SÁRRIA NAS ENCICLOPEDIAS

                                               SÁRRIA NAS ENCICLOPEDIAS

O primeiro Concello Constitucional de Sárria , Cabeza do Partido Xudicial de Sárria, establecido  entre 1820 3 1823,  deu paso á reimplantación das institucións do antigo réxime, nun tempo de opresión e arbitrarismo  do nefasto reinado dun absolutista Fernando VII , adicado á persecución dos elementos liberáis  que estableceran  leis  exaltadoras de conceptos como Nación, Constitución, liberdade, eliminación de previlexios ,  sostidas  polos cidadáns e representantes por eles elexidos .

                                                                  1827

SÁRRIA.-   Xurisdición de Señorío  de España,   en Galicia,  provincia e bispado de Lugo. Está composta pola vila do seu nome  e de  30  freguesías  que son : 1.-  Santalla de Arxemil. 2.- San Vicenzo de Betote. 3.-  San Mamede do Camiño. 4.-  San Mamede da Chanca. 5.-  San Xulián de Chorente. 6.-  Santa María de Corvelle. 7.-  Santiago de Farbán. 8.-  San Sadurniño de Ferreiros. 9.-  San Martiño de Fontao. 10.-  San Pedro de Froián1. 11.- San Sadurniño de Froián. 12.- San Vicenzo de Froián. 13.-  San Martiño de Louseiro. 14.-  Santo Estevo  de Lousadela. 15.-  San Pedro de Maside. 16.-  Santo Estevo do  Mato. 17.- San Salvador do Mato. 18.-  Santiago de Nespereira. 19.-  Santa  María de Ortoá. 20.-  Santo  André de Paradela, 21.-  San Salvador da Pena. 22.- Santa María da Pena. 23.-  San Fiz de Reimóndez. 24.-  San Martiño de Requeixo. 25.-  Santa Mariña de Rubín. 26.-  Santa Mariña de SÁRRIA. 27.- San Salvador de SÁRRIA. 28.- San Pedro de Seteventos . 29.-  Santiago da Veiga. 30.- San Xulián da Veiga. 31.-  Santa María de Vilamaior. 32.- San Salvador de Vilar de Sárria, en cuxos artigos  acharase  a súa poboación , situación, produtos, industria e contribución. Dista 5 légoas da capital e 18 de Santiago.

SÁRRIA.-  Vila  de Señorío  de España  en Galicia, provincia  e bispado de Lugo, cabeza da xurisdición do seu nome, que se compón  de 30 freguesías con un Xuiz Ordinario  para toda ela, e este fai o nomeamento  dos alcaldes pedáneos  que hai en cada unha. 

O casco da vila  ten 132 viciños  e 650 habitantes divididos en dúas parroquias que son as de Santa Mariña e San Salvador . A Xurisdición  ascende a 700 viciños  e 5.000 habitantes.

Hai nos arrabaldos  deste pobo  un convento de Agostiños , un hospital,  caixa de correos e escola de primeiras letras.

A poboación está regularmente formada, porén é pequena e de terceira orde. Situada  a 5 légoas  ao Sur de Lugo e 18 de Santiago, na donda costa  dunha cuiña que remata no río da Sárria, e cínguea polo Oeste outro arroxo  considerable  que vai mesturar as súas augas coas do río, pouco máis abaixo da vila, que domina a súa deliciosa veiga que ten o seu mesmo nome.

Pasa polo seu pé  unha antiga verea  real  que, dende as alturas  do Cebreiro  e estremas da provincia de León, conduce  á cidade de Santiago, e cruzan no mesmo paraxe  outras varias carreiras interesantes dabondo, con especialidade  as que, dende os vales de Quiroga , Valdeorras e Lemos , xiran  cara os portos da costa do Norte.

É cabeza de marquesado, pertencente de antigo  á  casa dos condes de Lemos, hoxe incorporada na  de Berwik, e noutros tempos foi residencia dun Correxidor  que tiña coñecemento de alzada e preventivo en 5 xurisdicións chamadas  " As Cinco Pobras".

É paraxe decote frecuentado de transeúntes e traficantes, e noutro tempo poido selo máis xa  que existen actualmente catro fermosas pontes de pedra  ben conservados, riba do río e do arroxo.

A súa  graciosa , amena  e pintoresca veiga  a Leste e Norleste  da vila, espállase como unhas dúas légoas en todos sentidos, en cuxo centro e lugar de CÉLTIGOS  , na beira esquerda  do río que a rega, hai unhas augas  mineráis  xofrosas  mornas , moi saudables para   moitas doenzas,  con especialidade para as cutáneas.

Celebra feira o 20 de marzo  de cada ano. Produce  trigo, centeo, millo, nabos, patacas,  todo xénero de legumes e froitas , caza, pesca de río  e abondosos e sustaciosos pastos.  Industria:  teares de toda clas de tecidos  de lenzo, cría de  toda especie de gado , queixos e manteigas. Extración  de todos estes artigos  e carnes salgadas.

Todas as freguesías   desta xurisdición  abndan  máis ou menos   de iguáis ou semellantes produtos.

Contribúe con 5.500 reáis . Dereitos enaxenados :  400 reáis.

************************************************************************************** 

                                                                  1849

                                                   DICCIONARIO MADOZ

SÁRRIA.- Río  na provincia de Lugo  e un dos alfluentes do Neira  ( Véxase  a súa descrición no artigo do partido xudicial de Sárria ). ( Nota : As referenzas   documentáis  medieváis figuran como " ripa Sarrie", "  fluvio Sarria ", " amnis Sarria".  Até o século XVIII  as referenzas dín " río da Sárria".

SÁRRIA.- Xurisdición  da antiga provincia de Lugo, composta da vila do seu nome , e as freguesías de. 1.- Arxemil. 2.- Betote. 3.-  Camiño. 4.- Chanca. 5.-  Chorente.6.- Corvelle. 7.-  Farbán. 8.- Ferreiros.9.- Fontao. 10.-  Froián, San Pedro. 11.- Froián, San Vicenzo. 12.- Froián, San Sadurniño.  13.- Louseiro. 14.- Lousadela. 15.-  Maside. 16.- Mato, Santo Estevo. 17.- Mato, San  Salvador .  18.-  Nespereira. 19.- Ortoá.20.- Paradela, Santo André. 21.-  Pena, Santa María. 22.- Pena San Salvador. 23.-  Reimóndez. 24.- Requeixo. 24.- Rubín. 25.-  Seteventos. 26.- Veiga, San Xulián. 27.- Veiga, Santiago. 28.-  Vilamaior. 29.-  Vilar de Sárria. 30.- San Salvador de Sárria. 31.- Santa Mariña de Sárria ; o xuiz ordinario era nomeado polo Conde de Lemos e outros partícipes ( Nota : Non inclúen a parroquia de Albán ).

SÁRRIA.- Concello na provincia e diocese de Lugo  ( 5 légoas ) , audiencia territorial da Coruña  ( 20 )  e partido xudicial do seu nome. SITUACIÓN:  Ao SO  da provincia  entre os elevados montes do Páramo e A Meda, que o cubren polo  O. e L. O SEU CLIMA, é frío no xeral, máis san dabondo. Compónse das FREGUESIAS  de : 1.-  Albán ( Santa María ). 2.-  Arxemil ( Santalla ). 3.-  Barbadelo ( Santiago ).  4.-  Belante ( Santa María ). 5.-  Betote ( San Vicenzo ). 6.-  Calvor ( Santo Estevo ). 7.-  Castelo dos Infantes ( Santiago ), 8.-  Camiño, San Mamede,  9.-  Cesár ( San Salvador ). 10.-  Corvelle ( Santa María ). 11.-  Chanca ( San Mamede ), 12.-  Chorente ( San Xulián ). 13.-  Fafián ( San Xoán ) .14.- Farbán ( Santiago ). 15.-  Ferreiros ( San Sadurniño ), 16.-  Fontao ( San Martiño. 17.-  Frades ( San Xulián ). 18.-  Froián ( San Vicenzo ), 19.- Froián ( San Sadurniño ), 20.- Froián ( San Pedro ). 21.-  Goián ( San Miguel ). 22.-  Lier ( Santa María ). 23.-  Loureiro de Froián ( San Martiño ), 24.-  Lousadela ( Santo Estevo ). 25.-  Louseiro ( San Martiño ). 26.-  Maside ( San Pedro ). 27.-  Mato ( San Salvador ). 28.- Mato ( Santo Estevo ). 29.-  Meixente ( San Xulián ). 30.-  Lugar de Morgade. 31.-  Nespereira ( Santiago ). 32.-  Ortoá ( Santa María ). 33.-  Paradela ( Santo André ). 34.-  Pena ( Santa María ). 35.- Pena ( San Salvador ). 36.-  Pinza . 37.-  Piñeira ( San Miguel ). 38.-  Reimóndez ( San Fiz ). 39-  Requeixo ( San Martiño ). 40.-  Rubín ( Santa Mariña ), 41 .-  SÁRRIA ( San Salvador ). 42 .- SÁRRIA ( Santa Mariña ). 43.-  Seteventos ( San Pedro ). 44.-  Santa Eufemia ( Santo Antolin ). 45.-  Veiga ( San Xulián ). 46.- Veiga ( Santiago ). 47.-  Vilamaior ( Santa María ). 48.-  Vilapedre  ( San Miguel ) .49.-  Vilapedre ( San Fiz ). 50.-   Vilar ( Santa María ) ,51.-  Vilar de Sárria ( San Salvador ).  52 .- Viville (  San Miguel ) , que reúnen  darredor de 1,100 CASAS diseminadas no territorio ; este  abonda en auga potable  de boa calidade, e ten algún arboredo  tanto de froitas  como de construción ; hai varias ESCOLAS  indotadas  e as máis delas  son temporáis. O TERMO MUNICIPAL  estrema por N.  co de Láncara ( e O Páramo ) ,  L.  Samos ,  S. Rendar , e O., Paradela . O TERREO  participa de monte , mais  disfruta de  fermosas cuiñas  e frondosos vales  regados  por infinitos arroxiños  que levan as súas augas ao Sárria , que corre polo medio  do distrito .Os CAMIÑOS municipáis  así como o que se dirixe a Lugo  e os que como vereas  marchan en outras direcións , están mal coidados ; O CORREO  recíbese na cartería de Sárria  tres veces na semana  e ali concorren a recollela  dos pobos e freguesías  xa indicados. AS PRODUCIÓNS  máis comúns  son o centeo, patacas . millo, trigo, legumes. hortaliza,  liño e froitas  ; críase gado de todas  especies , porén prefirese o vacún,  hai caza, pesca, muiños fariñeiros e varios artesáns   de primeira necesidade . COMERZO :  o que proporciona a feira  e mercados de Sárria e outras da contorna. POBOACIÓN:  1.008 viciños. 5.043 almas . RIQUEZA impoñible : 568.141 escudos. CONTRIBUCIÓN:  ( véxase o cado sinóptico  do partido xudicial  ) , O ORZAMENTO MUNICIPAL  cúbrese por repartición  entre os viciños

************************************************************************************ 

SÁRRIA.- Partido xudicial de entrada na provincia e diocese de Lugo,  audiencia territorial e capitanía xeral de A Coruña : abrangue  os seis concellos de Láncara, Paradela, O Páramo, Rendar,  Sárria e Samos, que reúnen   perto de mil poboacións  distribuidas  nas 165 freguesías seguintes:

1.- Adai ( Santa Mariña ). 2.-  Albán ( Santa María ). 3.-  Aldosende ( Santiago ). 4.-  Andreade ( Santiago ). 5.-  Arxemil ( Santalla ). 6.-  Armeá ( San Pedro ). 7.- Bande ( San Pedro ) . 8.-  Barán ( San Pedro ). 9.-  Barbadelo ( Santiago ). 10 . -  Bardaos ( San Xoán ). 11.- Bardaos ( Santalla ). 12.-  Belante ( Santa María ). 13.-  Biville ( San Miguel ). 14.-  Calvor ( Santo Estevo ). 15.- Camiño ( San Mamede ). 16.- Carballo ( San Xil do ). 17.-  Carracedo ( San Vicenzo ). 18.-  Castelo ( de Somoza) ( San Tomé ). 19.-  Castelo dos Infantes ( Santiago ). 20.-  Castro (  San Mamede ). 21.- Castro ( San Martiño ).  22.- Castro de Rei de Lemos ( Santa María ). 23 .- Castroncán ( Santa Marta ). 24.-  Cedrón ( Santiago ). 25.-  Cervela ( San Cristovo da ). 26.-  Cesár ( San Salvador ). 27.-  Corvelle ( Santa María ). 28.-  Cortes ( San Salvador das Cortes ). 29.-  Couto ( San Mamede do Couto ). 30.-  Cuvela ( San Pedro da  ). 31.-  Chanca ( San Mamede da ). 32.-  Chorente ( San Xulián ). 33.-  Eirexalba ( Santo Estevo ). 34.-  Estraxiz ( Santiago ). 35.-  Fafián ( San Xoán ). 36.-  Farbán ( Santiago ). 37.- Ferreiros ( San Sadurniño ). 38.- Ferreiros ( Santa María ). 39.- Foilebar ( Santa María ). 40.-  Fontao ( San Martiño do ). 41.-  Formigueiros ( Santiago ). 42.- Frades ( San Xulián ). 43.-  Francos ( Santa María ). 44.-  Freixo ( San Silvestre ).- 45.-  Friolfe ( San Xoán ). 46.-  Frolláis ( San Miguel ). 47.- Froián ( San Pedro ). 48.- Froián ( San Sadurniño ).......... Froián ( San Vicenzo )..........49.-  Galegos ( Santa Mariña ). 50.-  Gondrame ( San Vicenzo ). 51.- Gondrame ( Santa María ). 52.-  Góo ( Santa María ). 53.-  Goián ( San Miguel ). 54.-  Grallás ( Santo Estevo ). 55.-  O Incio ( Santa Mariña ) 56.- O Incio ( San Pedro ). 57.- O Incio  ( San Miguel ).......... Hospital do Incio ( San Fiz )........ 58.- Laxe ( Santiago da Laxe ). 59.-  Lagos ( Santalla de ). 60.-  Lama ( Santa María da ). 61.-  Láncara ( San Pedro ). 62.- Larín ( San Salvador ). 63.-  Laiosa ( San Martiño ). 64.-  Lier ( Santa María ). 65.-  Louseiro ( San Martiño ), 66.- Loureiro de  Froián ( San Martiño ). 67.-  Loureiro do Real ( Santa María ). 68.-  Lousada ( San Martiño ). 69.- Lousada ( San Romao ).  70.- Lousadela ( Santo Estevo ). 71.-  Loio ( San Xoán ). 72.-  Lóuzara ( San Cristovo ). 73.- Lóuzara ( San Xoán ). 74.-  Mao ( San Romao do ). 75.-  Mao ( San Salvador do ). 76.-  Mao ( Santa María do ). 77.-  Maside ( San Pedro ). 78.-  Mato ( Santo Estevo do ). 79.- Mato ( San Salvador do ). 80.-  Meixente ( San Xulián ). 81.-  Montán ( Santa María ). 82.- Moscán  ( Santa María Madalena ). 83.- Moscán ( Santa Cruz ). 84.- Monseiro ( San Miguel ). 85.-  Muro  ( San Xoán do ). 86.- Neira ( de Cabaleiros ) ( Santa María ). 87.- Neira ( Santa María Madalena de Neira ). 88.- Nespereira ( Santiago ).  89.-  Noceda ( San Xoán ). 90.-  Oleiros ( San Martiño ). 91.-  Ortoá ( Santa María ), 92.-  Pacios ( de Loureiro ) ( Santa María ). 93.-  Pascáis ( Santalla ), 94.-  Paradela ( Santo André ).95.-  PARADELA ( San Miguel ). 96.-  Paradela ( Santa Cristiña ). 97.-  Paradela ( Santalla ). 98.- Paradela ( San Vicenzo ). 99.-  Pena ( San Salvador da ). 100.- Pena ( Santa María ). 101.-  Pinza ( San Salvador da ). 102.-  Piñeira ( San Miguel ). 103.-  Piñeiro ( San Salvador ). 104.-  Pobra ( San Xulián da ). 105.-  Real ( San Cristovo do Real ). 106.- Real ( San Martiño ). 107.-  Reascos ( Santa María ). 108.- Reboiro ( Santa María ). 109.-  Reimóndez ( San Fiz ). 110.-  Renche ( Santiago ). 111.- RENDAR ( Santa María ), 112.-  Requeixo ( San Martiño ). 113.-  Reiriz ( Santo Estevo ). 114.-  Ribas de Miño ( San Facundo ), 115.- Ribas de Miño ( Santiago ). 116.-  Ribeira ( San Mamede da ). 117.-  Romelle ( San Martiño ). 118.-  Ronfe ( San Pedro )- 119.-  Rubián de Cima ( San Vicenzo ). 120.-  Rubín ( Santa Mariña ). 121.-  Sá de Páramo ( Santiago ).  122.-  SAMOS ( Santa Xertrude ). 123.-  Santo Andrea da Ribeira ( San Pedro ). 124.-  Santo Antolín ( Santa Eufemia ). 125.-  SÁRRIA ( San Salvador ). 126.- SÁRRIA ( Santa Mariña ). 127.-  Seteventos ( San Pedro ). 128.-  Sirgueiros ( San Xoán ). 129.-  Soñide ( Santa María ), 130.-  Souto ( de Ferradal ) ( Santiago ). 131.-  Suar ( San Lourenzo ). 132.-  Teivilide ( San Xulián ), 133.- Toirán ( San Salvador ). 134.-  Toldaos ( Santiago ). 135.- Toldaos ( San Vicenzo ). 136.-  Torre ( San Martiño da Torre ). 137.-  Touville ( Santa María ). 138.-  Trascastro ( Santalla ). 138.- Trasliste ( San Xoán  ), 139.- Veiga ( San Xulián da ). 140.-  Veiga ( Santiago da ). 141 .-  Viance ( Santiago ). 142.-  Vilapedre ( San Fiz ). 143.- Vilapedre ( San Miguel ). 144.-  Vilar ( Santa María ). 145.- Vilar de Sárria ( San Salvador ). 146.- Vilarello ( San Pedro ). 147. - Vila de Mouros ( San Miguel ). 148.-  Vilaesteva de Herdeiros ( Santa Mariña ). 149.-  Vilafiz ( Santa María ). 150.-  Vilaleo ( Santa María ) 151.-  Vilamaior ( Santa María ). 152.-  Vilambrán ( Santa María ). 153.-  Vilaragunte ( Santa María ). 154.-  Vilarxoán ( San Lourenzo ). 155.-  Vilarmosteiro ( Santa Eufemia ). 156.-  Vilasante ( Santa Cruz ). 157.-  Vilasouto ( San Mamede ). 158.-  Vileiriz (  San Salvador ). 159.-  Vilouzán ( Santo Estevo ). 160.-  Viso ( Santa Cristiña  ). 161.-  Zóo ( Santiago ).