CASA DA VILERMA ( MASIDE - SÁRRIA ) ( 576 )

                               CASA DA VILERMA ( MASIDE-SÁRRIA )                                                    ( 576 )

                                                                                                           LUCIANO MACÍA VÁZQUEZ

                                                                                                                             Avogado

Coñecida  de antigo por CASA DOS SEÑORES DA VILERMA,  está encravada  na parroquia de San Pedro de Maside . do antigo partido de  Sobredarriba-Lobataira , xurisdición do Marquesado de Sárria. Foi reconstruida  case totalmente a fináis do século XVIII. Todas as fiestras  achábanse dotadas  de  montantes de granito , que foron recentemente  retiradas  para proporcionarlle  máis luz ás estancias . Entre dous ocos da frenteira  principal  hai unha fornela  que pola súa situación  e dimensións  parece estaría destinada  a aloxar  unha pedra de armas , que non chegóu a ser colocada.

Tiña a Casa  sepultura  propia na igrexa parroquial  de Maside, "  a carón do degrao    que sobe para a Capela Maior". Como esmola  pola seputura , o licenciado  Felipe de Armesto  sinalóu unha renda  asegurada riba da casa nova  que ten no lugar do Currial, " que  ao de presente  trai  Pedro  Vázquez, xastre". E para maior seguridade  sinala  tamén  os seus bens , coa condición de que  no dito sepulcro  non sexan enterradas outras persoas  que as da Casa da Vilerma.

Eran os seus donos padróns  presenteiros da Capelanía  de Santo Antonio, inclusa na parroquia de San Vicenzo de Rubián de Cima, compartindo o dito padroado cos señores da Casa Grande  da dita parroquia.  Tamén o eran doutra  capelanía na igrexa de Barbadelo , e dunha terceira na  igrexa de Maside , na que se conserva un retábulo doado  pola Casa , e á que se alude  en nota marxinal  dun documento  que di : "Capelanía de San Xosé , con rendas dabondo  para o capelán , no altar do lado da Epistola".

O vínculo maorazgo  da Vilerma foi fundado por:

I.-  O Licenciado  ANTONIO  GONZÁLEZ DE RUBIÁN,  da Casa Grande de Rubián de Cima - Fillo  de Pedro da Igkesia  e da súa muller Inés Ares de Monseiro, donos da dita Casa -,  cura  beneficiado de San Pedro de Maside  e anexos  , fundóu vínculo  por escritura de  6 de febreiro de 1646 , que pasóu perante  Diego  Álvarez, escribán . O vínculo  incluía  : A casa  e bens da  Vilerma,  así como os procedentes dun foro  outorgado  polo Bispado de Lugo  ; a Casa e Granxa de Palmelle , en San Romao de Moreda , Terra de Lemos ;  e a Casa e Granxa de Margaride , en terras de Quiroga , con todas as  rendas de gra , viño, anguías, etc., e demáis  dereitos a elas pertencentes.

       Chama á sucesión do maorazgo ao seu sobriño:

II.- PEDRO LÓPEZ DE ARMESTO, tamén chamado PEDRO DE ARMESTO, fillo de  Antonio López  de Castragude , " O Vello" , e da súa muller  María Ares de Monseiro ,  irmá do fundador do vínculo.

Casóu o vinculeiro  con Dona  María de Gayoso Saavedra e Guitián ( tamén chamada  María  Álvarez de Parga  ), filla do licenciado  Xoán de Gayoso e Taboada, Avogado da Real Audiencia do Reino de Galicia.

A dote  de Dona María  foi constituida  por María López de Saavedra  e o Licenciado  Amaro Díaz de  Guitián , abade de Avavides ,  avoa aquela e tío este  da contraente ; e na mesma escritura , o licenciado Domingos  López de Armesto, cede ao seu irmán o futuro  contraente , a lexítima que poidera  corrresponderlle  na Casa de Rubián de Cima  pola súa nai  María Ares de Monseiro. Outorgouse o acto  o 9  de novembro ,   perante  Baltasar Rodríguez,  escribán da Vila de Sárria. Na referida dote , ademáis de anéis,adornos e vestidos , así como diñeiro , incluíanse  foráis de diversa índole e unha casa en Sárria, Declarábase ademáis  que "  tamén lle corresponde a Dona María o legato e obra pía que o licenciado Xoán Díaz de Guitián , o seu tío, deixóu  fundado, e que todo iso  sen perxuizo do legato  que Antonio de Saavedra,  o su tío, ordeóu no seu testamento ".

O citao Licenciado Gayoso e Taboada, pai de Dona María, foi veciño de Perros , e máis tarde de Sárria ,  onde exercéu a avogacía. Debéu nacer  no último cuarto  do século XVI , descendendo , segundo parece por liña de bastardía , da familia dos seus apelidos , señores da fortaleza  de San Miguel de Penas ( Monterroso ),  Castelo dos Infantes ( Sárria ) e outras terras. Da súa citada esposa, Dona Xoana de Saavedra, ademáis dun fillo chamado Don Francisco  , tivo seis fillas :  Dona Dionisia  de Quiroga e Correa, Dona Mónica de Gayoso e  Guitián (  muller do capitán  Pedro de Valcarce e Quiroga ), Dona Antonia de Taboada,  Dona Sabela  González de Taboada e Correa, Dona  Inés  Álvarez de Quiroga  e Dona Madalena de Quiroga.

En canto a Dona Xoana,  muller do Licenciado Gayoso e Taboada, era filla de Pedro Díaz de Guitián , Alcalde Ordinario de Sárria e Mordomo de rendas do Conde de Lemos, e da súa muller  María López de Saavedra. O primeiro, fillo pola súa parte, dos consortes Bartoloméu López de Ribera e Inés Díaz de Guitián, e esta,  filla de Xoán Núñrz e de María Díaz de Guitián, neta de Aldara Núñez, bisneta  de Leonor Álvarez e de Suero González de Quindós, terceira neta de Rodrigo Álvarez de Toirán  e de Aldara  Díaz ( con Casa Torre na vila de Sárria ) , cuarta neta  de Pedro Álvarez de Toirán . Polo que fai   a Dona María López de Saavedra,  era filla dos consortes Rui López de Saavedra ( Alcalde Ordinario de Sárria )  e Catarina Díaz de Gutián, donos da chamada Casa Grande da dita  vila - ou antecesores  direitos  e prósimos  dos primeiros donos dela ;  e o Rui López , fillo de Alonso  López do Barrio e de Tereixa Núñez de Saavedra , e esta filla de Rui Núñez de Sárria e de Clara Rodríguez.

A mencionada  María López  de Saavedra  ( muller de Pedro Díaz de Guitián, Alcalde Ordinario de Sárria ), unha vez viuva , propoñéndose   contraer segundas nupcias - como así o fixo -co capitá Xorxe  Ares de Valcarce, xentilhome  do Conde de Lemos  e veciño e rexidor   de Monforte, solicita   da Xustiza de Sárria,  se confira   a Catarina Díaz de Guitián, a súa nai, a curaduría dos   seus fillos Xoana,  Inés , Amaro,  Antonio e Catarina . Por proveído  do Xuiz de Orfos  da dita vila  e das súas "Andadorías" , e no postrimeiro día   do ano 1608, mandouse  notificar a petición á referida señora para que aceptase a tutela e  curadoría  dos seus netos . Nove anos máis tarde . en  10 de maio   de 1617 , formula Dona Catarina  unha petición  no exercizo do dito cargo e como apoderada   da súa  filla  María López de Saavedra.

A mesma  Dona Catarina , en 1593  e a nome de Antonio Díaz de Saavedar, o seu fillo , acode diante   da Xustiza de Sárria......

Os máis arriba  citados Pedro López de Armesto  e Dona María  de Gayoso Saavedra  e Guitián ( a súa esposa  ( que encabezan este parágrafo segundo )  tiveron por fillos a :

                      1.- Dona Xoana  María de Armesto Saavedra e Guitián.

                      2.-  O licenciado  D. Felipe de Armesto, crego.

III.-  XOANA MARÍA DE ARMESTO  SAAVEDRA E GUITIÁN  sucede  na Casa e vínculo. Contraéu matrimonio  con Xoán Rodríguez de la Vega  (  fillo de Antonio Rodríguez de la Vega  e da súa muller  Inés Fernández de Santa Eufemia , os dous do estado noble  e veciños da freguesía de Santiago de Galegos , da Xurisdición  do Concello de Navia  ).

Aos referidos consortes  Dona Xoana María  e Do Xoán  alude o  padrón de repartimentos da freguesía de San Pedro de Maside, partido de Sobredarriba.-Lobataira , de 30 de xaneiro de 1702 , con estas palabras " :   Dona Xoana de Armesto, viuva  de Xoán Rodríguez de la Vega , e os seus fillos solteiros e menores, fidalga como din que tamén o era o seu marido",

O matrimonio tivo polo menos  a D. Francisco que segue:

IV.-  XOÁN FRANCISCO DE  LA VEGA E ARMESTO   sucede na Casa e maorazgo  e contrai matrimonio  coa súa parente María Manuela  Somoza Losada e Quiroga  (  tamén apelidada  Somoza Goyanes e Quiroga  e de Goyanes e Somoza ).  A  unión tivo lugar  na parroquia de San Xoán de Remesar , o 21 de xuño de 1723 ).

A esposa Dª María  Manuela era filla  de Don Diego de Quiroga  Goyanes e Reimóndez , sucesor   na Casa soar de Vilamaior das Cabras , freguesía de San Cosme de Fiolleda , terras de Monforte de Lemos  ( fillo pola súa volta  de Antonio de Quiroga e Goyanes  e neto de Diego   López de Goyanes  e da Ribera , sucesor na Casa soar de Lagos  e da súa muller Sabela de Valcarce  Sarmiento  e Monseiro, do Pazo de Perros  ) e da súa muller  Dona María Francisca  Somoza e Losada,  bautizada na igrexa de Santa Mariña  de Sárria , o 8 de xullo  de 1680 , filla do  Rexidor  Don Manuel de Valcarce e Quiroga  e da súa muller  Dona María de  Somoza Losada e Quiroga , veciños da vila de Sárria.

O referido  Don Xoán Francisco  de la Vega  e Armesto outorgóu  testamento na súa Casa da Vilerma  o  30 de marzo de  1753, perante Xosé Antonio de la Peña, escribán  de Sárria. Declara  no mesmo que  tivo  da súa muller  Dona María Manuela  Somoza e Goyanes a Don Lucas  de la Vega e Armesrto - primoxénito .- , Don Nicoláu  de la Vega, estudante, Dona  Froilana, Dona María  e dona  Xosefa  Somoza e Goyanes.  Mellora  a Don Lucas  en terzo e quinto , e ordea  que a tal mellora  sexa agregada  ao vínculo maorazgo  que deixóu fundado o seu tío o Abade de Maside.

V.- LUCAS FRANCISCO DE LA VEGA E ARMESTO  sucede  na Casa e vínculo, Foi bautizado  na parroquial de San Pedro de Maside o 18 de outubro  de 1728.  Nun padrón de veciño  de 1779  lese: " Don Lucas de la Vega e Armesto, casado, maior dos cincuenta anos  ten  dous fillos e dúas fillas  menores de  sete,  e un criado maior e  unha  criada de trinta",

 Contraéu matrimonio na freguesía de San Pedro de Santa  Comba,  o 8  de xullo  de 1766,  con Xosefa Díaz de Navia , filla de Don Gaspar  Díaz da Vila  e Dávila .

Do matrimonio  naceron:

1.-  Don Francisco   de la Vega  e Armesto , primoxénito,  que segue.

2.- Dona Rita Díaz de Navia.

3.-  Dona  María  Xoana Armesto  de la Vega, bautizada  o 27 de xuño  de 1767.

4.-  Dona Xosefa de Armesto  Somoza  e Guitián.

5.- Don Manuel de la Vega, presbítero.

6.-  Don Nicoláu de la Vega  e Armesto , coengo  penitenciario  da catedral de Lugo. Vivía en 1827.

VI.-  FRANCISCO DE LA VEGA E ARMESTO, segue a liña e leva o maorazgo. Bautizado  en San Pedro de Maside   o 21 de agosto de 1770  e casado  o 5 de setembro de 1785  coa súa parente (  polo ascendente común Antonio López de Castragude , " O Vello" )  Rafaela de Armesto Boado ( tamén apelidada de Boado e Armesto ) sucesora na Casa  soar de Castragude  e Casa Torre de Eimer e as súas agregadas.

Con motivo do matrimonio de Don Francisco e  Dona Rafaela , e ao pasar o primeiro á Casa de Eimer  e a de Castragude , tivo que litixiar   a súa fidalguía  cos veciños de San Cristovo da Cervela , obtendo Real Provisión  para o mantemento  do estado noble , librada pola Chancelaría  de Valladolid, Sala dos Fillosdalgo, o 23 de setembro de  1788. O pleito foi promovido  por Don Lucas de la Vega e Armesto , no seu propio nome   e como representante legal  do seu fillo menor de edade  o referido Don Francisco. A consecuencia do litixio , os veciños da Cervela , malia ao achaiamento  inicial,  foron condeados  en custas  ( ascenderon  a 614 reáis e 18 maravedís  veludo )  pola súa mala fe  ao pretenderen  descoñecer a inmemoriable  posesión de fidalguía de sangue de Don  Francisco, o seu pai  don Lucas  e demáis descendentes  desfrutaran sempre.

Don  Francisco e  a súa  esposa Dona Rafaela vivían en Eimer  en 1788, segundo resulta do Padrón Callehita  confecionado na Xurisdición da Somoza Maior de Lemos, por orde da Real Chancelaría  de Valladolid, data  22 de marzo do dito  ano, no que o matrimonio  figuraba entre as persoas do estado noble.

                                             *****************************

Don Xoán Rodríguez de la Vega  ( véxase   parágrafo III ),  outorgóu  testamento  na Casa e lugar da Vilerma , parroquia de  San Pedro de Maside,  o 23 de xuño  de 1698, perante o escribán  de Sárria Marco Antonio de la Peña. Entre outras  cousas declara  e dispón:

a).- Que os  seus herdeiros prosigan  o pleito que el inicióu , e que está pendente na Real Audiecia deste Reino, contra Antonio de Espina e  María de Rocha, a súa muller,  veciños  do lugar de Piñeiro,  Xurisdición do Marquesado de Santa Cruz, do Arcebispado de Santiago, en reclamación de catro mil reáis  " con pouca diferencia ". E é a súa vontade  que,  cobrada a dita suma, se digan outras  duascentas misas, ademáis das que leva indicadaas, pola súa alma e dos seus defuntos. A cantidade  reclamada  debera ser  prestada aos demandados, o que indicaría  que  Don Xoán residiu  no Arcebispado de Santiago  un tempo máis ou menos longo .

b) Que se  lles esixa aos herdeiros  de Xoán do Outeiro , veciño este nos seus días  de Santa María de Vilar, a devolución " dunhas arracadas  de ouro de media lúa , cos seus pendentes de pèrolas  e pedraría, e dous anelos de ouro  con cinco pedras cada un,  brancas e verdes , e unha alfaia de ouro  de esmalte " que todo isto deixárao en poder  do Xoán do Outeiro , por canto  achouse en certa ocasión  faltoso de diñeiro" . Ordena   que se paguen  " cento quince reáis , porque os oitenta e cinco restantes  entregoullos , os cincuenta e cinco  en Maside, en virtude de orde  que para  a súa paga lle deu, e o resto  en trinta e dous canados de  viño que lle deu".

c ) Que por conta  quedaron   de Antonio Rodríguez de la Vega  e Inés Fernández  de Santa Eufemia , os seus pais defuntos,  cantidade de bens  así mobles  como raíces  , e con todos eles quedóu intruso  un sobriño, fillo  do seu irmán Alonso  Rodríguez,  manda que os seus herdeiros, amigablemente, comuniquen  ao citado sobriño  que debe darlles o que lle  tocare das súas lexítimas , " e non habendo acordo , se lle poña a acción que máis breve  e executiva sexa".

d).-  Nomea albaceas   ao licenciado   Don Felipe de Armesto, irmán seu,  crego,   e a dona Xoana Rosa   de Armesto Saavedra  e Guitián, muller súa . Institúe   por seus  universáis herdeiros   aos seus fillos  e da súa esposa,   María Manuela,  Xoán Francisco , Inés e Xoana  para que os  " leven,  gocen e herden  coa bemzón de Deus e a súa".

                                                         ************************