campo da feira, ¿para quen traguías tanta augardente?

            -  Para mín, carafio, para min, que xa me tiñades morto de sede con tanto subir e baixar co garrafón ao lombo.

                                                                    XAIME FÉLIX LÓPEZ ARIAS

(En lembranza de "Pedro do Dios", gardador e xastre das vellas Pampónigas, amador da música das Bandas e Queimador Maior  na Noite do San Xoán de Sárria).