DON FARELOS , TRASNO SEN PRIMEIRO E SEN SEGUNDO ( 591 )

 DON FARELOS, TRASNO SEN PRIMEIRO  E SEN SEGUNDO         ( 591 )

                                                                                                                  Xaime Félix López Arias

Hai  na miña terra  un trasno xoguetón e pequeneiro , bon amigo meu e un chisco taravelo que se chama Don Farelos  e non ten apelido ningún  porque entre os trasnos non hai lei nin costume de herdar nomes de familia  , por iso eu chámolle Don Farelos Sen Primeiro e Sen Segundo, aínda que ben lle podería chamar Don Farelos do Muiño de Pías, porque alí perto do río Loio e do Regueiro da Ruxidoira é onde  ten a súa moradía.

Xa sabedes que os trasnos  andan de cotío ás brincadeiras . facendo trasnadas  e amolando á xente  e por iso ninguén lles ten moito  aprecio .E por iso  sempre andan tristeiro, aínda que da cada para afora parezan sorridentes.

O nome de Don Farelos acaille ben  pois decote se mete a durmir  nas peneiras do muiño , costume este que lle ben dun seu avó  que  leva setecentos anos  a troulear  dende o seu fogar  da Acea de Riba, na Foz das Aceas, onde o río Sárria  bica  os pés dos verdes ameneiros.

Évos pàndigo coma el só  e máis lizgairo que cataventos  ben aceitado  en noite de trebón.  Pode medrar a vontade  até alcanzar medio metro  ou presentar corpo e figura  de cuarta e media e de seguido esluirse nunha nubiña  de lenes pingas de auga. Se quere vóltase máis pesado ca ingre de ferreiro ou se torna en  fuxidía  imaxe de  corpo dondo e sutil como penuxe  de paxariños.

Aínda non vos dixen que Don Farelos acostuma  falar  do revés, as máis das veces, nun ensarillado trabalinguas. Se eu quixera dicir : " Mañá cedo , , ás oito  vou ir a Lugo  no tren ". tería que lle dicir algo así como " Tren oito  Lugo ir ás  vou mañá a cedo  no ". E por riba os luns e os venres non hai cristián co entenda  e o seu falar é un xeroglifo de sons  e verbas crucilladas, sen método nin orde,  un gutural balbordo alleo a toda lóxica  .....

Un xoves, pola tardiña, díxome : "  Noite negra teño a cama "   e  polo que despóis souben con iso quería contarme qu ao día seguinte xantarí papas de millo  nun relo  de Biville. ¿ Que vos parece ?.   Sorte foi que cando me prodecatéi de que o seu falar incomprensible, intraducible  e  de verbas de chumbo só tiña ocasión en luns e venres deixéi de visitalo neses días , pois  eu gosto de falar con palabras axeitadas sen necesidade de facer acenos , verbas ben artelladas, prosódicamente axeitadas , sen ter que botar man de diccionaios ou vocabularios de pesada feitura.  Ademáis, que eu saiba, malia á convivencia de séculos e milenios dos trasnos autóctonos  cos galegos  , non houbo sabio ningún dunha ou da outra caste  que  teña editado ningún estudo comparativo ou solucionario de problemas lingüisticos  facilitadores da intercomunicación fluida  entre  trasneirofalantes  e  galegos fieis  á lingua  vernácula  , e nin xiquer  cos finchados  e creativos usuarios das  falas  castrapeira,  xuntega ou da "koiné" fachendosa dos  presentadores e adláteres   que como enxurrada rebordada  van asolagando a vedraña e enxebre  fala dos tataranetos de Breogán.

 ( " Viva a Lingua !, Deus salve a Língua !.... que de desleigados mal nos poden vir  albas de gloria ). Permitídeme esta disgresión , porque por asimilación de ideas, acabo de unir a lingua de Don Farelos Sen Primeiro e Sen Segundo coas presentacións verbáis  de alpabardas  que cobran  para poñer a poulo    a lingua de Rosalía.

A primeira vez que vin aquel curioso e enigmático homiño estaba sentado riba da Pedra Cabalar da Campa da Sapeirs . Era domingo e estaba a xantar amorodos  e arandos que estaban mesturados nunha cunca  dos cacharreiros de Vilaceite, única no seu xénero  e merecente de figurar nun Museo de Olaría Tradicional, que ben podería subvencionar a Deputación Provincial. 

Eu saira a pasear polos camiños do monte ( " A xira dominical", como eu gosto dicir )  e el mesmo semellaba ser un boneco pequeneiro  de fazulas finchadas polos froitos do bosque, ecoloxicos, de quilómetro cero apañados no Monte en Man Común, xestionado daquela maneira por  unha Comunidade  escasamente dinámica  e descomposta. Eu amoséi solpresa, máis de maneira contida , Calquera outro urbanita ou ruralita, ou mesmo calquera dos acostumados cazadores furtivos ,  serían quen de guindarlle con mala intención pedras ou seixos , ou mesmo disparar  para facer albo nel como fan os armados ociosos que ademáis de tirar contra os coellos non dubidan en faceren puntería nos letreiros que rezan "Couto de Caza. Os Disparadores Natos. LU- 779900-A ".   Porén algúns collerían medo e a fume de carozo  tirarían carreira embaixo  dando cos calcañares no cú, que o medo é libre , e  de xentes prudentes é poñer terra de por medio  entre o perigo e a donda vida  dos lares familiares  e sofás e televisores de corenta pulgadas.  A cousa non era para tanto . Eu sentín curiosidade  e movido polo espírittu  de investigador científico  dixen  con voz leda e garimosa.

- Bon día  e bon proveito.

- Días bons, - respostóu . ¿ Morodos os probar ou arandos queres meus ?

. ¿ Que dixo vostede   ? - repuxen.

-  Arandos morodos os meus probar queres ?-  dixo outravolta, todo serio, sen pesteñexar xiquer , mentres sinalaba a cunca que tiña entre os xoenllos-.

A cunca  saída das mans dos barreiros de Vilaceite  tan axiña era grande como un bombo  como  aparecía do grandor dun dedil,  e sempre aparecía chea de amorodos e de arandos direitamente proporcionados ao tamaño variable daquela cunca miragreira, sempre chea a rebordar, e que, malia a que Don Farelos  metía froitos  deseguido na súa  boca, que ás veces parecía boca de fol da molaxe,  non mimguaba a cantidade, facendo así realiade o dito de que " onde xantan dóus, xantan tres "... e mesmo até trinta se o caso é, sempre que un posúa unha cunca   na que iso do "movemento contino" sexa unha gozosa e indemostrable realidade.

 - Non. Eu non quero amorodos  nin arandos , - díxenlle -, xa almorcei na casa

- Parvo pica non sexas  e neles , . dixo sorrindo -,  che  nota que    ben por  debeces  se  eles....

- Miña nai dí que nunca collamos cousas que nos ofrezan descoñecidos , aínda que gostemos delas.

-  ¿ Ali Cidade ti na vives ? - e  sinalaba  coa man cara a cidade lonxana  bicada por un mar que era un espello de luz.

- Vivo.

- ¿  Me hoxe  poderías ali levar ? .- dixo con face tristeira como se agardase  unha resposta negativa.

- Se así o desexa aló o levaréi. ¿ Nunca estivo na nosa cidade ?

- Eu rueiro de son trasno.... Aldea na decote vivo.

- Levareino comigo hoxe ou cando vostede queira.

- Farelos  Don  me eu chamo... Aperta veña unha.

E así foi como nos fixemos amigos  e como eu toméi gosto en comer arandos moitos anos antes de  que  aparecesen en finos envases nos andéis dos supermados . E rematandoi a miña andaina collín polos atallos até o lugar onde deixara o meu " futingo de solteiro" á sombra dun carballo.

A Don Furelos metíno na miña mochila  e deixei in anaco dela aberto  por se quería ollar a mar lonxana,  os campos, as casiñas dos arrabaldos , os grandes edificios ou os postes da luz que semellaban correren a toda presa, todo iso en nada semellante ás penasqueiras, searas , uceiras e carrionzas por onde soía andar cos seus conxéneres.

Deixéi o coche no aparcadoiro e coa mochila ao carrelo tiréi para a casa. O que eu facía era de grande responsabilidade. Cavilade no feito  de que ao pasar pola rúa, detido nun semáforo, ou  sentado nun banco dunha praza un garda celoso cumpridor do deber observase en mín algún xesto sospeitoso, e mandándome abrir a mochila ollase metido netal  un trasn botando unha soneca e posición fetal... ¿ Que palabras tería eu para xustificar a insólita escea ? ...¿ Valeriame algo facer cita da autoridade de don Álvaro Cunqueiro ou de calquera estudoso da nosa micromitoloxía  e do noso rico folclore ? .... ¿ Valeríame algo  dicirlle que aquelo, en realidade, era un xoguete articulado mercado nunha tenda rexida por un ou varios chinos titulares dun inmenso almacén ?... Ningunha das miñas posibles informacións  resultaria crible, e moito menos dicirlle que se trataba dun trasno que unha hora antes atopara na Pedra  Cabalar da Campa da  Sapeira a comer  amorodos e arandos ? ( e por riba tería que lle explicar eu que cousa son os arandos, porque como xa dixen daquela aínda non chegaran aos case inexistentes supermercados con grande aparcadoiro  anexo ). Como agora a xente seria e de orde non cre nos trasnos, e porén da total credulidade á habitual presenza e chegada  de ovnis . o garda cecáis o identificase como un alieníxena  e a min como introdutor  dun perverso ser perturbador  da orde local, rexional, estatal e axente  dunha invasión a escala planetaria e eu daría cos meus osos na Comisaría Central ao tempo que o seu responsable se poñería en contacto co Subdelegado do  Goberno, co Ministerio de Defensa,  co Consello Superior de Investigacións Científicas, nas persoas responsables de diferentes escalafóns  administrativos, cecáis tamén co  Alcalde da Cidade, e sen dúbida algunha  co seu cuñado Pepe Losada e  co xornalista do diario local, baixo a advertencia de que  non comentasen a nova ( algo que, por suposto, non ía acontecer e no telexornal da noite a nova saltaría a todas as cadeas, axencias, gobernos , á Otan , á Unesco e a ONU , e os ufólogos e olladores de ovnis  pasaráin a ocupar lugar preferente en canta tertulia  de baralladores  ocupa as horas  da media tarde .

Foi cousa de boa adaxe e de boa fada que , como ocorre de cotío, non aparecese polo barrio garda ningún de a pé , só ou en parella, en bicicleta , en coche-patrulla,  e  cheguéi  sen novidade á miña casa.

A mamá  estaba na cociña a facer  freixós  para a sobremesa e eu metínme no cuarto.  Díxenlle que pegara volta do monte porque había unha montería do xabarín , e non quixera correr perigo ningún. Pechéi a porta da alcoba  , abrín a mohila e puxen a Don Farelos  riba da cama. Todo aquilo era novo para  el.  Miróu pola xanela e o bosque de altos  edficios  de cemento chamoulle a atención, abriu e pechóu o armario, os caixóns das mesiñas de noite, as gavetas da mesa de estudo, subiu e baixou da cadeira, alcendeu e apagóu a lámpada , meteuse dentro do leito, todo iso nun senparar . Parecía estar feliz descubrindo tantas cousas novas.... 

-  ¿ Cidade xa estamos na ?.

- Estamos, Don Farelos, esta é a miña casa e este o cuarto onde eu durmo...

De súpeto  pegóu un brinco , e sen saber que estabamos nun terceiro piso, tiróu para fora, e non brincando  dende a fiestra senón atravesando a parede , e desaparecéu da miña vista.  Cousa sabida é que os trasnos atravesan paredes sen perigo ningún e sen deixar rastro de ter pasado por elas. Fiquéi abraiado, fiquéi estantío, fiquéi....

- ¡ Volte, Don Furelos, volte !... ¡ Non se vaia ! - berrei con forza.

Dende a cociña a mamá dixo: " ¿ Por qué berras, Xurxo ? ¿ Que queres ?".  " É que non atopo as zapatillas ", mentín para non me descubrir.

Abrín a fiestra, saín ao balcón e nada vin que chamase a miña atención.  Todo semellaba estar normal.

Pasaron os días, voltei varias veces á Pena Sapeira  por se o atopaba na cotián farta de amorodos e arandos. .. Até cheguéi a dubidar se o achado, o traslado e a fuxida  tan súpeta de Don Farelos non serían froito de divagacións e ensoñacións dunha mente  sometida  a tensións  e esmrcementos que rematarían con sesións  de longas conversas co psicólogo arxentino da Rúa Castelao... Mais  no fondo eu estaba seguro que as horas vividas con Don Farelos foran reais, nada de realismo máxico, senón realidade pura e dura  na compaña  dun  elemento vivo e propio  integrante  da  nosa etnografía , tan metida no cerne  dos galegos enteiros, bos e xenerosos, tan aldraxados  polos iñorantes  e féridos e duros, imbéciles e escuros  que non nos entenden non.

Por precaución non faléi con ninguén  de Don Farelos. E cando digo con ninguén e que ninguén fora de min soubo da súa existenza.  Décadas atrás, calquera mozo que tivese un tal avistamento e contacto, ababaría contándollo a "padre espiritual " do colexio relixioso de turno; máis agora non era o caso.

Moitas semanas despóis  os meus amigos e máis eu fomos xogar  fútbol ao Campo do Parque.  Un dos compañeiros, zoupón el, deulle unha patada retorta ao balón e " o esférico" botou costa abaixo até os xogos de tróndeas, bambáns e outros semellantes   nos que os meniños e as meniñas  pasan  agora o tempo baixo o coidado e atención de avós e avoas   sacrificados na honra do amor propio da terceira idade.

Tocúme a mín ir na percura " do coiro" e aló fun.... Cando andaba a coller a pelota nunha mata .... ¡ Atopéi a  Don Furelos durmindo a pata rachada riba duns cartóns  !.... Daba a imaxe de estar canso, de ter pasado fame, de levar tempo sen durmir a xeito.

Pedinlle que me contara canto lle tiña pasado dende o intre que botara fora do meu cuarto, nun terceiro piso, atravesando a parede   sen deixar marca, pouso ou sinal ningúns, De todo me falóu, e como era domingo, mal que ven de todo toméi coñecemento, se ben  para mellor comprensión  e máis doada   ser a tarefa   de divulgala, poño ao voso dispor, debidamente, anosada  e na fermosa lingua galega, todo canto el contóu en trasneirego, subdialecto autóctono dos trasnos do espazo que moitos desleigados nomean Noroeste  e nós chamamos Galicia.

* Como non  sabía que na Cidade as casas son tan altas caín no medio da rúa...

* Cando me quixen erguer un coche que por ali pasaba a grande velocidade pasóu por riba de min, e despois deste pasaron outros seis ou sete, e cando me din posto de pe pasóu un camión de bombeiros e guindoume contra dunha estatua e bronce dun xeneral a cabalo , e dende o alto esbarei até caer nunha poza chea de auga que había todo darredor... e grazas a que os trasnos non temos osos  e os nosos corpos son sutís e maleables non resultei maltreito-

*  Despóis baixéi ao porto para ollar os barcos dende o peirao e caín na auga ... e non era como a dos regueiros onde decote bebo... aquela auga daba noxo.

* Logo viñen para este parque, porque nel hai moitas árbores e caviléi que era o máis parecido á terra onde eu vivo... Mala sorte. Este sitio está inzado de cans,  cans grandes, cans grosos, cans miudos, cans pelados, cans peludos, cans longos, cans ananos, cans rabenos, cans de orellas grandes,  cans de longos dentes, cans ladradores... e todos , todos eles, mexadores compulsivos... Os ollos dos cans están preparados para veren aos trasnos, é unha destacada facultade esta que presentan en todo tempo e idade,.. e non me deixan acougar , perséguenme a todas horas, porque unha morea de veciños  van e veñen polo parque  todo o día con  cans atados, con cans soltos, con cadeliños xoguetóns .... cans, cans, cadelos. cadelas, canciños... ladros, ladros e ladros... carreiras sen xeito, carreiras e carreiras polos carreiros, polos paseos....e eu todo o día fuxindo deles, sempre a correr, 

* E para maior disgracia aquí nin hai amorodos nin hai arandos... e cando viñen para aquí  deixéi no monte a cunca dos xantares.... Moito  degaxéi neste tempo. So puiden comer  piñóns e beber auga nas fontes , e iso sempre pola noite, se había a sorte de que non andivese polo parque algún can vagamundo,

Díxo todo isto, que eu vos digo coas nosas palabras, case que chorando :

- Non sei como podedes vivir desta maneira. Isto é un inferno. Aquí só hai fume,  cheiros noxentos , xente que corre, xente que berra, bruidos a todas horas... cans, moitos cans que teñen ollos esculcadores que lles permiten ver a un trasno silandeiro, famento e perdido na Cidade, sen poder comer amorodos e arandos, condeado a estar fuxindos dos seus afiados dentes... ¡ Lévame para  A Pedra Cabalar ! ¡ Non me deixes neste inferno ! ¡ Canto desexo durmir na quentura das peneiras do Muiño de Pías !.

Escoitéi a chamada dos meus compañeiros de xogo reclamando a presenza do extraviado balón e díxenlle a Don Farelos, que polo serán, sen perda de tempo pasaría a recollelo. Aos meus futbolistas afeizoados mentínlles dicindo que  ao recoller a pelota me tivera que esconder do garda "raxador " de todos coñecido como inimigo confeso  dos practicantes de fútbol.

Fixen a viaxe de volta levando dentro da mochila a Don Furelos. E xúrovos que non pesaba  nada, tantas e tan intensas foran as carreiras  forzadas polos millenta cans que  tiñan e teñen a facultade , que a xente humana non tempos, de veren aos trasnos.

Nós só os vemos nos relatos cunqueiráns  e  nos artigos folclorizantes de incrédulos etnógrafos  escépticos e cos pés demasiado postos riba da terra.

E Don Farelos segue aló enriba, onde sempre estivo , xantando de vagar arandos e amorados que nunca se esgotan , coa cunca da olaría de Vilaceite entre os xeonllos, e ollando alo ao lonxe o inferno por el padecido cando baixóu á Cidade,

Somos amigos. E agora moito rí lembrando as malas horas  nas que os ollos dos cans do parque  o descobrían sen que el achase tobo no que se agochar.