A PRIMEIRA REPUBLICA EN SÁRRIA ( 1873 / 1874 )

                                A PRIMEIRA REPUBLICA EN SÁRRIA ( 1873 )

150 anos atrás  España e as súas posesións de Ultramar  entraron nun período inédito para un país que ao longo dos séculos , e constituida en Reino , tivera á súa fronte a figura dun rei, e despois da marcha ao exilio de Isabel II e o fallido intento de consolidación dunha nova dinastía  en Amadeo I, entrou en medio dunhas intensas  disensións políticas a fiar os seus destinos a gobernos democráticos de corte popular baixo a forma de República.

Eses tempos difíciles e convulsos foron vividos con grande preocupación  e tamén con esperanza no Concello de Sárria e grazas á documentación gardada no arquivo municipal  podemos coñecer o seu desenvolvemento e a participación que nese novo xeito de gobernación tiveron os sarriaos.

                                  OS ANOS DA PRIMEIRA REPUBLICA  ESPAÑOLA

                                                                       Xaime Félix López Arias

A correspondencia  dirixida  polo Alcalde de Sárria  ao Gobernador civil da provincia de Lugo nos primeiros meses do ano 1873 permite coñecer as dificultades  e alteracións vividas  na Comarca no ano en que foi proclamada a Primeira República Española.

A implantación naquel tempo do telégrafo xunto cun eficaz sistema de peóns que ían a Lugo coa  correspondencia oficial permitiron que as novas e comunicados gubernativos  circulasen con relativa  velocidade e os sucesos acaecidos en Madrid  se coñecesen moi axiña.

No Libro copiador de Correspondencia da Alcaldía de Sárria foron recollendo o contido dos oficios  que se enviaban a Lugo ;

11 de febreiro de 1873 : PROCLAMACIÓN DA PRIMEIRA REPÚBLICA ESPAÑOLA

....13 de febreiro.... " Aínda tendo en conta a incerteza que enxendra  a absoluta privación de instrucións  superiores , e a carencia de novas autorizadas, sabedor  por un telegrama  do que deu coñece mento o Señor uiz de 1ª Instancia , dos sucesos  ocorridos  acordei convocar  e tivo efecto na noite de onte unha reunión de veciños desta poboación , coa fin de acordarmos os medios máis eficaces  para a proteción da orde social, e prestarmos apoio á acción xidiucial  contra calqueraa tentativa  de perturbación nos momentos de transición presentes  ; resolvéndose por unanimidade a creación dunha forza  de dez homes  armados, que facilite rápido auxilio ás Autoridade que o de mande , e vixile  permannetemente pola conservacción  da tranquilidade pública, ofrecéndose ademiais os concorrentes  a secundar neste senso  a acción da dita cativa forza , se circunstancias por hoxe imprevistas , o esixiren, procuradno aunar  as vontades e esforzos de todos, para sacar incolume  de esta, que considero pasaxdeira crise o principio de Autoridade, e que dea  recíproco   respecto ás persoas  e intereses de todos. O que creo oportuno  participarlle á Vosa Señoría para o seu coñecemento , animñandome a confianza de que este acordo merecerá  a súa superior  aprobación , e a espranza de que se dignará participarme  canto conducente  sexa ao cumprimento dos  graves deberes que legal e moralmente pesan riba da miña autoriade nos momentos presentes......."

Valentín Lois Cabañas, alcalde de Sárria, era home prudente e o que el e moitos sarriaos non prevían era a novidade do desenlace do que xa se cocera en Madirid".

............15 de febreiro....."Recibín o ofico da Vosa Señoría de 13 do corrente transmitíndome o telegrama do Presidente do Poder Executivo, polo que anuncia A PROCLAMACIÓN DA REPÚBLICA , nomeamento do Goberno pola Asemblea  e confirmación da autoridade da Vosa Señoría  como única lexítima  na provincia. Prestarei gostoso todo o meu apoio para secundala na obtención dos fins que expresa, velarei con solicitude  incansable poila conservación da tranquilidade  pública, e darei á Vosa Señoría inmediato   aviso de canto ocorra, reiterando á Vosa Señoría o meu rogo para a obtención do que se solicita  na comunicación adxunta á fin de ter nos Guardas do Cárcere , Aguacís e depemdentes do Concello  e do Xulgado, e dez voluntarios que se organizaron , un núcleo de forza  co que atender  ás máis  apremiantes atencións da Xustiza e da Orde....."

E despois de recibido o oficio debeu ser cando se fixo a maniestación patriótica  que baixando pola Rúa Principal dende a Casa do Concello ( antigo Hospital de Santo Antón Abade ) baixou pola Rúa Principal cara o Arrabaldo, e na que ían desertando os participantes á altura das súas resepectivas casas, por ser xa a hora do xantar,dando ao unísono vivas á Republica, e entusiasmado Valentín Lois con tanto fervor non se prodecatar dos abandonos producidos, e cando estaba á altura da súa casa, moi perto da igrexa de Santa Mariña, enfrioulle o pulo verbal a súa dona que saíndo á porta dixo aquel de "Viva a merda, Valentín"... Pasa para a casa que se está enfriando o caldo"".. E así o contou a tradición local,

......15 de febreiro..." ..... ( 2ª comunicación )...." Segundo manifestei á Vosa Señoría  no oficio de antonte, está a se organizar neste pobo  unha forza de 10 homes composta de veciños hornrados e  licenciados do Exército  para prestaren apoio á Autoridade local  e xudicial  na conservación da  orde publica e persecución de criminais , mais débolle significar  que a pesares dos esfrozos de todos non puido reunirse armamento útil  para a dita forza, cuxo  número aumentaría considerablemente se se podesen facilitar  as armas necesarias . Permitome rogar á Vosa Señoría , en nome do Concello e veciños desta vila, se sirva acordar o que estime convinte para que dos Depositos do Estado se subministren  a este Concello dez fusís  e as correspondentes municións  para armar a dita forza , e se fose posible algúns máis, pois debo advertir que o tomarían volungtariamente  moitos veciños honrados e ademais carecen de armas o Alcalde  e os dous Gardas do Cárcere , así como os dous Aguacís do Xulgado e outros daosous  Concello, e sería moi convinte  facilitarlles armas aos dous primeiros  para a custodia dos numerosos presos  que hoxe existen, e aos últimos para prestaren  os debidos auxilios  que me reclama o Recadador de Contribucións...."

O Cárcere, que estaba entón no antigo Convento dos Agostiños ( Mosteiro da Madalena, extramuros da vila ) difícilmente podía ser custodiado  se os seus responsables caecían de armas . Máis que dun estado propio da utopía habería que falar dun Estado movéndose  en gtermos  da pura inopia.

Unha comarca na que había resistenza ao pagamento dos impostos e na que andaban agabelados os carlistas  non se podía permitir o luxo de que a capital do partido estivese sen gardas civís  e só contase con dez homes voluntariosos enteiramente desarm ados.

Non era pequena a responsabiliade  que o Alcalde Lois Cab añas  botaba riba de sí  e dalgúns arriscados, e en boa medida incautos cidadáns , que en tempos de inestabilidade suplían  o que correspondería facer  aos servidores do Estado.

.......17 de febreiro..... " O Concello que presido enterouse con satisfación en sesión do día de onte da PROCLAMACIÓN DA REPÚBLICA  pola Asemblea Nacional  e acordou polo meu conduto ofrecer ao Poder Executivo  a súa máis  entusiasta felicitación  e leal apoio. Rogo á Vosa Señoría  se sirva trasmitirllo así ao Señor Presidente  do dito Poder Executivo, polo medio máis rápido, mediante non existe estación oficial  neste pobo, para poder facelo telegráficamente.

Así botou a andar a Republica en Sárria, e a voz de ¡ Saúde e República ! pasou a ser saudo de espranza.

Aínda vivas  as manifestacións gozosas  pola proclamación da Republica de 1873.o Alcalde VALENTÍN LOIS CABAÑAS  tivo que comunicar situacións  de perigo derivadas  de alzamentos carlistas , para que o Gobernador  Civil da provincia de Lugo tomase as determinacións procedentes.

....... 24 de febreiro......"  Segundo me acaban de manifestar ás 8 da mañá  de hoxe sairon das devesas  de San Xulián neste Distrito 18 homes armados , ao parecer carlistas, en direción ao Furco, Distrito de Láncra, entre os que ían don VICENZO BARRIGÓN, desta Vila, don MANUEL LÓPEZ CAMBA,  de Manán e don MANUEL MARÍA , de Goimil. Posteriormente ao  manifestado, agregaron que os ditos homes levaron de aluguer a cabalería  de Ramón  Torres , da Silva de Corvelle,  e que entre eles ía tamén  don EVARISTO GAYOSO , desta Vila, O que me apresuro a  participarlle á Vosa Señoría sen perxuizo do telegrama que lle remitín nos primeiros momentos, rogándolle se sirva dispoñer  o envío a este pobo dalgunha  forza armada  para as eventualidades  que poidan xordir  deste feito, encolo do que estou instruindo as oportunas dilixencias , que dan por resultado até dagora  á confirmación  de todo o exposto".

.....25 de febreiro.... "Ampliando á Vosda Señoría o contido da miña comunicación de onte debo manifestarlle  que a partida carlista cuxa aparición lle participaba  di<rixiuse a unha casa illada, chamada do Furco, que pertence á parroquia de Cedrón no Distrito de Láncara, e está situada na mesma liña que divide este Concello  e o de Triacastela, tendo chegado ali ás doce da mañá, en número de 14 homea armados con fusís e baionetas, dous  de a  cabalo e unha mula na que levababan sete sables  e outros obxectos. Na dita casa xantaron , segundo relación  do mozo que foi cunha bagaxe  que tomaron no pobo de Corvelle , deste Distrito, sen que teña podido obter en todo o día de hoxe máis novas do seu posterior paradoiro, como tampouco as teño da Columna  que debeu sair na súa persecución , pois até estas horas,  que son as dez da noite, non se presentou neste pobo forza algunha da que vostede cita no telegrama e  de  ningún outro suceso, digno de mención, tiven coñecem ento até este intre, se non é o rusmusmús  que corre de que foi cortado o fío telegráfico da parte de Monforte, como así o que  comunica este pobo coa Capital, Das dilixencias que instruín  resulta probado que a dita partida  dá vivas á Relixión, a Carlos Sétimo e á Integridade Nacional  e que formaban parte dela os suxeitos  que nomeaba  na miña citada comunicación, Reitero á Vosa Señoría a miña súplica  que con toda urxencia se facilite algún armamento , a fin de evitar unha sorpresa., ben doada sen aquel indispensable  elemento de resistencia"

......1 de marzo.... " Segundo novas  que no día de hoxe recibín onte presentouse unha partida carlista na parroquia de Santiago de Cedrón , Distrito de Láncara, procedente do Concello de Triacastela, onde parce estiveron instruíndose  e reclutando xente  nestes últimos días, e ignorando a direción que dende o citado punto  de Cedrón tomaron , Se a dita partida fose , como se debe presumir, a que oportunamnete din á Vosa Señoría  noticia , é de advertir que a coincidencia  de que despois de transcorridos  seis días desde a súa aparición  volte a se presentar  tranquiñamente case  no mesmo  punto de partida, sen que fose  perseguida por columnas do Exército, de cuxo  paradoiro non tiven  até dagora  a menor nova. Esta  circunstancia , o rusmusmús esparexido de que se presentarán  brevemente nesta Vila, e a carencia de toda clas de auxilios para protexer os fondos públicos da Recadación, Administrción de Estancados  e Depositaría de Fondos Municipais  e carcerarios , cuxos funcionarios  reclámanme insistentemente medios ptotetores  , dos que carezo, teñen en grande alarma a este pobo".

......" 2 de marzo...." Non tiven novas da presentación de ningunha  partida carlista neste Distrito , no día de hoxe. Ignoro que graos de verdade  ten o que acaban  de darme  de que onte recorría  o Distrito de Bóveda  un grupo de paisáns  armados, nada sei nin nada me participan  os Señores Alcaldez dos Concellos do Partido, nalgús dos que reina algunha axitación",

...."3 de marzo".... "Ao anoitecer de hoxe chegou aesta Vila o Capitán de Murica don ANTONIO MILLÁNcoa columna das súas ordes, Propúxenlle ao mesmo organiuzar aquí un centro de operacións , poñéndose en relación direita e  diaria cos  alcaldes de Triacastela, Láncara, Samos, Rendar, Bóveda, Paradela , Portomarín e O Páramo, de cuxos puntos  dista moi poucas horas, tres como moito, caendo rápidamente  en calquera deles que se sinta a,meazado ou sobre calquera partida rebelde , por conceptuar este medio eficacísimo para pacificar  en breve o país. Atendida situación que este pobo ocupa , rogo á Vosa Señoría que acha ndo acertado este pensamento se sirva coadxuvar coa Autoridade superior militar , e cos Señores Alcaldes  dos Distritos citados a que teña doada realización".

A insurreción carlista parecía reinar no rural, aínda que o detallado coñecemento dos desprazamentos  das partidas leva a concluir que a autoridade establecida  contaba coa información  direita e puntual que lle facilitaban os veciños das parroquias.

No ano 1873 a presencia en Sárria  dunha Compañia do  Reximento Murcia , baixo do mando do  capitán don Antonio Millán , trouxo certa tranquilidade aos vilegos e aos cargos públicos , ao tempo que dificultou as accións das partidas carlistas . A partida da "faución " alzada polos sarriaos Evaristo Gayoso ( fidalgo de San Sadurniño de Froián )e  Vicenzo Barrigón ( mestre ) comezou así a ter os días contados.

......4 de marzo.... " A columna ás ordes do Señor Capitán Millán, que chegou onte a este pobo, saiu na maña de hoxe  en direción a Bóveda, onde o rusmusmús publico  aseguraba que se celebraría  unha reunión carlista . Neste Distrito nada aconteceu".

.....5 de marzo......"Hai días que corre  o grave rusmusmús  do que creo é o meu deber facer sabedor á Vosa Señoría, por se no seu poder  existisen maiores datos ou indicios que poidan confirmalo . Afírmase que Sabariegos  está na alta montaña , que ten reclutados moitos mozos do Courel que ali chegan doutros puntos , e que o plano da insurreción carlista é moi vasto nesta Provincia. Ás catro da tarde de hoxe  chegou a esta Vila  o xefe da Columna Señor Millán . Para  realizar o plano que insinuei  á Vosa Señoría  dirixíronse aos Alcaldes  e Xuices Municipais  dos Distritos de Triacastela,  Láncara, Samos, Rendar, Paradela, Portomarín , O Páramo e Bóveds- Rogando á Vosa Señoría  se digne  pola súa parte prevenilos de que cumpran  coa maior exactitude as instrucións que lles comunique o dito Xefe, e que son relativas a que   con toda urxencia poñan  na súa noticia  e por propio urxente  a menor novidsde  que ocorra nos  seus respectivos termos  a cuxo fin convoquen aos Alcaldes de Barrio  das súas demarcacións   para que verifiquen o propio , como que estas  disposicións merezan  a superior aprobación da Vosa Señoría  e a do Señor Comandante Militar.

..... 7 de marzo.... " Ás 11 da mañá do día de hoxe  saiu desta Vila a Columna do Señor Millán  cara Paradela ,  en cuxas inmediacións se  supoñía se achaba  a partida Ostendi , que onte se encamiñaba  cara o dito punto. Neste Distrito non ocurriu novidade ".

....9 de marzo......" Onte chegou a este pobo o Capitán Señor Millán de volta de Castro de Rei( de Lemos )  onde non achou a partida Ostendi , nin novas do seu paradoiro . Hoxe saiu para Rubián  enviando unha columna de 25 homes cara Paradela, ao encontro da citada partida , que vaga ao meu xuizo polos pobos do Distrito de Bóveda  e  dalgúns adxacentes e á vez o capitán  Sánchez  que saiu hoxe de Samos  en direción dos pobos de Rubián ou Bóveda.

.... 10 de marzo..."No día de hoxe non tiven novas  do paradoiro de ningunha partida carlista. As columnas dos Señores Millán e Sánchez  pernoitaron onte en dous pobos da parroquia de Casto de Rei, Distrito de Paradela, ignorando o  rumbo  que hoxe tomaron".

....17 de marzo...." Rogo á Vosa Señoría  que en atenciós ás circunstancias especiais  nas que se encontra o país , se sirva facilitar  algunhas armas e municións para os voluntarios desta Vila"

...29 de marzo... " Segundo se acaba de participar  o Señor Xuiz de 1ª Instancia deste Partido, ás 10 da mañá de hoxe presentouse no Xulgado Municipal de Cabecilla carlista Xosé Ostendi  con 18 anos, esixindo os Libros do Rexistro Civil, que non queimaron por achalos en branco, e advertindo se abstivese o seu Encargado de continuar cobrindo as partidas e que ao seu efecto  oficiase aos Párroco para que desen sepultura  aos cadavres  sen molestar  ao pobo, retirándose  ás doce con direción ao pobo de Foilebar, situiado nas estremas de Rendar e Samos, despois de ter cobrado do Alcalde  37 pesetas e 50 céntimos  importe de 50 racións . O dito Señor Xuiz conferencioiu co Señor Capitán don Antonio Millán, Xefe da Columna destacada neste pobo, que sairá esta mesma noite na direción indicada".

....6 de marzo.... "En virtude de parte recibidopor un paisá,  saíu ás 5 da tarde  o Señor Tenente Coronel da Garda Civil que se achaba nesta Vila coa Compañía do seu mando  e 5 cabalos para o pobo de Toirán , no Distrito de Láncara , onde ás 9 da noite  sorprendeu á partida carlista  composta de 15 individuos, ao nando do cabecilla Xosé Rodríguez, que estaba ceano na casa do Párroco , logrando a aprensión de todos  e a ocupación de 11 fusís  con baioneta e municións , dous revólveres , 3 alabardas con hasta  algunhas cananas  e morrais  e un cabalo.  O referido cabecilla  foi ferido  de baioneta nun  vacío  e dous individuos de bala  nos xeonllos, na resistencia que intentaron facer . Na madrugada do día de hoxe  regresou a Sárria ilesa  a Columna cos prisioneiros. e efectos presentando os tres feridos , ao parecer, bastante gravidade ",

Esta operación de tan bon suceso,  debeu supoñer unha sonada  advertencia para todos os carlistas  en armas, porque durante meses o alcalde sarriao non se vería obrigado a enviar partes , nin se aprecian  outras incidencias  que as protestas que fixo  porque  a reserva de bagaxes  non se correspondía co pagamento dos servizos  prestados, causando notable perxuizo a aqueles que coa súa persoa, carros ou outros medios tiñan que transportar  cara Lugo ou cara Monforte os materiais das columnas  militares.

A caída da partida de Xesús Rodríguez  foi só un respiro, porque os contrarios á nova orde constitucional, os contrarios á República , axiña voltaron a sementar a discordia.

No verán de 1873, cando se empezan a dar éxitos militares  contra as partidas que se autoproclamaban carlistas, aparecen outros xeitos de alteración da vida cotiá, con sabotaxes , roubos, rapiñas , incendios e labor de zapa verbal contra a orde constituida, O Alcalde  de Sárria seguí co seu labor de información.

....7 de agosto..." Á unha da tarde de hoxe na que recibín o telegrama da Vosa Señoría , tasmitino por propio ao SrñorAlcalde de Monforte, e a esta hora, qu son as dez da noite, aínda non regresou,Nesta mesma hora recibo do Señor Comansante Militar do citado pobo de Monforte un parte para o desa Capital, que por non funcionar o Telégrafo evóllo polo mesmo pewón que conduce o prsente, e dí así "     Parte do Alcalde  de Quiroga de hoxe: Os Voluntarios Galaicos sublevados en Trives,queimaron casas, roubando grandes sumas e outros enseres, dirixíndose a Larouco onte pola tarde, crendo que virán a Quiroga e este punto.Particípollo  á Vosa Señoría  para o seu superior coñecemento como o verficarei coas demais novas, que encol do particular adquira,   Xulgo convinte  se sirva rogar á Empresa dona do fío telegráfico  que enlaza este pobo con esa  Capital, estableza en canto sexa posible o servizo permanente para a trasmisión de partes durante os críticos momentos actuais".

..... 4 de setembro.....No día de onte non ocurriu novidade ningunha  respecto á orde pública  neste Distrito.Ás 11 da noite do mesmo día saiu o Capitán  Xe da Columna  destacada nesta Vila  don Arturo Ortiz con 56 homs en direción ao Courel , noticioso por un oficio do da Pobra do Brollón, de que o cabecilla Núñez Saavedra reclamara o día 2  duscentas racións a Quiroga para aportar tres el. Dispuxo que se repregasen aquí os 23 homes da mesma Columna que estaban auxiliando a recadación no Páramo  os que acaban de chegar no amencer de hoxe.

.... 8 de setembro..." No día de hoxe non tiven nova ninguha de alteración da orde, nin da aparición  de partidas insurrectas  neste Distrito. No inmediato de Paradela souben despois de enviado o meu parte anterior  que na noite do 6 se presentou un grupo  de uns 14 ou 16 homes fronte á Casa do Concello, que quixeron violentar, sendlo rexeitados , e aínda perseguidos  polo secretario do mesmo, e varios veciños que acodiron ao ruido dos disparos  no seu auxilio, Ignórase a direci´pon que tomaron, e se eran carlistas os malfeitores".

....30 de setembro..... " Na tarde de onte foi detido en San Miguel de Monseiro, Distrito de Láncara, por don Xoán Vales, veciño desta Vila, e posto na mañá de  hoxe ao meu dispor, Vicenzo Díaz López, quen segundo a súa propia  confesión  estaba alistado e formaba parte da partida carlista  mandada por don Manuel Núñez Saavedra, E considerando  que o formar parte dunha partida  carlista levantada  en armas contra o Goberno constitucional constitúe un delito, de cuxo coñecemento toca coñecer  á autoridade militar, acordei pase ao Cárcere o referido López, en clas de detido  sen erxuizo de que sexa conducido e entregado ao Señor Comandante  militar coas dilixencias que instruín tan axiña como veña a Sárria forza que del se poida facer cargo",

....9 de novembro...." A reconcentración do posto da  Garda Civil está sendo causa de que aumente extraordinariamente  a criminalidade neste Partido ; Nun curto periodo de tempo de roubo na Casa  do Concello de Paradela, o roubo de Pedro González  de Acevedo, o da Igrexa de Samos, o da de Noceda , a morte procedida de roubo da Casa de Xoán López  de Touville, o incendio de varias casas en Noceda,  aparte doutros varios delictos que teñen amedrentadas  ás persoas honradas , e recoñecen indudablemente  por causa a feble persecución  da xente adicada ao crime, desde  que a dita forza  se alonxou deste Posto, no que prestaban indudables  servizos  á seguridade . E non podendo  resistir ao constante clamor  de infindade de persoas  de todas as condicións , non poido menos de transmitilo á Vosa Señoría  rogándolle se digne  atendelo  se fose compatible  co mellor servizo publico, enviando a este Partido  a forza da  Garda Civil  para se adicar  por algún tempo á persecución de malfeitores ".

Coñecemos así  como neses meses de alonxamento da Garda Civil  se produciu un roubo na igrexa do extinguido Mosteiro de Samos,

....15 de novembro..."Ao Señor Xuiz deste Partido dígolle nesta data o seguinte:  "En virtude da conferencia  que no día de onte  tiven coa Vosa Señoría dispuxen que os dependentes desta Alcaldía de don Pedro Pérez Peñamaría , don Francisco Saco e don Manuel María  Rodríguez, acompañasen e auxiliasen aos deste Xulgado, a fin de realizar  a captura  de Pedro Tallos, veciño de Noceda, reo do delicto de incendio . Unha vez no dito punto na noite do mesmo día  de onte e adquiridos os informes  convintes , souberon que o Tallos  estaba na casa de Francisca Arias   a súa manceba, veciña de San Pedro da Cuvela ,  arredoado o seu tobo cos auxilios de algúns paisáns máis , coñecedores  do terreo , e tomadas as preocupacións  necesarias, antes do amencer , pois o Tallos infundira  o pánico  no país  a súa ousadía e a forza material, por atribuírselle  o incendio de varias casas, roubbos, acompañados  de crimes  , e provisto  de algunhas armas  de fogo  que a prevención se lles facilitaran , por ser público que aquel usaba  adoito un trabuco, chegou a  se percibir de certo  que lle formaran, e intentou sair  ao comezar a romper o albor, con ademán  hostil  a se abrir paso á viva forza..." 

( E na mañá do día 15 de novembro  de 1873os aguacís do Xulgado de Sárria, tres funcionarios do Concello de Sárria e veciños da zona de Noceda tiñan cercado en San Pedro da Cuvela, na casa  da súa amiga Francisca Arias  ao perigoso malfeitor e queimacasas Pedro Tallos , de cuxa captura dera orde o Xuiz de Sárria ).

...." E disposto o Tallos a se abrir paso á viva forza , lanzándose  pola parte  traseira da casa  cara o Porteiro deste Concello, don Francisco Saco e Xoán Otero de Noceda, que a custodiaban, desobedecida a voz de "alto" que estes lle repetiron, xulgaron en virtude das ameazas de morte que prodigara , e dun bulto que levaba  por baixo da capa  que figuraba un trabuco , pois a luz difusa da amañecida non permitía distinguir  claramente os obxectos, que o seu proposito  non era outro que o de facer desaparecer  aos gardadores  de aquel punto, por medio dunha descarga  da citada arma , que como vai dito soía traer con el , En tan inminente  risco de perderen a vida propia  e  de fuga do criminal, o Otero fíxolle un disparo  coa escopeta que levaba  quedando casde inmediatamente morto, O que crin convinte participarlle -a Vosa Señoría  a urxencia  coa que o servizo público  reclama a presenza  da Garda Civil  deste posto, á fin de extinguir ou refrear , ao menos no posible  cunha eficaz persecución a ousadía  dos criminais",

,,,18 de novembro....."Onte presentáronse  á miña autoridade os seis individuos da Garda Civil ao mando do Cabo 1º don Anxo Mourenza Lence  derstinados á persecución  de criminais neste Partido , cuxa forza prestou xa hoxe un importante servizo  ao prender  dous capataces  do ferrocarril que promovían adoito  liortas  e recorrían polas noite  este pobo  e os inmediatos  disparando armas de fogo e alarmando aos veciños"

....19 de novembro,,,, " Ademais dos dous Capataces  do ferrocarril  detidos no día de onte, verifiquei  no de hoxe  a de Antonio Neira @ "Negrito", e outros dous individuos  que procedentes  segundo novas da disolta partida carlista Ostendi, adicándose á  rapiña  nas feiras e outros puntos deste país ".

....20  de novembro....."Noticioso de que  á feira  que se celebrou hoxe  nesta Vila  ían concorrer varios suxeitos  de dubidosos  antecedentes, procedentes das disoltas  partidas carlistas de Núñez Saavedra  e Ostendi, co propósito de se adicar á rapiña  e soliviantar  os ánimos , tomei  dacordo co Cabo da Garda Civil don Anxo Mourenza m cuxo celo  e actividade debo gabar , as medidas  convintes  para  lograr a súa captura  e evitar a multitude de roubos  que tiveron lugar  nas anteriores, tendo coseguido  a dun tal Zacarías  de Santiago , da conduta de quen teño moi desfavorable  informe, e do que de pública voz  din foi compañeiro  do suxeito  coñecido co nome de Ximeno , detido nesa cidade hai uns seis meses , como axitador carlista, sendo esta detención e  a dos xuxeitos dos  que din coñecemento á Vosa Señoría no día de onte , causa de que non ocorrese  ningún roubo nin desorde  algún no día de hoxe, a pesares do extraordinario xentío que se reuniu  con motivo  da expresada feira.

....21 de novembro,,,,"  Desde o envío do oficio que por un propio lle remitín  á Vosa Señoría  no día de hoxe, non aconteceu  novidade neste Distrito  nin tiven novas encol  da faución carlista  aparecida no de Rendar. Coa  fin de evitar que vaian facer medrar o seu número ou contribúan   a axitar o país naquel swenso, porei ao seu dispor  os catro suxeitos presos nesta Vila no día de onte e antonte, dos que dei coñecemento á Vosa Señoría para que se sirva resolver  encol do seu ulterior destino. O que estimo máis convinte á tranquilidade pública por cuxa conservación farei os meirandes esforzos , procurando limpar o país  de xente suspecta co auxilio dos seis gardas  que vostede se dignou  enviar ao meu dispor. E é mercé que non permitirei  sofra alteración algunha  a orde neste Distrito",

....22 de novembro..... "Ningunha nova tiven no día de hoxe sobre a aparición  de partidas carlistas, nin do paradoiro da que se presentou en Rendar o 20 do corrente",

.....26 de novembro,,,," Teño a honra  de enviar á superior disposición da Vosa Señoría  custodiados por forza da Garda Civil   aos detidos Antonio Neyra @ "Negrito". Estevo Rodríguez Cortés, Manuel López Matías  e Zacarías Santiago, de cuxa detemción  din coñecemento  á Vosa Señoría  en oficios de 19 e 20 do corrente coas dilixencias instruídas ao efecto",

....27 de novembro,,,,,, " Tendo precisión de saír no día de mañá a Garda Civil  custodiando caudais  da Adminisytración de Rendas  desta Vila, con cuxa ocasión  veriificarán   a condución  dos catro detidos a que me refería na miña comunicación de onte , sírvase  suspender  o envío da forza que na  esma lle reclamaba  para recoller estes en Lamapolleira"-

O alcalde de Sárria, por elección popular, a partir  de 24 de agosto de 1873 foi Laureano Álvarez Pereira, un procurador dos tribunais  procedente do Carballiño, que presidía unha Corporación formada por Xoán Carreira, Modesto Losada, Valentín Lois, Antonio Grandas, Antonio Peña Villamarín., Euxenio Neira  Solance, André de Castro, Xulián Rodríguez López, Gabriel Díaz Souto, Manuel Piñeiro, Xoán López, Xosé Somoza e Antonio Vázquez Macía.

Os problemas derivados das partidas carlistas  e das gavelas de ladróns e alborotadores  eran o probñlema  primordial e así aparecen reflectidos  varios incidentes  nos partes diarios remesados  ao Gobernador Civil da Provincia

....27 de novembro,,,,," Tendo acordado o envío ao dispor da autoridade da Vosa Señoría  dos detidos Antonio Neyra @ "Negrito", Estevo Rodríguez Cortés , Manuel López Matías  e Zacarías de Santiago, de cuxa  detención din coñecemento á Vosa Señoría  en oficios de 19  e 20 do mes que segue, achándose ocupada en perentorias atencións do servizo a Garda Civil  aquí existente , rogo á Vosa Señoría  se digne dispoñer que a parella ou as que considere necesarias desa forza  saia a Lamapolleira  para conducilos a esa Cidade, até cuxo punto dispoñerei sexan convintemente custodiados o día que sinale e do que terá a ben darme oportuna e previamente conta",

......1 de decembro,,,,," Remito á Vosa Señoría  alistamento dos varóns  que neste Distrito están obrigados  ao servizo da Milicia Naciona... debendo advertirlle  que non acompaño o dos voluntarios porque non se presentou ningún",,,,

 ¡ O patriotismo  non chegaba a tanto , que aquí  voluntarios, no dicir popular ....nin para comer !

.....5 de decembro....." Segue  a reinar completa tranquilidade neste Distrito respecto á orde pública . Particípollo á Vosa Señoría para o seu superior coñecemento., ¡ Viva a República !",

......15 de decembro...."Xesús Barrosa Varela e Cerviño., oriundo de Castro, parroquia do Cousm Distrito de Campo  na provincia de Pontevedra, capataz das obras do Ferrocarril en construción  e hoxe sen modo de vivir coñecido,  é adoito causa de alteracións da orde pública promovend  rifas , nas tabernas, insultando persoas  e disparando armas de fogo pola noite. Reprendido  e aínda c astigado por esta Alcaldía volveu a reincidir nas mesmas faltas, entregándoise ademias  moitas veces á borracheira.. Nesta atención, e xulgando  perigoos ao sosego  publico a súa permanencia neste país, no que non ten bens, industria, ofici nin ocupación, acordei proceder á súa detención  e envialo ao dispor da Vosa Señoría, como o verifico, á fin de que se o ten a ben se digne mandas sexa remitido ao pobo da súa natureza,

...16 de decembro,,,,,"En cumprimento do atento oficio da Vosa Señoría, prestarei ao Señor Alcalde de Samos o auxilio da Garda Civil para o cobramento do imposto municipal, mais débole facer presente á Vosa Señoría que  ao abrigo  da indicada forza  comezou a recadación  do primeiro prazo do anticipo, e propoñéndose  realizaren  a do 2ª trimestre das Contribucións  territoriais e industrial  co Axente cobrador  deste Distrito, polo que sería convionte se cobrise aquel servizo  de maneira que non fose desatendido  o importante que se acha hoxe desempeñando a dita forza "

,,,24 de decenbro,,,,," No día de hoxe procedín á detención dem Gregorio Cillemello Arranz e  Pedro Peláez N. licenciados segundo aseguran  do presidio de Burgo, por consecuencia  de causas que se formaron ao primeiro  sobre roubo e ao segundo por estafa, en vista de varias  contradicións  en que incorreron no acto de seren explorados,  e por infundiren sospeita  de que se adican ao roubo, pois non teñen  ningún oficio nin ocupación coñecidos".

....25 de decembro...." Como participei á Vosa Señorúa  no día de onte detiven nesta vila  aos suxeitos que din chamarense  Gregorio Cillermelo Arranz natural de Roa, provincia de Burgos, e Pedro Peláez , de Oubiaño, Xulgado da Fonsagrada , que poñp ao dispor  da Vosa Señoría  coas cédulas adxuntas . Tendo acordada esta medida  a causa das sospeitas  que fai revelar  a circunstancia  dr pedir a residencia para este pobo no que non teñen bens, parentes  nin ocupación , nin probabilidade de obtela, a de careceren de toda clas de recurso , a pesares  de que manifestaran ou finxían seren tratantes en mulas , e as varias contradicións contradicións nas que incorreron  ao contestaren  ás varias preguntas  que se lles fixeron. Xulgando seren  perigosos ao sosego público do país, a permanencia no mesmo  duns suxeito  que aparte dos seus maos antecedntes , como licenciados de  presidio, carcecen  de medios de subsistencia nel para procuralos.

....27 de decembro".... " Ao recibir o oficio da Vosa Señoría  dispoñendo fixese emtrega  ao Xulgado dos suxeitos  Gregorio  Cillermelo  e Pedro Peláez, xa sairon custodiados  por forza da Garda Civil , para que fosen postos ao dispor  da autoridade superior da Vosa Señoría, xulgándose esta medida  máis eficaz nos casos análogos que sucesivamente  ocorran, se se ha librar o país de elementos perturbadores, dao que os Xulgados só penan delictos positivos   e probados , e a autoridade administrativa debe prever circuntancias  como as actuais  a súa perpetración , alonxando a aqueles de desbaratando os seus plans, antes que consigan concertárense  e poñelos en execución "

O principio de libre circulación  xa crebaba diante da teoría preventiva.

Rematando o ano 1873 o alcalde sarriao Laureano Álvarez Pereira trataba de xustiifcar  a detención preventiva  de dous licencados de presidio  de Burgos  e xustificaba  a súa  remisión ao dispor do  Gobernador Civil na evitación de males maiores.... " cuxo proposito  ven a dar forza aos sesnso da Circular do Ministerio da Gobernación do 20 do corrente  ao sinalar que non se tería feito  de os perturbadores  recorreren a penínsua , sen outro obxecto ca o de axiatren  as paixóns, a se interpretar atinadamente os desexos do Goberno  cuxo afianzamento e cosolidación  é o meu único intento ao deter e poñer ao dispor da Vosa Señoría  as persoas  que se non se lles pode acreditar  a comisión de ningún delicto  común, nin polo tanto  seren entregados  con éxito aos Tribunais  Ordinarios, deben ser desterrados dos pobos, cando carecen de todo tráfego e ocupación  e non dan razón  suficiente  que xustifique  en algunha maniera a súa permanencia neles. Pois a máis favorable  interpretación  que pode facerse  do seu proceder  e que intentan peturbares o acougo público, ou atentaren contra as persoas  ou os bens dos seus moradores"

Por outras comunicacións dos Alcaldes, referidas a quinats  e outras a informacións varias , podemos coñecer  a actividade dos Concellos republicáns , atentos a mellorar as condicións de vida dos veciños.

                                                    ANO 1874

O ano comezou sen alteracións  da orde  e o Concello seguía coas xestións  para habilitar un local amplo e cómodo que permitise as reunións  do Xurado,  alleos os  seus membros ao movemento militar promovido polo xeneral Pavía que ocupa o  Congreso dos Deputados   que queda disolto  , producíndose a supresión  da República.

2 DE XANEIRO DE 1874 : GOLPE DE ESTADO DO XENERAL PAVÍA  QUE SUPÓN A DESAPARICIÓN DA PRIMEIRA REPÚBLICA  ESPAÑOLA

O 3 de xaneiro de 1874 o Alcalde comunca que non hai  ningún voluntario sarriao servindo no Exército.

O 15 de febreiro  o Alcalde comunicoulles aos industriais e colleiteiros de viño a convocatoria  da Exposición Internacional de Londres. 

O 18 de marzo comunica  que o cabecilla carlista  Núñez Saavedra, cuns 30 homes armados  se presentou en Samos  e apoderouse de sumas de diñeiro na Casa do Concello, seguindo cara O Incio no Distrito de Rendar . Inmediatamete deu un  un bando para organización de partrullas de veciños . E tendo coñecemento  de que pernoitaran no Incio 60 individuos de Carabineiros  e Garda Civil indica que seguiron cara Triacastela , para onde se dirixira o Núñez Saavedra.

O 18 de marzo  indiica  que Ramón Loureiro Paedo, de San Pedro de Seteventos, embarcra como voluntario para o Exército Expedicionario de Cuba en  1868, saíndo polo  porto de Cádiz.

O 19 de marzo a partida carlista andaba por Viduedo e chegaron a Sárria 55 Carabineiros  e Gardas  ao mando de Anxo Paz . Dous días despois o Alcalde soliicta que se poña ao seu dispor  12 armas de fogo e municións. 

As damas de Sárria  regalaron para o Exército un caixón  de efectos sanitarios  e os veciños  aportaron  1.324 pesetas en metálico.

O día 24 de marzo  outras tres señoras   aportaron 6 sabas de liño novas, 6 camisas e 9 calzóns para a tropa.

O día 28 de marzo o Alcalde comunica un feito grave: Na noite de onte  foi cortado o fío telegráfico da vía férrea  a unha légoa desta vila  en direción da Capital , sendo capturado polo tenente da Garda Civil  don Xosé Fernández , un suxeito chamado Manuel de Castro, labrego e veciño de Ferreiros, neste Distrito, a quen se lle ocuparon  uns 20 metros de arame, que segundo resulta do cotexo practicado é o  mesmo que falta no punto chamado Agro do Fial , inmediato ao lugar de Manán.

Como a río revolto sempre hai quen quere leva as augas para o propio muiño é interesante recoller a queixa  contra unha actuación do Alcalde de Samos , que deu lugar ao seguinte comunicado:

" Téndome reclamado o Señor Alcalde de Samos no día de hoxe  xsnte para que o auxiliase na condución   a esa capital de don Manuel González, veciño de arraigoi naquel Distrito, a quen detivo  no concepto de "carlista"  , cuxas opinións  por notoriedade  está ben lonxe  de sustentar manifesteille  que o deixase  ao meu dispor  para envialo con outros detidos aquí existentes , custodiados todos por forza do destacamento que  se ha reunir nesta vila  segundo me participou e ten `previsto o Excmo. Sdñor Gobernador Militar, pois no momento  non tiña ningunha apta e dispoñible para prestar  o servizo. Con este motivo prorrompiu  no medio da estrada  e diante de numerosas persoas en frases que non requería o sitio e o caráter das persoas  que no acto interviñan , deixando por último no meu poder  ao suxeito expresado , cuxo arresto causou xeral sopresa  e aínda asombro , non polo feito  en sí, senón pola causa que o motiva e ao que enviarei ao seu destino  tan axiña como dispoña dos medios de comunicación expresados",

Este  asunto debe ser resolto desfavorablemente para o alcalde sarriao pois  veladamente acusado pola autoridade provincial de ter simpatía polos carlistas , foi decretado o seu arresto,

O 1 de abril o Alcalde queixase  de que se dan retrasos na chegada da valixa  do correo por peón, que tendo a chegada ás 9 da noite chegara á unha da madrugada.

O 6 de abril, por se encontrar enfermo, ou alegando esta circunstancia  diante do arresto acpordado, o alcalde Laureanbo Álvarez Pereira encargoulle a Xoán Carreira que quedase  á fronte do goberno llocal, e ao tempo  que no día anterior  os membros do Cocello  adoptaran acordo " renunciando aos cargos  de que os individuos  que o compoñen se achan investiodos,  rogando encarecidamnte  á Vosa Señoría que tendo en conta  os especiais motivos  en que se funda , se sirva prestar  a súa conformidade ao expresado acordo e designar coa brevidade  que lle sexa posible  as persoas que han de remprazalos".

E na defensa da súa integridade moral e politica  Álvarez Pereira envioulle ao Gobernandor o seguinte comunicado :" Esmagado o decoro e prestixio da autoridade  do Alcalde deste Distrito, que viña exerecendo, por medio do incalificable arresto  do que a Vosa Señoría ten noticia, sen protesta dos meus superiores xerárquicos, quedo  privado das condicións esenciais para desempeñar  aquel cargo, e cometería unha imperdoable  indignidade , se non  me apresurase a facer renuncia do  mesmo. A delicadeza e penetración da Vosa Señoría non se lle olcultan  os imprescindibles motivos  que me impulsan a formulala  e polo tanto non dubido se servirá admitirma, non tanto por deferencia   á miña  insignificante  persoa  ou particular conveniencia, senón polo decoro e brillo que debe resplandecer  sempre en todos, e aínda nos máis humildes cargos públicos".

O 26 de abril , restituido na súa honra. e contando coa solidariedade  da Corporación Municipal  que lle deu apio unánime, unha nova comunicación  amosa como as augas voltaron ao seu rego: " Por motivos de xusta deferencia   ás  atentas  e benévolas frases  que a Vosa Señoría  se digna comunicarme no seu oficio de 22 do actual e penetrado da rectitude e bondade  coa que a Vosa Señoría  me ten distinguido , acordei desistir  da renuncia de Alcalde  que formulara e encargarme da Presidencia deste Concello.Ao participarllo  á Vosa Señoría  teño a satisfación de lle reiterar o m eu leal apoio  e ofercerlle o testemuuño  do meu respectuoso aprecio".

A Coerporación  Municipal  sarriá  co seu alcalde Laureano  -Alvarez Pereira escfribiron, sen dúbida, a mellor páxina de lealdade ás súas convincións  e de defebsa da dignidade  inherente á súa representación cidadá.

Como o Xulgado de Primeira Instancia  estaba moi mal instalado o Alcalde  o 27 de maio  pretendía que se lle habilitase  mellor locaL "O  Xulgado desta  Vila  está establecido nunha Casa particular , e o aluguer é satisfeito  por conta do presuposto Carcereiro do Partido, e non ten  dispoñible máis ca unha soa Sala , que pola súa  capacidade  non é susceptible  de conter as pezas  que se esixsn  para a reunión do Xurado. Está o Ex-Convento  de Agostiños distante  200 metros do pobo, e nel existe  un local no que se pode habilitar o necesario para que o dito obxecto , coa favorable circunstancia  de que no mesmo edificio  está situado o Cárcere. Este Concello carece na actualidade  de recursos  cos que atender os gastos  áinda non escasos que esta reforma orixina. Na Depositaría  de Fondos Carcerarios hai, realizando os seus cretos sobrantes , que deben ser suficientes  para levala a cabo,  Se as Vosas Señorías  se dignan facultarme para iso, propoñerei á Xunta de Partido vote a cantidade precisa  para executar as obras convintes , único xdeito  de obter o fin  que se pretende  na súa atenta  comunicación  de 21 do actual , pois no breve periodo  que na mesma se sinala  non é posible  arbitrar os recursos  necesarios, se non se utiliza o medio que propoño e que agardo mereza  a superior aprobación da Vosa Señoría  a quen rogo  se sirva participarme  con urxencia se sirva participarme  con urxencia  a resolución que dicte encol do particular".

.....8 de xullo ".- " Coa fin de dispoñer o convinte para a habilitación  dun local para o Xurado, reunín o 5 de xuño  último a Xunta de Representantes do Partido. E acordou consinuar no presuposto  adicional do Cárcere  do último exercizo votado na mesma data a suma de 2.250 pesetas  co obxecto de reparar  o salón abacial   e cuartos contiguos, do Convento desta Vila. Cando ían a adoptarse  as medidas convintes  para a pronta  inversión da dita cantidade , fíxose  saber  a esta Alcaldía unha orde  da   Administración   Económica da Provjncia , dispoñendo a incautación  polo Estado do dito edificio. Reclamouse  contra ela  e tan axiña  como se remova  esta dificultade  procederase  con actividade á habilitación do dito local por conta daquelas sumas".

...9 de xullo.. "  Cos dous cristais de vacina que esa comunkcación  me remitiu en 1 de xuño  último, foron vacinado 12 nenos e ningún adilto, non podéndose  propagar  aquela  a maior número, porque só se desarrolou a vacina  ou virus nunha cuarta parte dos inoculados  e aínda nestes  moi lenta e feblemente"

...!8 de agosto,. " Na noite de antonte foi preciso deter un carro con catro cabalerías  de Xosé Álvarez de Monforte, para conducir  a esa Cidade 10 caixóns  de municións , equipaxe , armaentos  e soldados enfermos da Columna do Señor  Coronel do Reximento Infantería de Murcia , don Xulián García, previamente  axustado en 124 pesetas, que non quxo pagar o contratista de bagaxes da provincia   ao expresado Xosé Álvarez",

O ofrecemento de instalación  do Xulgado no Ex Convento  de Agostiños ( Mosteiro da Madalena ) non prosperou e 22 anos máis adiante o edifiico  foiu cedido polo Bispado de Lugo, que o recibira do  Estado acabou acollendo unha congregación de relixiosos mercedarios.

Se en 1874  o Xulgado tivese ocupadio as dependencias  priorais de seguro  que, como ocorreu en Celanova, o vello mosteiro ademais do Cárcere e o Xulgado  poderían  compartir  sede de outras institucións  de carácter  público  e non se recuperaría  en 1896  para a vida relixiosa.

                           SESIÓNS DO CONCELLO DE SÁRRIA DO ANO 1873

12 de xaneiro.-  Formación  da primeira lista para formar Xurado para asuntos penais.

9 de febreiro.-  Acordan a formación de quince grupos para arranxo de camiños poñendo á fronte de cada un deles a un concelleiro esixindo a prestación persoal dos parroquiáns.

16 de febreiro.-  Estudo das propostas para mestre da Escola de Padoroado de Mondín ( Lier ) : Silverio Pérez Peñamaría e Xosé López Suárez.- O Xuiz, membro nato do Padroado reitor, non quixo partticipar no porceso seletivo. Xosé López Suárez foi elixido para Mestre 2º,

16  de marzo.- O cidadán Torres que fixera apreso dun camiño publico rexeitou comparecer  aen xuizo e o Concello acordou esixirlle que no prazo de seis días reintegrase o terreo apresado.- Aprobación da conta de gastos pola solemne celebración da PROCLAMACIÓN DA REPÚBLICA  impotraron 86 pesetas.

13 de abril.-  Sobre a celebración  de Eleccións a Cortes Constituíntes  ( 10, 11, 12 e 13  de maio ) con participación dos varóns maiores de 21 anos, fixando lugares de votación en Vilar do Mont ( Reimóndez )e, Pena do Currial ( Maside ), Lousadela e Casa Consistorial. - Estudan recurso presentado por Torres,

8  de xuño.- Formación do alistamento de soldados para a Reserva.

23 de xuño.-  Proxecto de orzamento por importe de  431,35 pesetas  para abrir xancias e facer terraplenado da PRAZA DO MERCADO, executando as obras por administración.- As obras para facer  a Praza do Mercado   foron proxectadas polo Arquitecto Provincial e o seu axudante , cun custe de 80 pesetas. Os mestres canteiros Francisco Grela e Manuel Castiñeira  correron coa construción dos muros das fincas de Xoán Antonio Ulloa , Manuel Saco Quiroga  e Xosé Vaamonde  Gayoso para pechar as fincas estremeiras co camiño  da praza ( Murallón ).

29 de xuño.-  Manuel Castiñeira desmonta o pretil superior da frenteira da Casa Consistorial  e pon unha canle de zinc a xeito do país para evitar a entrada das augas de chuvia no edificio. O gasto da Festa do Corpus Christi ( oficial do Concello ) foi de 75 pesetas.- A transeúntes necesitados déronlles axudas por un total de  18 pesetas. Por Libros para o Rexistro Civil pagaron 30 pesetas.- A valixeiros para asuntos militares e alarmas pagáronlles un total de 144 pesetas.

Tendo presentes  as axudas  e asistencia  dadas por Fernando Nogueira, veciño da Vila de Sárria  aos catro  carlistas feridos pola Garda Civil na aldea de Toirán, Distrito de Láncara, na captura da partida mandaba polo cabecilla  Xosé Rodríguez na noite do 5 de abril  último, cuxos feridos  cos demais individuos prisioneiros  permaneceron nesta Vila os días   6, 7 e 8 do propio mes , acordaron gratificalo por razón do seu traballo coa cantidade de 7,50 pesetas.- Dánlle  10 pesetas a Manuel Cabañas, de Farbán por levar á Maternidade de Lugo unha  meniña achada en San Sadurniño de Froián.

6 de xullo.- Formación da Xunta Municipal.

13 de xullo.-  Acordan que o Segredario e o Aguacil presenten na cidade de  Lugo os soldados correspondentes ao concello de Sárria.

10 de agosto.- Acordan mofificar  os prezos dos Froitos  das rendas de 1871, para o pagamento das rendas forais.

17 de agosto.- ( A acta non foi asinada ) Adxudican o alumeado do Cárcere  a Xosé Monteagudo en 250 pesetas. O alumeado publico das rúas da Vila concedido a Xosé Gayoso en 361 pesetas.

24 de agosto ,. Acta de posesión do Concello Popular de Sárria.

Alcalde Popular: Laureano Álvarez Pereira.- Xoán Carreira.- Modesto Losada.- Valentín Lois.- Antonio Grandas ( Síndico ).- Xoán Cabarcos ( sustituto ).- Francisco Barrio González . -Antonio Peña Villamarín ( Interventor ).- Ramón Domíguez.- Acordan facer as reunións do concello ás 10 da mañá.

31 de agosto.- Nomeamento dos Alcaldes de Barrio.- Aprobación da Ordenanza Municipal.- Acordan arranxar o desgoberno na xestión do Cemiterio Municipal.

11 de setembro.- Acordo sobor das Quintas.-  Denuncian que Xoán Cabarcos fixo un pozo a menos de 40 metros  da Estrada de Lugo a Valdeorras.-Estudo das renuncias de algúns nomeados pedáneos.

21 de setembro.- Aproban facer un muro na Praza do Mercado e poñer nel unha escaleira empotrada.  Aproban declarar  as obras de utilidade publica acordando facer  expropiacións.- Formación de Comisións Permanente: Orzamentos.- Policía.- Instrución Primaria.

28 de setembro.-  Proxecto de Orzamento: Gastos:14.529 pesetas. Ingresos: 3.958,20 pesetas.. O Porteiro do Concello pide un mes de permiso, nomean para sustituilo a Bernardo Armesto. Pedro Pumares de San Fiz de Reimóndez dencia á Sociedade   de Regantes "Rega de Vilasante" por facer máis alta a Presa do Peago no Río Sárria para levalas polo rairo cara os prados da Ribela.- Reclamacións de Alcaldes de Barrio.- Conceden a Xoán e Francisco Barrio  licenza para derrubar a frenteira da súa casa e facela de novo.

30 de setembro.-  Formación da Xunta de Asociados ( controladora dos orzamentos e da actividade municipal).

5 de outubro.-  Acordan comprar  papel para o Xulgado.- Toma posesión o Interventor Municipal Antonio Peña Villamarín.

12 de outubro.- Cesamento do Depositario  por incompatiibi lidade , e nomeamento de  Euxenio Neira Solance para esa función.

13 de outubro.- Aprobamento do Orzamento Municipal e  do Orzamento Adicional.

26 de outubre.- Petición  de dictame para poñerlle pleito a Torres. Estudo de Ordenanzas.

23 de novembro.- Para o alargamento da rúa de acarón da Nova Praza do Mercado ( Rúa do Murallón ) aceptan a cesión voluntaria de terreos feita por  Xoán Antonio Ulloa, Manuel Saco e Xosé Vaamonde. Ao Torres danlle 750 pesetas pola ocupación do seu terreo.

30 de novembro.- Acordan a creación  da Milicia Nacional na vila de Sárria.- Acordan imprimir 100 exemplares das Ordenanzas Municipais.

.....................................................................................................................................................................

                                                                  1874

15 de xaneiro.- Páganlle a FFrancisco Barrio 7,50 pesetas por levar os días  18 e 20  os cabalos requisado para o Exército.

25 de xaneiro.-  O Gobernador esixe que presenten en Lugo o día 19 o cabalo que  Xosé López de Sárria lle vendeu  a Antonio Somoza de San Pedro de Froián.

8 de febreiro.- Fixación de dietas para os comisionados para levar os soldados das quintas a Lugo.

8 de marzo.-  Alocución para pedir  contribución con donativos voluntarios para os Gastos de Guerra que arde na Penísula  e nas Antillas.- Acordan facer unha suscrición popular por non haber fondos municipais ,. Hilario Rigeueiro, de Piñeira, ocupa o camiño e parte da Chousa de Currás. Domingos Rodríguez ocupa o camiño que dende Piñeira vai á Feira de Paradela ( Vilamaior ).

29 de marzo.- Francisco Rodríguez pide permiso para  refacer a súa casa na Escaleira da Fonte, que baixa dende a Praza de Vista Alegre á Rúa da Liberdade.

5 de abril.-  Laureano Álvarez Pereira,. alcalde de Sárria, foi arrestado no cárcere de Lugo o día 4 de abril. O Concello acorda " Que identificada como se acha a Corporación  co seu celoso compañeiro no referente ao sostemento da orde publica, con combater por cantos medios existen ao seu alcande  a impottante insurreción carlista, levantada en  armas  até nesta mesma Provincia , cre que levabando a cabo por motivos  que á data ignora a prisión ou detención do dito Presidente  non pode continuar merecendo a confianza  que até aquí lle dispensaron as autoridades superiores da Provincia  ( protestando continuar  como até aquí  con vidas e facendas  a carón do Goberno  que con tanto acerto , como abnegación e patritismo rexe os destinos  da  España Liberal ) presenta respectuosamnte a demisión ao Señor Gobernador Civil, rogándolle encarecidamente  se sirva admitila e proceder  en virtude das facukltades  de que se acha  investido,  o que teña por convinte". Presidente; Carreira.- Losada.- Lois.- Dáiz Saco.-Somoza.- López.- Rodríguez.,

26 de abril.- Oficio restituíndo ao Alcalde no seu posto.- Outro oficio non aceptando a demisión do Concello,. Novo concelleiro:  Xoán Castro, de Corvelle e sae Euxenio Neira Solance.-   Sobre a Xunta Pericial.- Sobre o Monte de Lagoela, enfrontamento dos veciños de Vilamaior  cos veciños de Bade.

4  de maio.- Chamamento a quintas dos mozos de 19 anos.

10 de maio.-  Euxenio López e outros veciños da parroquia denuncian apresos no Monte de Piñeira.- 

21 de maio.- Votación do  Orzamento de 1874,. 1875 xunto cos Asociados, Gastos: 23.857, 80 pesetas. Ingresos: 3.956,71 pesetas.

31 de maio.- Sobre Quintas,. Apreso dun camiño en Santo Antolín.

17 de xuño,. Repartimentos dos impostos,

28 de xuño.- Páganlle a Francisco Grela d Manuel Castiñeira 945 pesetas pola obra do Murallón. Axudas a pobres : 22,25 pesetas. Ao propio valixeiro: 121,50 pesetas.- Desmonte do penedo para facer a Rúa do Murallón: 255 pesetas,. Alumeado público: 375 pesetas, ( Xosé Gayoso e Ulloa ).- Alumeado do Cárcere : 250 pesetas ( Xosé Monteagudo  ).- Estudan o apreso de camiño e unha represa en Santo Antolín.

9 de xullo.- ( Preside Carreira ) Acordos sobre impostos.

26 de xullo.-  Comunican a creación de 80 Batallóns de Reserva con 125.000 homes .- Sorteo de soldados.

23 de agosto.- Presentación dos mozos das quintas.

28 de agosto.- Necesidade de se proveer de cédulas persoais.

6 de setembro.-  Xunta Local de Instrución.- Alistados 564 mozos.- Mercan bolas para o sorteo:  35 pesetas.

13 de setembro.- Fixación dos valores dos froitos de 1873 para o pagamento de rendas.

17 de setembro.-  Reclamacións por asuntos das quintas.

27 de setembro.- Votación definitiva dos orzamentos municipais. Repartimento de impostos.

11 de outubro.- Xosé Lois Rivas denuncia a Antonio Buján porque  estreitou o camiño  que dende a rúa Principal baixa á Pedreira, que tiña 2 metros de larganza ( Calellón de Lois ).

25. de outubro.- ( Preside: Xoán Carreira ) Repartimento de impostos.

15 de novembro.-  ( Preside : Xoán Carreira ) Licencia a Antonio Buján Rodríguez para obrar no camiño da Pedreira. Para arranxos na Praza do Mercado  destinan 670,75 pesetas.

27 de novembro.-  ( Preside: Carreira )  Acordos sobre impostos.

6 de decembro.-   Francisco  Grela rematou o muro da Praza  do Mercado  xunto da Hotta da Reitoral de Santa Mariña de Sárria , cun custe de 177,50 pesetas.