CRENZAS POPULARES E PRÁCTICAS RELIXIOSAS ( SÁRRIA ) ( 604 )
CRENZAS POPULARES E PRÁCTICAS RELIXIOSAS NA TERRA DE SÁRRIA
Os novos xeitos de vida , a xeralización da sanidade pública e o abandono de moitas prácticas relixiosas mantidas durante séculos , fixeron que se foran abandoando diversas crenzas e un bon número de costumes e ritos , moi arraigañadas entre as xentes sinxelas. Poucas seguen vixentes, e , dende logo, moi lonxe do seguimento maioritario deses tempos pasados. Tanto a nivel individual como en prácticas colectivas é tan evidente o abandono que mesmo se perdéu memoria dos rituáis e usos establecidos.
A forte implantación das estruturas eclesiáis con un elevado número de cregos, párrocos , frades e monxes en toda a comarca sarriá , evidenciado polo moi elevado número de mosteiros, igrexas parroquiáis, ermidas e capelas, fixo que en todos os lugares, e ao longo de todo ano, tanto a nivel individual como colectivo, se dese unha sucesión de cultos, ritos e costumes ao longo do ano , que viñeron a conformar a vida individual, familiar e social dos habitantes da Terra de Sárria.
***********************************
ACCIÓN CATÓLICA.- Organización relixiosa con implantación local ou parroquial, establecida en España en 1900 , da que formaban parte voluntariamente fieis católicos comprometidos en impregnar a súa vida individual, parroquial e social cos valores cristiáns. En Sárria , baixo o patrocinio da parroquia de Santa Mariña, e baixo direción dun consiliario , establecéronse as ramas Masculina e Feminina , unha con local no Barrio Novo ( Rúa Vázquez Queipo ) e a outra na Rúa Matías López. Había seccións xuvenís e o intento de consolidar a Xuventude Obreira Católica ( XOC ) non frutificóu. A rama feminina sostivo unha escola noiturna para formación de mozas e un grupo de teatro. Os membros da Acción Católica, presididos polas súas bandeiras visibilizaban a súa participación nas diversas celebracións relixiosas , procisións e actos de devoción, e mesmo tomaron parte activa no desenvolvemento de Radio Popular de Sárria . Un grupo de mozos da Acción Católica organizóu unha marcha e campamento en terras de Montefurado e As Ermidas. No local da rama feminina había un pequeno oratorio. No local da rama masculina había ao dispor dos seus membros xogos de xadrez e de mesa, e semanalmente o consiliario daba charlas formativas. A Acción Católica sarriá deixóu de ser operativa a primeiros da década de 1970, deixando os pisos que en réxime de aluguer ocupaban.
ACCIÓN DE GRAZAS.- Actos relixiosos celebrados nas igrexas, con celebración de misa, para agradecerlle á Divinidade a concesión de beneficios espirituáis, melloras materiáis , nomeamentos de xerarquías eclesiásticas, bonanza do tempo, chegada de tempos de paz ....
ACEITE DE SAN SERAPIO.- A chegada da Orde da Mercé a Sárria en 1986 supuxo a sustitución da maioría das imaxes dos altares da igrexa conventual que estivera baixo o goberno da Orde de Santo Agostiño, e a entronización de imaxes novas tomadas do santoral mercedario. O mártir San Serapio que ocupara espazo no desaparecido altar da Virxe do Rosario, a carón da porta da sancristía, está agora no altar do Sagrado Corazón de Xesús. Como santo avogoso para a curación de doenzas no seu altar , ao dispor dos fieis, hai frasquiños co " aceite de San Serapio ".
ADORACIÓN NOITURNA.- Organización católica cuxa misión consiste en facer veladas noiturnas diante do altar onde se acha o Santísimo, con rezo por quendas de oracións rituáis, rematando co a participación nas primeiras horas da mañá nunha misa con comuñón. Establecida en Sárria, na parroquia de San Salvador, e posta baixo o patrocinio da Orde da Mercé, foi dotada de bandeira e os seus membros, incialmente só homes, participaban publicamnte nas diferentes celebracións relixiosas e procisións, e noutras fora da localidade ( " Festa das Espigas" ) , cubrindo tamén presenzas en veladas celebradas na Catedral de Lugo, para o que, cando lles correspondía, facían os ritos diante da custodia da exposición permanente. Despois dun periodo sen actividade , no Convento da Mercé, nos anos 1960 recuperouse o grupo de adoradores, pasando máis adiante, e xa con participación feminina, a se reunir na igrexa de Santa Mariña. Houbo grupos de adoradores en varias parroquias da comarca, sendo de sinalar a actividade do grupo de Eirexalba, onde chegaron a alzaren un edificio anexo á igrexa, para acoller aos participantes nas veladas.
ÁNIMAS DO PURGATORIO.- A xeralizada crenza da existenza dun estado ou lugar onde as almas pecadoras debían pasar un indeterminado tempo para se purificaren e quedaren limpas de toda mácula que se podían ver beneficiadas polo froito das oracións e sacrificios dos vivos, e en especial dos seus parentes e amigos, deu lugar á creación de Confraderías de Ánimas en boa parte das parroquias da comarca e ao establecemento de misas especiais ao longo do ano, e en especial no Día de Defuntos . Ademáis , nos días domingo, antes da misa ofrecíanse responsos "polas ánimas da familia" o oferente de esmolas e tamén era costume, no Día de Defuntos, que se ofrecesen responsos cantados polo clero parroquial no lugar de enterramento dos parroquiáns. As familias podentes establecían a fundación de misas e responsos nas parroquias e mosteiros , con carácter perpetuo. E mesmo houbo Confraderías de Ánimas constituídas por sacerdotes, destacando a existente en Vilaragunte.
APOSTOLADO DA ORACIÓN.- Agrupación de fieis da Igrexa Católica promotores do culto ao Sagrado Corazón de Xesús, promovido en Sárria na parroquia de San Salvador, finalmente establecida na igrexa conventual da Mercé onde puxeron para o culto unha imaxe de grande tamaño. N da ao mes de xuño organizan un novenario con procisión no seu último día. A Marquesa de Casa López fixo doazón do estandarte propio da agrupación.
ARMONIO.-
ARQUIVO DE SAN XULIÁN DE SAMOS.-
ARQUIVO DE SANTA MARÍA MADALENA.-
ARQUIVOS PARROQUIÁIS,.
ARRAS.-
AUGA BENDITA DAS PIAS.- Pasada a porta de entrada das igrexas saíndo da parede as pías da auga bendita eran usadas para mollar neles os dedos da man dereita e santiguarse, tanto ao entrar como ao sair dos cultos. A reposición con auga á que se enade sal completábase co rito da benzón por parte do sacerdote. O uso das pías viuse moi limitado, por motivos sanitarios, e no caso de igrexas das cidades polo temor de que se lavasen nelas xeringas de consumidores de drogas. No tempo da pandemia deixaron de ser alimentadas as pías, e é en algunhas igrexas poñen concos de cristal que se poñen e retiran polo tempo das cerimonias .
AVE MARÍA.- Era este un saúdo dirixido ás persoas coas que se cruzaban os que andaban de camiño ou andaban polas rúas. Cando un penitente se achegada ao confesor tiña que dicir " Ave María Purísima" , ao que o sacerdote respostaba: " Sen pecado concebida". Para iniciar conversa con unha monxa tamén se daba ese saúdo ao que seguía a dita resposta.
BANCOS DE IGREXA.- En tempos pasados os asistentes aos actos de culto nas igrexas permanecían de pé, agás algunhas familias que gozaban do privilexio de " tarima" que tiñan cadeiras propias , e algúns podían ocupar postos de honra no presbiterio. As mulleres, non todas, servíanse de mesotes e de reclinatorios da súa propiedade. Había algúnhas veces bancos corridos, poucos, para sentar neles as persoas vedrañas e que tamén eran usados polos nenos da " Doutrina , e non tiñan respaldo. Os bancos con respaldo foron introducidos primeiramente nas igerxas conventuáis de Sárria e Samos. Bancos de madeira con respaldo e con táboa baixa que permite axeonllarse foron entrando máis lentamente nas igrexas das parroquias ruráis.
BANDEXA DA COMUÑÓN.- Cando o sacerdote repartía a comuñón aos fieis, axeonllados diante da reixa do comulgatorio, facíao acompañado por un acólito, xeralmente un neno coa roupaxe propia da súa función, que portaba unha bandeixa metálica que poñía baixo do queixo do comungante para evitar a posible caída da hostia no chan. Se nalguha ocasión a hostia caía no solo o sacerdote oficiante recollíaa e consumíaa de seguido e con auga e un trapiño limpaba intensamente o punto onde caera, Ese uso desaparecéu e foi sustituido pola toma directa, estando de pé o comungante, e na actualidade o sacerdote deposita a hostia nas mans do tomador que deseguido a leva á súa boca.BAUTISMO DE SOCORRO.-
BAUTIZOS.- Os bautizos facíanse nas pías bautismáis da igrexas parroquiáis , moitas delas de orixe medieval, que nunha incomprensible actitude de moitos párrocos foron eliminadas, e mesmo convertidas en elementos decorativos instalados nos adros. O rito do bautismo, antano seguido por enteiro en latín , segue sustancialmente os pasos secularmente establecidos. Era costume consagrado o bautismo feito no mesmo día do nacemento, ou nos días inmediato. Na actualidade celébtanse semanas ou meses despóis , e mesmo deixando pasar anos .Na actualidade nas parroquias organizan cursiños para os pais, previos á administración do sacramento. Décadas atrán , cando na vila había un bautizo, pequenos e pequenas agardaban no adro a saída dos pais co bautizado, padriños, parentes e amigos e os padriños tiraban caramelos e moedas de calderilla ( 0,1, 0,5, 0,10 pesetas, e extraorinariamente de 0,25 ou 0,50 pesetas ) que , á pillota collía no chan a garulaxe. Se a tirada non era xenerosa , ao xuizo dos pequenos, aporreaban ao padriño dicindo : "Padriño roñón / tira o pequeno polo balcón".
BENZÓN DE ANIMÁIS .- Os fregueses solicitaban dos cregos a benzón das reses, e mesmo había festas sinaladas nas que as levaban ás igrexas e capelas facendo o rito de daren voltas con elas darredor do adro . Na actualidade, pola festa de Santo Antón Abade , no Convento da Mercé de Sárria hai un acto de benzón de mascotas e animáis de compañía que goza de moi boa aceptación.
BENZÓN DA AUGA.- A benzón da auga, na noite do Sábado Santo, facíase nos oficios reñlixiosos e os fregueses levaban xarras, botellas, garrafas , baldes e tinas que levaban para as casas . En Sárria facían benzón en San Salvador e Santa Mariña. Últimamente o acto da benzón da auga celébrase alternativamente nas igrexas da vila dentro da "Benzón do pan e da auga", nova cerimonia agora seguida. Tamén é obxecto de benzón a auga depositada no caldeiriño do hisopo usado nas funcións fúnebres e en outros actos de benzón.
BENZÓN DE AUTOS .- Moitas familias , no tempo da xeralización da posesión de veículos propios, solicitaba dos sacerdotes da súa parroquia que lles abenzoasen o auto. É acto con pouca implantación e non se dá o caso de benzóns masivas, como as que se fan en Monterroso.
BENZÓN DOS CAMPOS.- Coa chegada da primavera tiña lugar a procisión para abenzoar os campos, que se celebraba en todas as parroquias, pedindo a proteción divina para que se desen boas colleitas. Os fieis desfiaban dende a igrexa até un punto no que se dese unha ampla vista de terras de cultivo , cantando a ledaiña dos santos nas que ao nome de cada un deles os procesionitas dicían " Ora pro nobis ", " Orate pro nobis ", " Te rogamos audinós ". En San Salvador de Sárria a procisión ía dende a igrexa até os Esqueiredos.
BENZÓN DAS CASAS.- Era costume bastante xeralizado, cando se remataba a obra dunha casa nova, ou cando unha familia se establecía nunha vivenda solicitar a presenza dun crego para abenzoala. Tamén houbo costume de poñer unha placa metálica na porta de entrada coa imaxe do Sagrado Corazón de Xesúa riba da frase " Sagrado Corazón de Jesús en Vos confío", ou no caso de familias podentes a instalación dunha imaxe de bulto ou un cadro desa advocación, e mesmo houbo un acto de entroización na Sala de Plenos do Concello. Nas frenteiras de Villa Andrea e na Casa Pallares hai senllos medallóns con esa representación,
BENZÓN DE IMAXES, CRUCIFIXOS, MEDALLAS E ESCAPULARIOS.- A xente pía adquiría imaxes dos santos e santas da súa devoción para poñelas nos seus domicilios en lugares preferentes , crucifixos de bulto ou pequenos para levalas con cadeas ao pescozo e escapularios para o que solicitaban a intervención de sacerdotes. A xeralización de uso de cruceciás, medallas e escapularios, sobre todo entre as mulleres, foi remitindo e na actualidade só se dá un uso de cruces , moitas de materiáis nobres, levadas ben adheridas á roupa ou suxeitas por cadeíñas levadas ao pescozo.
BENZÓN DOS NEGOCIOS.- Ben con carácter particular ou con publicidade en inauguración de negocios, centros oficiáis , etc. dábase publicidade ao acto de benzón por un crego, e a prensa soía recoller a fotografia do momento no que, hisopo en man, o oficiante esparexía as pingas de auga tomadas no caldeiriño. Este costume está practicamente desaparecido.
BICO NA CODELA DE PAN.- Nos tempos nos que o pan era un ben escaso , cando fartos da merenda xa non tiñan os rapaces desexo de rematar o pan que lles deran na casa, guindaban a codela a onde non se vira tirado, e antes de desfacerse del había que darlle un bico.
BICAR NA MAN AOS SACERDOTES.- Era uso obrigado, en especial para a xente nova e a mocidade, cando se cruzaban cun crego , ou cun frade , achegarse a eles e bicarlles a man. Non era cousa de moito agrado para os bicadores, polo que se albiscaban que chegaba, se había lugar , facían por non se achegaren a eles. Había cregos que se observaban a maniobra da fuxida queixábanse aos pais do feito, e a rifa paterna quedaba grabada nos nenos cecáis cun par de lapotes ou pasar a vergoña de lle ter que pedir perdón ao cura. Había cregos que ao recibiren o bico nas mans non se cortaban en darlle unha labazada. Outro bico moi sinalado na vida da xente nova era o que había que dar no anel do bispo cando era a cerimonia da Confirmación.
BLASFEMIAS.-
BOETAS DE ÁNIMAS.- Na maioría das igrexas parroquiáis había boetas de madeira con unha corrida talla representando ás Ánimas do Purgatorio bañándose nas ardentes labaradas, entre as que ás veces aparecían tamén representados bispos ou outros persoaxes siñificados . Estas boetas eran caixiñas con un burato para botar por ela as moedas das esmolas, pechadas con pequenos candados, e a parte sobresaínte da caixiña, xeralmente con forma de arco acollía por diante a representación do Purgatorio e pola parte traseira tiña unha asa . O esmoleiro, ou o sancristán, en misas e outras celebracións poñían a boeta diante dos fiéis e pedían indivudualmente a esmola dicindo : " Ánimas benditas ". ou " Ánimas do Purgatorio ". A inmensa maioría destas boetas desapareceron e caeron en mans dos anticuarios.
BOLIÑOS DE SAN BRAIS.- San Brais, avogoso contra as doenzas da gorxa, e que foi o santo que deu nome á Capela de San Brais, antecedente do Mosteiro de Santa María Madalena de Sárria, aínda despóis do abandono do mosteiro polos agostiños , seguiu , e segue , a ter veneración na agora igrexa conventual da Mercé. Mantense o costume de entregar boliños abenzoados aos fieis que asisten á misa do Santo.
BOTAFUMEIRO.- Nas misas solemnes, exposición do Santísima , enterros e procisión faise uso do botafumeiro no que se pon carbón aceso riba do que se bota incenso para facer benzóns , incluídas as dirixidas aos celebrantes e aos asisntentes ás cerimonias.
BREVIARIO.- Tratábase dun libro de uso esclusivo dos sacerdotes, no que aparecían textos en latín con oracións e prácticas para o rezo diario e en diversas horas do día, como obriga non excusable. Ese exercizo desaparecéu con posterioridade ao Concilio Vaticano II. Recollía as oracións , lecturas bíblicas e salmos que debían seren rezados ou recitados en diferentes horas do día e sgundo períodos do ano . O seu fixado polo Concilio de Trento e promulgado por Pío V, adaptado por Pío X en 1911 e novamente en 1955 . Despóis da reforma do Concilio Vaticano II estableceuse como obriga para todo o clero seguir as Lecturas, Laudes , Oración do Día, as Vísperas e as Completas.. As comunidades relixiosas están obrigadas ao seu cumprimento e os sacerdotes a realizalo xunto cos fieis. A Comunidade Bieita de Samos mantén o seu secular seguimento das oracións comunitarias polo día e pola note.
BRUXAS.- A establecida crenza da existenza de bruxas, mulleres cuxos maleficios podían recaer riba de persoas e animáis, foi aceptada pola Igrexa Católica , que mesmo habilitaba a figura do " exorcista " con capacidade para anular os seus maléficos efectos seguindo os esconxuros aprobados pola xerarquía eclesiástica. Dalgunha maneira as xentes fan distinción entre "bruxas " e "meigas", estimando que estas últimas , e como cuestión folclórica hai unha consideración de que Galicia é terra de meigas, é popular o dito: " Non creo nas bruxas, pero habelas hainas". Na comarca de Sárria , nos últimos trinta anos, sinalan a existenza dunha meiga , residente na vila, á que acodían numerosas persoas na percura de consellos , defensa contra o malde ollo , etc. Coa chegada de inmigrantes procedentes de América tense observado algunha actuación de ritos emparentados co vudú ou prácticas animistas- Hai que sumar ademáis o ofrecemento publicitado por inmigrantes africanos que ofrecen os seus servizos para un bon número de situacións favorecedoras da boa sorte, eliminación de perigos, proteción da saúde, resolución favorable de pleitos... anunciándose con papeliños que poñen nos parabrisas dos coches.
BRUXOS.- Aínda que houbo oficializados esconxuros contra bruxos, son poucas as referenzas ou identificacións de "bruxos" na comarca. Con relación ao sanador de Larín, aparece recollida a denominación común de "O Bruxo de Sárria" que lle daban as numerosas persoas que a el acudían dende a zona de Pontevedra e mesmo atendéu xentes que procedían de Italia.
BULDA DE CARNE.-
BULDA SABATINA.- Privilexio especial concedido aos confrades da Virxe do Carme que serán librados das penas do Purgatorio o primeiro sábado despóis da súa morte . Tiñan obriga de levar o escapulario, gardar castidade e ler as Horas Canónicas . Os que non sabían ler tiñan que facer xexún os días mandados pola Igrexa e gardar abstinencia de carne os mércores e sábados de cada un ano.
BULDAS PAPÁIS.- O Mosteiro de Santa María Madalena de Sárria foi agraciado con buldas con concesión de especiáis indulxenzas.
BULDAS DA SANTA CRUZADA.- A obriga xeral para os fiéis da Igrexa Católica era a de se absteren de comer carnes no tempo de Coresma e gardar tamén xornadas de xexún. Por concesión especial los Papas, tendo en conta o longo período de loita para botar fora da penísuna aos musulmáns, somemte en días sinalados e os venres de Coresma había que gardar xexún e non comer carnes. Por esa razón as familias tiñan que comprar buldas , dando por elas , segundo a capacidade económica, e por categorías a cantidade de diñeiro sinalada. Para as familias pobres había buldas sen obriga de pagamento. A nivel español había un Comisario Xeral da Santa Cruzada que cada ano promulgaba o comezo da pregación , e en tempos antigos, saían por toda a xeografía pregadores para a distribución do documento, extendido en lingua latina, e os pàrrocos levaban conta de quen a obtiñan; Despóis do Concilio Vaticano II a bulda desaparcéu.
CABO DE ANO.- Costume fondamente arraizado é o da celebración dun funeral-aniversario , unha vez tarscorrido o prazo de un ano do finamento das persoas, na igrexa parroquial . Era costume a participación na celebración da misa dun variable número de cregos, en función do grado de riqueza das familias, ou seguindo o mandado polo falecido nas súas derradeiras vontades. Determinadas familias celebraban segundos, terceiros e até cuartos aniversarios, e nas hemerotecas pódense achar esquelas de funeráis celebrados vinte e trinta anos despóis do óbito. Nos mosteiros e en moitas igrexas da comarca, por fundación e dotación de familias podentes, e con carácter permanente , por séculos, houbo cabosdano por benfeitores, nobles, fidalgos ou xerarquías da Igrexa. No tempo da Ditadura franquista estableceuse como celebración de obrigado cumprimento a celebracióm o 20 de novembro de funeral-aniversario da morte de Xosé Antonio Primo de Rivera, cerimonia á que asistían as autoridades locáis, as xerarquías da Falanxe e todos os alumnos dos colexios privados de secundaria establecidos na vila , interrumpidas as clases, desprazábanse de forma obrigada á igrexa de Santa Mariña,
CALDEIRIÑO E HISOPO.- Para facer benzóns con auga bendita o sacerdote faise acompañar dun axudante portador dun caldeiriño metálico e dun hisopo. Collendo o hisopo fai aspersións dirixidas ao público, aos ramos procesionáis das celebracións da Semana Santa , aos cadaleitos e urnas funerarias , aos nichos e panteóns dos cemiterios, casas e campos.
CALIFICACIÓN MORAL DOS FILMES.- A férrea censura establecida sobre os filmes proxectados nos cines da localidade fixara categorías como "apta para todos os públicos " ou sometidas a " reparos", de maneira que as sinaladas como de " 3R " se entendían como perigosas para o mantemento da moral público. Nas misas celebradas na vila os domingos e festivos o sacerdote oficiante á hora do sermón daba lectura á calificación moral dos filmes. insistindo teimudamente na descalificación e mesmo sinalar como proibidas as de "grave perigo". Nas proxeccións de películas no Salón de Actos do Convento, programadas para os internos do Postulantado e ás que podían asistir os nenos e nenas da Catequese , cando aparecía algunha escena amorosa, atrevida ou mesmo un simple beixo, o frade proxectista poñía a man diante do proxector impedindo a visualización de "inmoralidades ".
CAMPÁ DE BON PARIR.- O pequeno sino da parte alta da espadana de San Miguel de Paradela tiña recoñecida a virtude de creren os veciños que se a tocaban con ocasión dun parto, as badaladas axudarían a un bon nacemento e ao bon estado de saúde da parida.
CAMPAÑA CONTRA UNIÓNS EXTRAMATRIMONIÁIS.-
CAMPÁS DO TRONO.- Existía a crenza xeralizada de que o son das campás escorrentaba o trono e os trebóns, labor que soía corresponderlle a un pequeno sino posto na parte alta da espadana da igrexa parroquial. Tamén cría moita xente que o estourido dos foguetes facía fuxir a tronadela. Había esconxuros contra o trono.
CANCELA DO COMUNGATORIO.- A reixa do comungatorio, que separaba o corpo da igrexa do presbiterio, na súa parte central tiña unha cancela de dupla folla, que se abría e pechaba para acceder ou sair do espazo do altar.
CANTARES DE REIS.- Foi costume xeralizado o de que grupos de nenos saísen polo Nadal a cantar os reis, interpretando panxoliñas galegas, que nos últimos tempos se viron sustituídas por composicións en lingua castelá. En Sárria sairon grupos ás rúas até mediados dos anos 1960. Máis adiante os cntares de Reis pasaron a estar presentes nos Festiváis de Nadal organizados para obter recursos para axuda aos necesitados, a Cáritas ou para o Asilo do Barrio do Mazadoiro. Algúns anos, organizados polos Colexios ou polo Concello celebráronse Concursos de Panxoliñas. O vello costume, mesmo baixo os novos xeitos, acabóu esmorecendo.
CANTO DAS MULLERES NA IGREXA..
CAPELIÑAS DE VISITA DOMICILIAR.- En moitas parroquias, normalmente vencelladas a confrarías, circulaban unhas caixas verticáis de madeira con portiña e cristal protector dentro das que había imaxes de San Antonio, a Inmaculada, A Virxe do Carme,etc. que circulaban de casa en casa seguindo quendas establecidas , demorando por días na morada correspondente, e na base había un espazo para recoller as esmolas que se daban.
CARITAS INTERPARROQUIAL.- Darredor de 1960 , seguindo instrucións do Bispado de Lugo, estableceuse en Sárria a organización de caridade , que tendo en conta a existenza das parroquias de San Salvador e Santa Mariña cos seus anexos, aunóu esforzos e labor de voluntarios , tomando o nome de Cáritas Interparroquial de Sárria, presidida por un laico co que colaboraban un equipo de persoas, baixo a supervisión do párroco ou un coadxutor de Santa Mariña e o mercedario ecónomo de San Salvador. Para a axuda de persoas e familias necesitadas recibe a organización as aportacións de socios , doazóns e estableceron que os óbolos recollidos nas misas do primeiro domingo de mes. E mentres houbo dispoñibilidade do Cine Cissa e o Cine Capitol mozos e mozas da vila organizaron festiváis para acadaren recursos para a Campaña de Nadal e mesmo houbo representacións teatráis para a mesma finalidade. Caritas organiza entrega de alimentos, organiza cursos de lingua para estranxeiros ubicados en Sárria, facilita o pagamento de alugueres a familias sen recurso, facilita roupas e calzado, combustibles , consumo eléctrico, libros para escolares, etc. Tamén programóu cursos de cociña, costura , etc. e un " Mercadiño " de venda de roupa e obxectos de segunda man doados polos veciños. Presta atención psicolóxica , xurídica e outros servizos a persoas necesitadas e inmigrantes.Tamén, no verán, programaban os xestores locáis, coa colaboración de grupos musicáis e outros artistas, unha Merenda Solidaria, con alimentos e bebidas facilitadas gratuitamente por particulares e suministradores, para recadaren fondos. Para a recollida de alimentos , coa colaboración dos supermercados establecidos na vila , fixéronse campañas nas que fixeron aportacións os veciños. A xestión de Cáritas Interparroquial por equipos formados por persoas de Sárria deu paso á xestión levada dende a Caritas Diocesana de Lugo.
CARRACAS.- Dende o Xoves Santo até o Domingo de Resurreción , estaba proibido facer uso das campás das torres das igrexas e das campaíñas usadas dentro da celebración da misa. Só estaba autorizado o son producido polas " carracas" , pequenos aparellos feitos de madeira, cunha engranaxe que ao xirar movía unha lámina que ao baixar cara a engranaxe producía un ruido desagradable.
CATAFALCO.- No xeito de organizar os funeráis de enterro e cabodano, até darredor de 1965, para a misa de "corpore insepulto" ao pé do presbiterio instalábase , sustituíndo e simbolizando un cadaleito un catafalco alto que era unha estructura ou armación de madeira coberta de teas negras con bordos de fitas douradas. Segundo a categoría do finado, e consonte aos dereitos económicos aportados pola familia do finado aos dous lados dese elemento poñían maior ou menor número de fachos de cera postos en grandes candeeiros de madeira pintados de negro. O simbolismo era froito de que a misa de funeral se celebraba antes de se formar a comitiva que ía recoller o cadáver á casa mortuoria para dende alí conducilo ao cemiterio , sendo posterior o uso de levar o cadaleito dende a casa mortuoria, e máis adiante dende o tanatorio, á igrexa para, unha vez rematado o funeral, seguir a comitiva até o lugar de enterramento.
CATEQUESE.- Chamada popularmente a Doutrina, a explicación e memorización do Catecismo era seguida de xeito obrigado polos nenos e nenas da parroquia estando obrigados os cregos a facerlles recitar o seu contido, complementado ademáis pola obriga que os mestres tiñan de que os nenos e nenas coñecesen íntegramente o texto catequético . Os relixiosos mercedarios, rexentadores da parroquia de San Salvador de Sárria, crearon no Convento a Catequese Mercedaria . Todos os domingos, ás 12 da mañá, os nenos e nenas da parroquia comparecían na igrexa conventual e eran distribuidos en grupos segundo as idades e sexo. Os grupos de nenas establecíanse na sancristía e na igrexa e os dos nenos no claustro, dirixidos cada un deles por "catequistas" voluntarios. Pola asistenza e como premio polo coñecemento das preguntas e respostas contidas no Catecismo, entregaban vales de diferentes valores, que , unha vez ao ano podían ser canxeados por xoguentes ou premios, polo día de Reis, nun escaparate que se instalaba nas Escolas Públicas. Rematada a memorización e respostas , formados en fieiras, as nenas pasaban a ocupar os primeiros bancos do lado esquerdo da igrexa e os nenos os da dereita, entrando polo templo adiante cantando diversas cancións pías. Para fomentar a concorrenza dos pequenos á Catequese os mercedarios conseguiron que o alcalde autorizase a instalación de tróndeas ou bambáns para se acanearen, a carón dos depósito da auga no Campo da Feira, e facilitaban balóns para o xogo. A Catequese organizaba o acto da Primeira Comuñón en cada un ano, ofrecendo ao remate da misa doces, caramelos e onzas de chocolate a todos os nenos asistentes. Para os maiores , na primavera, organizaban excursións a Os Remedios, Ferraría do Incio, Gandarío, Santiago de Compostela e Poio, Xixón e Oviedo, entre outros lugares. En algunhas ocasións organizaron unha especie de Corte Catequética formada polos que mellores calificacións conquerían nun certame catequético previo no que rei e raiña, duque e duquesa, conde e condesa, marqués e marquesa e barón e baronesa. con traxes referidos a cada categoría, presidían na igrexa conventual un acto solemne e despois eran trasladados ao Cinema Cissa , ocupando lugares de honra no palco , onde na súa honra tiña lugar unha velada festiva. Darredor da organización catequética mercedaria xiraba a publicación de " La Cadenita de Oro" pequena revistiña da que só se conservan algúns exemplares . ** Na parroquia de Santa Mariña de Sárria a organización da catequese era máis sinxela e ademáis da preparación dominical adicaban especial atención á preparación para a Primeira Comuñón , repartindo tamén doces e caramelos como remate da actividade. ** Nas parroquias ruráis , dependendo do celo e da idade dos párrocos, a catequese tiña maior ou menor actividade, limitándose na maioría dos casos a unha preparación previa á celebración da Primeira Comuñón.
CEMITERIO MUNICIPAL DE SÁRRIA.-
CEMITERIO DE SAN LÁZARO.-
CEMITERIO DE SAN MARCO.-
CEMITERIO DE SAN SALVADOR DE SÁRRIA.-
CEMITERIOS PARROQUIÁIS.-
CIRIO PASCUAL.- Nas funcións relixiosas do Sábado Santo, e dotado dun forte simbolismo, acendíase en cada un ano un cirio grande no que se facía figurar o ano. Nos tempos de agora o cirio serve para varios anos pintando o vixente no sitio do anterior.
CLAMORES.- O repenique solemne de campás veu establecido na fundación de misas e responsos feitas con carácter permanente con cargo ás rendas establecidas, e facíanse o día anterior á celebración. Tamén se facían clamores en ocasión de perigos colectivos , por exemplo incendios, por razón de festas e no tempo da guerra civil sempre que se daba a "liberación dunha cidade sometida ao dominio roxo".
CLERIGMAN,.
COMPOSTOR.- O compostor, ás veces chamado tamén " pizmeiro", era unha persoa con habilidades que lle permitían atender luxacións, roturas de osos e outras doenzas, cuxa actuación solicitaban as persoas en percura de curación. Gozaron de sona na comarca o compostor de Samos e o Cura de Remesar. O samonense pasaba consulta na " Rivereña", no Cruce da Ciguñeira, os días que había feira en Sárria.
COMUNIDADES RELIXIOSAS DE HOMES.- Comunidades activas : Relixiosos Bieitos, da Orde de San Bieito na Abadía de Samos, presididos por un abade ou prioiro. Relixiosos Mercedarios no Convento da Mercé de Sárria ( Mosteiro de Santa María Madalena de Sárria) Orde de Redención de Captivos., presididos por un comendador ou superior. Comunidades relixiosas desaparecidas : * Samos.- Renche, Montán, Lousada, San Cristovo de Lóuzara. Sárria: Calvor, Barxa, San Paio de Cesár, San Xacobe de Mortoláis, San Miguel de Piñeira, San Paio de Piñeira, San Xoán do Couso, Ermida de Nespereira, Santiago de Barbadelo, San Martiño de Barbadelo , San Pedro de Taíde, San Salvador de Rosende ou de Nespereira, Santa María de Ortoá, Santo Adrao do Monte do Páramo, San Salvador da Pinza, San Mamede da Riba do Loio, San Mateu de Vilapedre, Santo Antoíño de Sárria ou de Touville . * Paradela.- Santa María de Castro do Rei, San Pedro de Barán, San Pedro da Veiga ( de Ferreiros ? ), Sesmonde, San Salvador das Cortes, Santa María de Loio, Santa Cruz de Loio, San Xoán de Loio, San Facundo de Ribas de Miño. O Páramo: Sáa do Páramo.* Láncara: San Salvador de Láncara, San Paio de Neira, Santa María de Neira de Cabaleiros, San Vicenzo de Carracedo, Mosteiro de Sáa da Armeá, Mosteiro de Cedrón.* O Incio : Santa María do Mao, Santiago de Toldaos, Chelo, Teixiz, San Romao do Mao, Mosteiro en Piornedo( ? ), San Salvador do Incio ( San Fiz do Hospital do Incio ), Mosteiró en Góo.* Triacastela: San Pedro do Ermo.
COMUNIDADES RELIXIOSAS DE MULLERES.- Desaparecidas: * As que na Idade Media formaron parte de mosteiros dúplices ou enteiramente femininos, non ben identificados. * Samos: Monxas no Mosteiro de San Xulián e Santa Basilisa de Samos. * Relixiosas en Montán. Sárria: Relixiosas Mercedarias de Alarcón, Irmanciñas dos Anciáns Desamparados , Relixiosas da Asunción e Relixiosas de San Vicenzo de Paul.
CONFERENCIA DE SAN VICENZO DE PAUL.- A Sociedade de San Vicenzo de Paul (SSPV ) é unha asociación católica laica creada en París en 1833, que inicióu a súa actividade en Madrid en 1849 e quedóu legalizada en 1850 . A súa finalidade é a mellora da sorte dos pobres , facendo visitas para coñecemento das súas necesidades , axudalos no sostemento de vivendas e dando asistenza a pobres, doentes e desempregados. En Sárria estableceuse na parroquia de Santa Mariña , formaron parte dela mulleres devotas pertencentes á burguesía local. Na década dos anos 1960 cesóu a súa actividade , sendo a súa derradeira presidenta Faustina Lois.Sostiñan a súa acción de caridade con esmolas e aportacións de particulares.
CONFERENCIAS MORÁIS.- Os párrocos e demáis sacerdotes dos arciprestádegos da comarca ( Sárria, Picato, Páramo-Gondrame, Samos-Triacastela , Somoza O Incio. Paradela ) tiñan a obriga de facer xuntanzas regulares para trataren temas de apostolado, formación relixiosa e culto, e para coñecemento das directrices emanadas do diocesán e do Papado, que lles daban a coñecer no Boletín Oficial da Diocese de Lugo ao que estaban suscritos. Foron establecidas no ano 1884. Estas xuntanzas servían tamén para a adopción de acordos de actuacións en materia de moral e costumes dos seus fregueses e posta en común das variacións no culto e na acción pastoral. Para as reunións crearonse Centros nos alciprestádegos que estaban formados por párrocos, ecónomos, coadxutores e presbíteros sen adscrición, con un presidente e un segredario. Trimestralmente tiñan que comunicarlle ao Bispado as actas das reunións poñendo especial coidado en facer relación da ausencia de membros. * En 1915 os Centros das Conferencias que reunían a un total de 112 que concorrían como titulares de curatos e outros cregos das parroquias da Terra de Sárria eran os seguintes. **Arciprestádego do Incio.- Centro de Eirexalba: Curatos de Eirexalba, Vilasouto , Bardaos , Laiosa e dous presbíteros ( 6 membros ) . Centro de Hospital: San Fiz do Incio, Santa Mariña do Incio, Sirgueiros e un presbítero ( 5 membros ). Centro de Rubián de Cima : Rubián de Cima , A Cervela, Castelo. Noceda e un presbítero ( 5 membros ). Alciprestádego de Neira de Xusá: Centro de Pol.- Vilaesteva e Cedrón, e freguesías de Baralla ( 2 membros da comarca sarriá ). Alciprestádego de Paradela: Centro de Santalla de Paradela : Santalla de Paradela, San Facundo de Ribas de Miño , Aldosende e San Vicenzo de Paradela ( 4 membros ). Centro de Vilaragunte : A Pinza, Vilaragunte, Barán, Castro do Rei , Laxe , Vilamaior e dous presbíteros ( 8 membros ).. Alciprestádego do Páramo: Centro de Gondrame: Santa María de Gondrame, San Vicenzo de Gondrame, Adai, Ferreiros e Friolfe ( 6 membros ). Centro de Vilarmosteiro : Vilarmosteiro, Torre, Piñeiro e Sáa e tres presbíteros ( 7 membros ). Alciprestádego de Picato : Toirán . Centro de Vilaleo: Láncara, Bande, Muro, Touville, Vilarello e dous presbíteros ( 7 membros ). Alciprestádego de Samos : Centro de Lóuzara : Lóuzara, Santalla e Vilarxoán ( 3 membros ). Centro do Mao: Mao, Reboiro , Formigueiros , San Martiño de Loureiro , Mao e tres presbíteros ( 8 persoas ). Centro de Samos: Samos, Santa María de Loureiro , Castroncán , Pascáis , Real , Reiriz e 2 presbíteros ( 8 membros ). Centro de Zóo: Montán, Zóo , Calvor, Lier e Toldaos ( 5 membros ). Alciprestádego de Sárria. Centro de Corvelle: Seteventos, Oleiros, Armeá , Corvelle, Lagos e dous presbíteros ( 7 persoas ). Centro da Chanca : Froián, Piñeira , Cesár, Chorente , Nespereira , Pena, Reimóndez e un presbítero ( 8 membros ). Centro de Sárria: Sárria, Fontao, Barbadelo, Betote , Maside San Xulián da Veiga, Santiago da Veiga e dous presbíteros ( 10 membros ). Centro de Vilapedre : A Pobra de San Xiao, Goián , Lousadela, Vilar e dous presbíteros ( 6 membros ). Arciprestádego de Triacastela: Centro da Vilavella: A Vilavella, Alfoz, Lamas , Toldaos e Triacastela ( 6 membros )
CONFERENCIAS DE TEMÁTICA RELIXIOSA.- En Sárria, xeralmente promovidas pola Adoración Noiturna, Apostolado da Oración ou a Acción Católica , especialmente no tempo da posguerra civil , programaron conferencias con participación de sacerdotes e laicos, na percura do reforzamento do sentimento relixioso e da moral. Estas conferencias , dotadas de grande publicidade, e que se dirixían tamén para a asistencia das persoas máis cualificdas da localidade en ocasións tiveron lugar no Salón-.Teatro ( Cine Barbagelata ) as destinadas a " Cabaleiros" e no Convento da Mercé as programadas para mulleres.
CONFESIÓN.- Os fieis estaban obrigados a confesar , cando menos, unha vez ao ano e para dar cumprimento á confesión e comuñón anuáis as parroquias programaban o día do "Preceuto ", de maneira que en cada templo había un número suficiente de cregos para oir confesións. Os párroco levaban control persoal dos observantes dese mandamento entregando , en moitas ocasións, certificacións acreditativas desa práctica. Nas parroquias onde había un só crego, antes da misa dominical, este oía confesións. Onde había un coadxutor ou outros cregos , ao longo da misa, situábanse os que non misaban nos confesionarios e recibían a confesión de homes e mulleres. No caso de romaxes ou de Santas Misións dábanse confesións masivas coa participación de sacerdotes chegados mesmo de lonxanas parroquias. Tamén con ocasión de novenas ou actos penitenciáis se daban confesións . No Convento da Mercé, dende que se abría a igrexa de mañán cedo, até que se pechaba , despóis do rezo do rosario, existía a posiblidade de achar confesor a todas horas para o que había que tirar do cordel que accionaba a campaíña do claustro en demanda de atención, e de escoitadas as badaladas sempre aparecía un frade para dar atención. Existía en Sárria a figura do "padre espiritual" que era o sacerdote ou relixioso mercedario que como confesor habitual e director e conselleiro atendía ao fregués, especialmente na súa derradeira doenza, e como tal aparecía destacado na esquela mortuoria. * O acto da confesión, despois de se axeonllar os confesante, e feito o sinal da cruz comezaba cando o este dicía " Ave María Purísima" e seguía coa resposta do confesor " Sen pecado concebida ". Preguntáballe ao penitente canto tempo había que non confesaba e pedíalle que fixese relación dos pecados mortáis ou veniáis cometidos e finalmente despois de sinalarlle a "penitencia " que debía cumprir remataba dicindo " Ego te absolvo pecatis tuis in nomine Patri, et Filii et Spritu Sancti . Amén ". A pena a cumprir era o rezo dun número de avemarías, noso pai, credos ou salves, segundo a maior ou menor gravidade que o confesor estimase. Na actualidade a práctica da confesión oral descendéu a nivéis moi baixos.
CONFESIONARIOS.- Para oir en confesión aos fieis na igrexa houbo instalados varios mobles dotados de porta frontal con tranco reclinatorio e dúas follas que abrían cara afora, no interior asento para o confesor e nos dous lateráis unhas xaneliñas con reixiñas que non permitían distinguir as caras nun e noutro senso, cada unha con unha contra que se abría para confesar ás mulleres e que se pechaba cando remataban o acto contritorio. Moitos destes confesionarios , dende fináis o século XIX en diante, tiñan ar gotizante. Pola porta frenteira recibían a confesión dos homes. As mulleres, despóis de se axeonllaren nos reclinatorios fixos lateráis chamaban a atención do confesor petando na reixiña, abría este a contra e daba comezo á recepción da confesión. Había tamén un tipo de confesionario portátil, que era un asento para o sacerdote cunha táboa lateral con reixiña para oir confesión de mulleres. Na actualidade a maior parte dos confesionarios foron retirados dos templos da comarca de Sárria.
CONFIRMACIÓNS.- Nos tempos nos que os desprazamentos por camiños e congostras só se podían facer a pé ou dacabalo o desprazamento dos bispos pola parroquias das vilas e as ruráis non era doado, razón pola que pasaban anos sen que a maioría das persoas poidesen recibiren ese sacramento. Está documentado que no século XVIII , estando en Sárria, o bispo lucense en varios días confirmóu a milleiros de fieis de toda a comarca. Coa apertura de estradas e a chegada do ferrocarril as visitas dos bispos aos diferentes arciprestádegos e parroquias deu maior regularidade á impartición do sacramento , máis tendo en conta que se tomóu por costume confirmar aos nenos a partir dos sete anos. A cerimonia, coa participación do bispo, celebrábase nas igrexas parroquiáis, cun demorado rito no que a solemnidade , a maxestuosidade da presencia bispal, que xa fora saudada co disparo de foguentes, e os diferentes movementos dos oficiantes diante do altar , causaban sorpresa en cantos estaban no templo. O bispo, na presenza dun padriño e unha madriña. dúas persoas destacadas na comunidade parroquial, impoñía os óleos e dáballes un lapotiño aos nenos. Nos tempos actuáis a confirmación impàrteselles á xente moza previo o seguimento de xornadas de preparación , razón pola que desaparecéu a xeralización na recepción sacramental. Por outra parte os bispos soen delegar a función en sacerdotes da Curia, co que se perdéu moito da antiga solemnidade. En Sárria a parroquia soe organizar un xantar convivencial no que participa o oficiante e os xornáis publican unha fotografía conmemorativa da cerimonia.
CONFRADERÍA DA VIRXE DA SOIDADE E DO SANTO ENTERRO.-
CONFRADERÍAS DE ÁNIMAS.- Para a atención espiritual dos seus membros as Confrarías de Ánimas organizaban misas ao longo do ano e en especial o Día de Defuntos , data na que os cregos podían dicir varias misas e ademáis eran encargados de rezaren reponsos diante das tumbas dos seus fregueses. Houbo Confraderías de Ánimas en : Santa María Madalena de Sárria ; San Cristovo de Lóuzara, San Fiz de Rubián; San Martiño de Laiosa; San Miguel de Biville ; San Salvador de Toldaos; San Xulián de Chorente ; Santa María de Loureiro. Tamén relacionada coa devoción ás Ánimas e o achegamento de diñeiro para os gastos da confradería era o manter unha Colmea das Ánimas . En Santiago de Cedrón , por exemplo, tiveron administración conxunta da confradería do Santísimo e do Apóstolo Santiago.
CONFRADERÍAS DA NOSA SEÑORA DO ROSARIO.- Despóis da célebre Batalla de Lepanto os Papas , secundados pola Orde Dominicana promoveron o culto mariano baixo a advocación da Nosa Señora do Rosario e os bispos puxeron especial coidado en erixiron confraderías dotadas de estatutos Houbo confraderías en :Cedrón, A Cervela , Freixo, Lagos, San Xán de Loio, San Martiño de Louseiro, Montán , Noceda, Muro, Piñeiro, Reascos, Reboiro, Reascos, San Cristovo de Lóuzara, San Facundo de Ribas de Miño, San Romao do Mao, San Salvador da Pena, San Salvador de Toldaos, Santa Mariña do Incio, Santiago da Veiga, Suñide, Toirán, Vilaragunte, Santa María da Pena, Vilarxoán, Vilasante, Vilouzán, Sárria ( no Convento da Mercé ).
CONFRADERÍAS DO SANTÍSIMO SACRAMENTO.- A principal atención, ademáis das xeralmente asumidas por outras confraderías era a de contribuiren ao alumeado do Santísimo coas correspondentes candeas e coa Lámpada que debía arder continuamente, alimentada con aceite, diante do sagrario . A lámpada de metal. e mesmo de prata, adquirida polos confrades , ou froito de doazón de persoas devotas , soía estar pendurada ocupando o arco toural, dotada dunha corda que permitía subila e baixala para facer o labor de reposición do aceite. Os bispos lucenses tivero especial atención no século XVII para a implantación desta confradería forzando en moitos casos a unión con outras de diferente advocación, en orde a non diversificar as aportacións económicas. A Confradería do Santísimo tiña que mercar o aceite necesario, procedente de Andalucía, que pola súa carestía consumía a maior parte dos seus fondos diñeirarios. Houbo confrarías para o alumeado contino nas parroquias de Rubián, Aldosende , Santalla do Alfoz e Santa María do Monte, Vilasouto, Bande, Barán, Bardaos, Cedrón. Castelo dos Infantes, Nespereira, Reboiro, Castelo da Somoza e Vila de Mouros, Cela, A Cervela, As Cortes, Eirexalba, Escoureda, Estraxiz, San Facundo de Ribas de Miño, Fontao, Santa María de Francos, Friolfe, Noceda, Góo, San Pedro de Froián San Vicenzo de Froián, Santa Mariña de Galegos , Laiosa, San Xoán de Loio , Santa María de Loureiro, Lousadela, San Cristovo de Lóuzara, Santa María do Mao, Maside, Muro, Nespereira, Noceda, Oleiros, Piñeiro do Pàramo, A Pobra de San Xiao, Rendar, San Salvador da Pena , Santiago de Ribas do Miño, Río , Ronfe , San Miguel de Paradela, San Vicenzo de Paradela, San Salvador de Toldaos, Santa María de Gondrame, Santa María do Mao, Santalla de Paradela, Santo André de Paradela, San Salvador e Santa María da Pena, San Salvador da Pinza,Vileiriz , Reimóndez, Rendar, Seteventos, Toirán, Toldaos, Torre do Páramo, Trasliste, San Miguel de Vilapedre, Santa María de Vilar, Souto de Ferradal, Vilar de Sárria, Vilouzán. Confradería do Santísimo e Ánimas: Laiosa. Confradería do Santísimo e Santa Lucía: San Salvador do Mao. En Sárria houbo doazóns para dotar de lámpadas aos templos e o párroco de Santa Mariña, Diego de Otero e Lemos, fixo legato das rendas da Reitoral de Santa Mariña, entre outras atencións, para alumeado do Santísimo.
CONFRADERÍAS VARIAS .-
CONXURO CONTRA TEMPESTADES , RAIOS , PEDRA E SARAIBA.- O Sacerdote revestido de roquete e estola cunha Cruz na man , con auga bendita e un Acólito que lle responda , con contrición dos seus pecados , con viva fe e esperanza, e perfecta confianza na misericordia de Deus , con fortaleza , volto cara de onde ven a tempestade , santiguándose así , e ao aire coa Santa Cruz, diga : " Per signum Crucis...( oracións en latín ).... Logo bote incenso nunhas brasas e diga unha oración , e despóis o Evanxello da Paz. ( todos os textos lidos e recitados en latín ).
CONXURO CONTRA DOENZAS E PESTE E OUTROS MALES QUE SOEN ENTRAREN NALGUNHAS CASAS.- Vestido o Sacerdote con roquete e estola , con luzm Cruz e auga bendita, diga ao entrar da casa, ou na porta dela botando auga bendita " Pax et salus huic domui.....Per Christum Dominun nostrum.Amén" . Despois torne a andar a casa toda botando auga bendita, dicindo estes Psamos: " Qui confiunt in Domine... qui vivis et regnas in secula seculoru, Amén. Despóis disto, torne a andar toda a casa , rociándoa con auga bendita, dicindo od outros vinco últimos Psalmos do canticum graduum," De profundis clamavit". Dígase o último Evanxello de San Xoán : "In principio erat verbum....E o de San Lucas: Missus est Angelus Gabriel Deo . E o Credo e Salve Regina coa súa coleta ordinaria de "concede nos famulos tuos" ( todos os textos lidos e recitados en latín ).
CONXURO CONTRA TODO HOME OU MULLER ENDEMOÑADOS.- Consello é de santos e varóns espirituáis , que o Sacerdote que houber de sacar demos, se prepare con xexún, oración e contrición, e con humildade e bágoas; e dita a Misa do Espiritu Santo , así derretido , se achegue ao endemoñado con Cruz, luz , Reliquias, auga bendita, diga con grande fe e confianza da súa devoción : " In Nomine Patris... Dominus voviscum.Et cum spiritu.Oremus.... Gloria tibi Domini....Evangelium... Oremus.... Evangelium.... Exorcizo te , inmunde spiritus..... Ergo maledicte Sathana recosce setentiam tuam....Adiuro te ergo Sathana....Evangelium...Oremus...Iterum atque iterum constriugo te, coniuro et praecipio , ut venias sine nocumento alicuo , aut laesione in corpus huius creatura , in quo soles stare , et habitare , per virtutem Domini nostri Iesu Christi , qui venturus est iudicare vivos, et mortuos , per secula secularem per ignum. Amen"......Bote auga bendita , dealle a bicar a Cruz , e despóis pregúntelle: Venisti ? ( Xa viñeches ? ). Que responda, que non responda , bótelle ao pescozo a estola , átelle os polegares cun cíngulo bendito , dicindo: O Clavis David et sceprus domus Israel....Evangelium. ...Evangelium..... Porque soe acontecer ausentarse o demo do corpo por algunhas horas e logo torna , convén mandarlle que non se ausente, e se o está que veña logo ao punto, e diga así : Adiuro te maledicte Sathana....Oremus...Oremus... Oremus...Oremus.... Despois fincado de xoenllos diga a Letanía como esta foi até omnes Sancti et Sancte Dei...Oremus...Oremus.( todos os textos lidos e recitados en latín ).
CONXURO CONTRA TRASNOS E BRUXAS QUE SOEN AMOLAR ALGUNHAS CASAS E AS PERSOAS DELAS, NENOS E NENAS , HOMES E MULLERES.- Revestido o Sacerdote con roquete e estola , con Cruz, luz e auga bendita , vaia á casa e ao entrar diga " In nomine Patris , et Filii , et Spiritus Sancti..... Oremus.... Evangelium....Oremus.... regnas per saecula sempiterna. Amen ". Todo isto dirase no portal da casa ou primeiro chan , e despóis dicindo os salmos sinalados aquí , discorra por toda a casa botamdo auga bendita con candea acesa das abenzoadas , e en cada parede dos cuartos , tránsitos e corredores e faga unha Cruz con carbón, lápiz , ou cun ferro, ou coitelo , dicindo en cada unha Cruz que faga: " Ecce Crucem Domini, fugite adversae in virtute Domini nostri Iesu Christi, qui pependit in ea.Amen".... " Os Psalmos que han dicir andando pola casa, son estes: Psalmos 119, 121, 123 " ... " Despóis na sala alta , ou no baixo, ou onde se sente o trasno ou bruxos diga : " Dominus voviscum.... Evagelium.... Oremus.... Despois torne a andar toda a casa botando auga bendita, dicindo estes Psalmos 124 , 125, 126, 127, 128... Oremus. Despóis disto , torne a andar terceira vez a casa toda , esparexendo auga bendita , dicindo os cinco últimos Psalmos do " Canticum graduum".....De profundis clamavit ad te Domini.119... Domine, non est exaltatum cor meum. 120.... Memento Domine, 121.... Ecce quam bonum,122...Ecce nunc benedicite Dominun 123 .... Oremus....Dígase para rematar o Evanxello de San Xoán: In principio erat verbum...... E o de San Lucas: Missus est Angelus Gabriel a Deo... E o Credo e Salve Regina coa súa coleta ordinaria de " concede nos famulos tuos " ( Todos os textos lidos e recitados en latín ).
CORIÑO.- Na igrexa do Convento da Mercé , na antiga Capela de San Lourenzo, riba da porta románica de acceso ao claustro , ocupando unha especie de balconciño pechado con unha alta celosía está o coriño que permite , con acceso dende o clautro alto, seguir os cultos da igrexa ou facer a visita ao sagrario. Foi o lugar preferido polo " Frade Santo" para as súas exercitacións relixiosas.
CORO ALTO.- Xeralmente denominado pola xente como " A Tribuna".
CORO CONVENTUAL.- No Mosteiro de Samos o Coro era un espazo chouso que ocupaba o espazo da nave central fronte ao presbiterio nterrompendo a vista do altar maior , con un paramento onde campeban as imaxes de Afonso II O Casto e o rei Froila, que agora, unha vez eliminado o coro están riba de pedestáis. As cadeiras para os monxes e a abacial están agora darredor do presbiterio. No Mosteiro da Madalena, e na súa Capela Maior , en 1568 o prioiro contratóu co entallador Gregorio Fernández " pai" a realización do altar e retábulo principal e das cadeiras do coro, desaparecidas en data imprecisa.
COROS VOGÁIS RELIXIOSOS.- Circunstancialmente nas parroquias formábanse coros, moitos deles de voces femininas , que interviñan nas misas cantadas e novenas, con cánticos en latín e himnos en castelán . As Fillas de María formaron o seu propio coro, A " Sechola Cantorum " formada no Postulantado Mercedario de Sárria interviña na Salve Sabatina , nas misas solemnes e novenas, e ocasionalmente actuaron en festiváis ofrecidos nos salóns da vila. Algunhas bandas de música da comarca tiñan un pequeno coro, que , co reforzo dalgúns sacerdotes , cantaban na Misa Maior das Festas , xeralmente a Misa de Perossi. Houbo tamén coros de homes e coros de mulleres da Acción Católica. No Mosteiro monxes e aspirantes reuníronse en coros , sendo de sinalar o sostemento do canto gregoriano. Na actualidade non hai coros parroquiáis nin de formación de grupos relixiosos. As diferentes coráis e orfeóns formados dende fináis do século XIX colaboraron e colaboran adoito nos diferentes actos relixiosos. As masas coráis "Meigas e Trasgos", " Coral do Concello de Sárria", "Sarricanta " interviñeron en actos relixiosos festivos, actos navideños ou da Semana Santa. Tamén , en ocasións, masas coráis doutras localidades amostran o seu repertorio relixioso.
CORPOS SANTOS .- Recibían especial veneración os restos mortáis daquelas persoas que, ao andar nos seus sepulcros aparecían incorruptos. No Mosteiro da Madalena recibían veneración os Corpos Santos, dous frades italianos que fundaran o mosteiro e outros de monxes. A xente atribuíalle carácter miragreiro á terra que envolvía eses restos e collíana para levala ás súas casas, e para evitalo puxeron unha grande pedra nese espazo, que estaba dentro da igrexa, fronte á porta do claustro. Tiñan tamén recoñecida a condición de corpos santos os restos mortáis dalgúns relixiosos " madalenos" que como " corpos incorruptos" foron obxecto de veneración. Outro corpo santo moi significado na comarca foi o de San Fraiz, depositado segundo moi antiga tradición, na igrexa de Santa María do Mao.
CRUCEIROS.- Na Terra de Sárria históricamente o número de cruceiros foi moi reducido.
CRUCES NO LIMIAR DAS CASAS.- Como medida de proteción das casas, e para librar de perigos a residentes e animáis grabadas na pedra limiar poñían cruces e moitas veces xunto delas as letras IHS ( Xesús Salvador dos Homes ) , ou a lenda "JESUS.JOSÉ.MARÍA ". Se non había cruces grabadas poñían sinxelas cruces de madeira para acadar a protección desexada.
CRUCES DE SANTA MISIÓN.-
CRUCES DE TERMO.-
CRUCES DOS VIACRUCIS.-
CRUCIFIXOS NOS CENTROS OFICIÁIS.-
CRUCIFIXOS NAS ESCOLAS.-
CRUZ MAGNA DE SAMOS.- Tamén coñecida como Cruz de Brandila, por figurar ese abade como doador da mesma para o mosteiro de San Xulián e Santa Basilisa de Samos. A xente da comarca atribuíalle condicións sanadoras. Foi roubada.
CRUZ PARROQUIAL.- Como Cruz alzada montada nun ástil abría todos os actos procesináis e enterros. Por aportacións da fábrica da igrexa, das confraderías e mesmo por doazóns de devotos e de familias fidalgas cruces de prata., cruces douradas e cruces metálicas constituían todo un símbolo para as comunidades parroquiáis e os fregueses tiñan especial veneración por elas , e eran motivo de orgullo para todos eles.Unha boa parte das cruces parroquiáis , en especial as de maior valor artístico, foron desaparecendo, unhas froito de roubos e outras ao pasar aos circuitos do comerzo de antigüidades. Foi moi sonado o caso da desaparición da Cruz Parroquial de San Cristovo da Cervela, que foi resuperada diante das esixenzas maifestadas polos fregueses. Abrindo as procisións a Cruz parroquial ía no medio de dous ciriáis , tamén alzados, de metal , dourados ou de prata.
CRUZ DA VERÓNICA.-
CRUZADA DO REZO DO ROSARIO EN FAMILI A.- Campaña a nivel mundial a prol do rezo do rosarios ( "A familia que reza unida, permanece unida", promovida polo Padre Peyton., relixioso irlandés-norteamericano, potenciada co emprego da radio, a prensa e a televisión, e mesmo por medio dun filme. * O 11 de abril de 1956 o relixioso estivo na vila de Sárria. O acto de rezo colectivo estaba previsto na Praza de Xoán María López e como choveu con intensidade celebrouse dentro da igrexa de Santa Mariña e os fiéis que non puideron entrar no templo agardaron silenciosamente na praza ao remate do rezo e das palabras do Padre Peyton
CURSIÑOS DE CRISTIANDADE.-
CURSIÑOS PREMATRIMONIÁIS.-
CURSIÑOS PREPARATORIOS DO BAUTISMO.-
CURSIÑOS PREPARATORIOS DA CONFIRMACIÓN.-
DANZANTES.- Debeu ser costume establecido en moitas parroquias a actuación de danzantes masculinos , na festividade do Corpo de Cristo ( Corpus Christi ) , que ao son da gaita facían o baile dos arcos, das espadas ou outros con pasos típicos trasmitidos de xerazón e xerazóns diante da Custodia do Santísimo que, baixo palio , saía á rúa. Hai constancia de que os Danzantes do Corpus na vila de Sárria , en número de seis, recibían paga procedente dos fondos do Hospital de Santo Antón Abade e San Lázaro, e por presión e de mandado dos bispos de Lugo acabóu sendo proibida a súa execución nos anos fináis do século XVIII. Os Danzantes do Corpus en San Xoán de Lóuzara, que executaban diferentes danzas na procisión que tiña lugar pola mañá , despóis pola tarde participaban nunha representación teatral de tintes históricos 1. A fináis do século XIX .- Na actualidade na parroquia de San Cristovo da Cervela e na Festa de Santa Lucía mantense viva a anterga tradición, e os danzantes portando arcos embelecidos con vistosas flores tecen pasos e contrapasos conservados e trasmitidos con enteira suxeción á tradición herdada.
DEMO.-
DEREITOS DOS PÁRROCOS.- Dereitos de Estola. Arancel.
DESAGRAVIO POLO CARNAVAL.- Na parroquia de Santa Mariña de Sárria , até mediados da dñecada de 1960, celebrábase un Triduo de desagravio polos moitos pecados que no mundo se cometían polo tempo do Entroido. Era unha función celebrada no serán, con rezo do rosario, lectura de oracións "ad hoc" e homilia do párroco. De todas maneiras esta celebración de desagravio conseguía menor participación ca os bailes populares celebrados neses días en calquera das prazas da vila ou nos bailes sociáis do Casino e da Sociedade La Unión.
DESAGRAVIOS.-
DESENCRAVO.-
DESMOS.- Cada cabeza de casa viña obrigado a entregar a décima parte do valor da produción lograda nos seus campos á igrexa parroquial, na persoa do seu abade, aínda que había casos que se compartían con outros párrocos , sacerdotes, mosteiros, prestameiros e mesmo leigos que soían traer dereitos derivados de antergos dotadores dos templos.
DETENTE BALA.- No tempo da Guerra Civil, 1936 /1939 ) estivo xeralizada entre os soldados que levar un escapulario cunha imaxe relixiosa e a lenda " Detente bala" como garantía de non ser alcanzados por proxectís disparados dende as trincheiras contrarias.
DEVOCIONARIO.- Libro oracional , en lingua castelá, que contiña oracionarios , textos piadosos e tomados do evanxello, para seren seguidos na celebración da misa , pois como o total contido do desenvolmento da misa se facía en latín, sobre todo as mulleres, ían seguindo a celebración coa lectura do que para dominica ou festa sinalaba ese libro. Habíaos de diferentes procedencias, moitos deles de ordes relixiosas , e polo seu custe só chegaban a eles as mulleres burguesas .
DEVOCIONARIO DA PRIMEIRA COMUÑÓN.-
DEVOCIÓNS MARIANAS NA TERRA DE SÁRRIA.- En San Salvador de Sárria: Virxe de Lourdes, Virxe da Medalla Milagrosa, Virxe do Pilar . En Santa Mariña de Sárria: Sagrado Corazón de María, Virxe das Dores, Inmaculada, Virxe do Perpetuo Socorro, Virxe do Carme. Virxe de Fátima . En Santa María Madalena/ Convento da Mercé: Nosa Señora de Gracia.Virxe da Mercé, Virxe do Rosario, Virxe de Fátima,- Virxe dos Remedios en San Salvador de Cesár.- Virxe dos Abeledos, na Ermida, parroquia de Santiago de Nespereira.- Santa María , en Vilambrán.- Nosa Señora de Penarredonda.- Santa María do Loio, en San Salvador de Cesár .- Virxe do Amparo, en Santiago da Laxe.-
DÍA DO AMOR FRATERNO.-
DÍA DE DEFUNTOS.-
DÍA DE TODOS SANTOS.-
DIVORCIO.-
DOUTRINA.- A nivel popular a "Doutrina " era a xuntanza promovida polos párrocos para que os nenos e mozotes , mesmo os analfabetos, memorizasen o Catecismo ( resume dos dogmas católicos, mandamentos e oracións ) contidos no Catecismo ( o máis común o chamado do Padre Astete ). As reunións facíanse na igrexa, xeralmente desprovista de bancos ou calquera xeito de asento. O crego e algúnha persoa devota lían en voz alta as preguntas e respostas contidas no libriño até que os nenos, letrados e iletrados, galego falantes, "cantaban" ou coñecían de pe a pa a totalidade do resume das crenzas propias da relixión católica. Con relación á Doutrina xurdiron contos populares e cantigas. A identificación la lingua castelá como medio de comunicación coa divinidade de maneira que todo o oracionario se fixóu nesa fala. Curiosamente na " medicina popular " oracións e ensalmos conserváronse en galego, con inclusión dalgunha palabras en castelán ou castrapo, e a Doutrina non conseguiu sustituilas.** No Pazo do Tumbiadoiro , na súa Capela de Santo Ildefonso, nos meses de verán as Señoras de Alvarado organizaban a doutrina, nos anos 1940 a 1960, e festexaban a Primeira Comuñón dos nenos e nenas de Vilamaior.** Nas parroquias paradelenses de Ferreiros e Francos a primeira comuñón anual dos nenos e nenas quedaba reflectida en recordatorios e eran premiados cunha viaxe a algún lugar da costa galega. O labor formativo ds Doutrina víase reforzado pola colaboración das mestras establecidas na localidade.
ENSALMO CONTRA OS VERMES.- Para o combate contra os vermes circulaban unhas folliñas impresas con oracións en latín , de dudosa eficacia, e percuradas pola xente, correndo coa súa difusión os cegos que concorrían ás feiras e romarías. Coñecemos unha folla impresa en Santiago pola viuva de Núñez,
ENTERRRO DE IMAXES.- Cando unha imaxe se deterioraba , en séculos pasados, estaba mandado enterrala , e así o sinalaban os bispos nas súas visitas ás parroquias. Iso explica que non se conserven tallas antigas. Co soterramento pretendíase sacar do comerzo as imaxes sagradas e evitar toda situación de deterioro que levase á perda de respecto ao sentido relixioso. Está documentada a orde dada polo bispo de Lugo para que enterrasen as imaxes da Capela de Santo Alberte en Vilar de Sárria cando mandóu que a derrubasen, no século XVIII. No tempos modernos as imaxes fixéronse desaparecer, moitas delas despóis do Concilio Vaticano II eliminadas , ao seren suprimidos altares, e , agás algunhas que acabaron en museus ou institucións semellantes, pasaron ao mercado das antigüidades.
ENTERROS.-
ENTRONIZACIÓN DA IMAXE DO SAGRADO CORAZÓN DE XESÚS.-
ERMITAÑO DAS ERMIDAS.- Na comarca de Sárria estivo moi presente a devoción da Virxe das Ermidas, cuxo santuario está na Terra do Bolo ( diocese de Astorga ) e ademáis de haber devotos que aló ían en romaría pasando por Lemos e Quiroga nas aldeas había un bon número de confrades integrados na Confradería ali establecida que soían pagar a tarxa de un ferrado de centeo para gozar dos beneficios espirituáis , entre eles misas posteriores ao seu falecemento. Dende As Ermidas, saían en varias direcións os " Ermitaños " portadores de boetas e estampas coa imaxe mariana que a pé percorrían as súas vereas cobrando a tarxa en diñeiro ou en centeo, e recollendo a esmola voluntaria . A gra recollida íana vendendo sobre o camiño e todo o reunido entregábano finalmente ao Administrador do Santuario. Dende a chegada do ferrocarril os desprazamentos dos " ermitaños" resultaron moito menos penosos e o tempo de recollida moito máis curto. O ermitaño que percorría Lemos e a zona de Sárria deixóu de vir por aquí darredor de 1960 , chamábase Señor Antonio, e paraba na Casa de Paco San Pedro" . Hai que sinalar que pola devoción propagada e mantida dende As Ermidas, o nome de " Ermitas" tivo certa implantación na comarca sarriá.
ESCAPULARIOS.- Obxecto consistente en dúas pequenas estampas de santos unidas con dous cordóns que se pasaban aos dous lados do pescozo, conxunto abenzoada.
ESCOLA DIVINO SALVADOR.-
ESCORRENTAR TRONOS E TREBÓNS.- Crían que invocando a Santa Bárbara toda desgraza ocasionada polo trebón, raios e tronos desaparecerían . Dicían " Santa Bárbara bendita que no ceo estás escrita , en papel de auga bendita, garda pan e garda viño garda á xente no camiño". Polo xuizo seguido polo asasiñato do Cura de Lóuzara sabemos que entre outros beneficios gozaba do de recibir un xamón de cada casa da parroquia " por escorrentar o trono".
ESMOLAS PARA O ASILO DE SÁRRIA.- Establecidas no Hospital Municipal " Nosa Señora do Carme", doado por dona Andrea de Andrés Sánchez, e instalado no Mazadoiro, as relixiosas coñecidas como Irmanciñas dos Anciáns Desamparados, que ali estableceron a súa residencia e atenderon ademáis o Asilo no que acolleron homes e mulleres até que abandoaron o establecemento , que foi derrubado para facer a Residencia de Anciáns que foi primeiramente posta baixo a xestión das Relixiosas de San Vicenzo de Paul. Con autorización do bispo diocesán de Lugo as " monxiñas", nome que cariñosamente lles daban as xentes , saían despois do tempo das colleitas polas parroquias da comarca pedindo nas casas labregas centeo, patacas e outros produtos , tanto para o consumo na institución como para a súa conversión en diñeiro. En ocasións mesmo saían a pedir esmolas en arciprestádegos lonxanos. Na década dos anos 1970, con aportacións dos veciños de Sárria, aportacións de institucións bancarias, fondos obtidos en veladas artísticas e doazóns de particulares as " monxiñas" poideron contar cun veículo Landa Rover que lles facilitóu moito a recollida de froitos polas aldeas . Tamén foi consecución de esmolas e apotacións varias o poder dotar de calefacción central o Asilo e a residencia das Irmanciñas. Tamén puxeron dúas capeliñas adicadas a Santo Antonio, nas dúas entradas do Campo da Feira onde os feirantes depositaban esmolas antes e despóis da celebración do mercado , uns para pedir bon suceso nas vendas, e outros para agradecer o gaño obtido. Nos bares e tabernas da vila de Sárria , e para " os velliños fumadores" as relixiosas colocaron unhas caixas para a recollida de tabaco, en xeral pitos soltos, que ali depositaban os siareiros e tamén admitían a aportación de cabichas que, mesturando os restos de tabaco non queimados, faciltaban darlles picadura para faceren os seus cigarriños.
ESMOLAS PARA OS PASIONISTAS DE MONDOÑEDO.- Até mediados dos anos 1970, un relixioso Pasionista do Convento dos Picos, en Mondoñedo, en tempo de primavera , aparecía por Sárria e solicitaba esmolas polas casas e establecementos da vila.
ESMOLA PARA PEREGRINOS.- Como reminiscencia da Obra Pía dos Hospitáis de Santo Antón Abade e San Lázaro, o Concello mantivo viva a axuda a peregrinos pasantes pola vila. Darredor dos anos 1970 aínda se lles daban 100 pesetas aos peregrinos que pedían esa esmola na Casa do Concello como axuda para que mercasen un petisco. Co incremento de peleriños o Concello rteiróu esta axuda e pasaron a solicitala na Caritas Interparroquial, que deixóu de dala . Dende entón, dun xeito máis ocasional, hai peregrinos que piden esmola diante das igrexas e dos supermercados.
ESMOLAS PARA POBRES.-
ESMOLAS PARA OS PRESOS NA CADEA.-
ESQUELAS MORTUORIAS.- a ) Repartidas na vila. b ) Publicadas nos xornáis.
ESQUELAS RADIOFÓNICAS.-
ESPIRROS.- A crenza popular de que cando se espirra se bota un demo do corpo facía que as persoas que estaban ao seu redor dixesen " ¡ Xesús !", para evitar que o diaño saído fora entrase no corpo dos que ali estaban.
ESTANDARTES PARROQUIÁIS.- O Pendóm ou estandarte parroquial era unha moi grande bandeira con un longuísimo ástil que , como símbolo da comunidade, abría as procisións sendo levado por homes fortes e mesmo , para maior seguridade, dous acompañantes suxeitaban dúas longas cordas que descendían da cima , atadas baixo da cruz de metal do remate. Arrombadas , e coas súas telas xa apodrecidas, poucos anos atrán , conservábanse os estandartes de Santo Estevo de Lousadela e San Salvador de Vilar de Sárria. Cando se facían as Santas Misións era costume establecido o de iren en procisión até o campo onde se celebraban todas as parroquias da contorna levando as súas imaxes máis representativas e abría a marcha o estandarte seguido dos estandartes das confraderías. A xeito de saúdo e homenaxe os pendóns eran abaixados a terra por varias veces cando pasaban perto das imaxes procedentes das distintas parroquias.
EXAME DE CONCIENCIA.- Antes de se achegar ao confesionario , previo rezo do " Noso Señor Xesucristo" recomendaban os confesores que se fixese meditación e repaso dos pecados veniáis ou mortáis cometidos dende a anterior confesión. Tamén sinalaban a bondade da práctica diaria, antes de se deitar, de facer exame e propósito de emenda.
EXCOMUÑÓN.-
EXERCIZOS ESPIRITUÁIS.- a ).- Para homes. b ).- Para mulleres. c ) Para estudantes.
EXORCISMOS.- Os ritos reservados aos cregos para curar enfeitizados, endemoñados, facer conxuros , etc. tiñan que seren seguidos segundo o Ritual Romano , debidamente autorizados polo diocesán . Os exorcismos, escritos en latín, figuraban en libriños específicos e cecáis en casos fosen seguidos por persoas leigas que recibirían total desaprobación das autoridades eclesiásticas e mesmo a condea da Santa Inquisición baixo da acusación de bruxería . * O Bispo de Lugo en Visita Pastoral á parroquia de Santa Mariña de Sárria en 22.10.1772 deixóu mandado " Encomenda ao dito Cura non consinta que nas súas freguesías haxa crego mercenario (* ) que sen licenza expresa da Súa Ilustrísima , nin esconxure a ningunha persoa que dicer estar enfeitizada , ou endemoñada, nin lle fagan nin bote escritos, nin digan misa sen colo e coa decenza que se require , máis se tiveren necesidade de abenzoar os campos, casas , conxuros de tempestade, lagosta ou outros anormáis nocivos, farao como se prevén no Ritual Romano do que usarán e non de Remixio, nin Manofilo e o dito auto farano saber aos ditos mercenarios para que o cumpran. ** E no caso de que o celo e a providencia ditasen hai necesidade de exorcismos estes se fagan polo Ritual Romano e non por ningún outro libro nin escrito".
( * ) Sacerdote mercenario era aquel que recibindo a orde do presbiteriado non tiña beneficio, parroquia ou capelanía coas que se soster , e vivía do que podía recibir por sustitucións, celebración de misas ou participación en enterros . Estaban sometidos ao control dos párrocos da súa residencia, e en moitos casos non estaban autorizados para confesores, en especial de mulleres.
EXTREMAUNCIÓN.- Agora coñecida como Unción de Enfermos.
EXVOTO DE FARBÁN.-
FÁBRICA DAS IGREXAS.-
FESTA DO CORPUS CHRISTI.- Agora tamén coñecida como Día do Amor Fraterno. Na procisión ademáis de cánticos de orixe antiga, como o "Pange Lingua", en latín e de xeral coñecemento, ao longo do século XX pasóu a ser de obrigada intepretación polos acompañantes do Santísimo o "Cantemos ao Amor dos amores/ cantemos ao Señor..."
FESTA DE SAN LOURENZO.-
FESTA DE SANTO AGOSTIÑO.-
FILLAS DE MARÍA.- Agrupación relixiosa formada por nenas e mozas solteiras , baixo do patrocinio da Inmaculada Concepción. Establecida na Igrexa de Santa Mariña onde daban culto á imaxe posta baixo do seu coidado. Corrían coa celebración da Novena da Purísima Concepción e chegaron a ter un coro de voces femeninas que actuaba nos actos relixiosos por elas promovido.
FLORES E FOLLAXE DO ESTRADO DE RÚAS .- Nas festas de Corpus ( festa oficial do Concello ) e de San Xoán ( festa popular ) facíase estrado na Rúa Maior con espadanas, fiuncho e flores para o paso das procisións eucarísticas. A de Corpus saía, e segue a sair, dende San Salvador pasando por Santa Mariña e a de Corpus saía de Santa Mariña subía até San Salvador dende onde baixaba para visitar as capelas de San Roque ( Casa do Barrio ) e da Virxe do Perpetuo Socorro ( Villa Andrea ). De poucos anos para acó suprimouse a subida até San Salvador. Unha vez pasada a procesión xentes devotas recollían as flores e follaxe do estrado, abenzoado polo paso do Santísimo, e levábano para as súas casas como elemento protector.
FLORES DA NOITE DE SAN XOÁN .- Na noite do 23 ao 24 de San Xoán era tradicional poñer flores silvestres nas frenteiras das casas da vila, que tamén se gardaban como sortilexio unha vez retiradas.
FOGUEIRA DE SAN XOÁN.-
FONTE DE AUGAS FERRAS DA RIBEIRA DOS CUCOS .- Beira do Camiño da Ribeira dos Cucos, perto do río, e no espazo onde agora está a Pía Municipal dos nenos había unha fonte de augas ferras , catalogada como tal a fináis do século XIX, á que concorrían veciños da vila e auguistas en tempo de verán. Recoñecíanlle virtudes curativas, especialmente contra a anemia. Cando se fixo a Praia Fluvial do Chanto foi tapada e puxeron un cano que vertía direitamente ao río, ao pé da presa do Muiño da Ponte Riveira, A bica desaparecéu comida polo ferruxe e o aproveitamento das augas mineráis desaparecéu.
FONTE DA FAME.- No monte de Meixente, perto do lugar da Serra de Goián, nacen augas nun manantío que pegureiros e cavadores da bouza evitaban , porque o consumo das súas augas , se ben quitaba a sede, producía tal apetite nos que as bebían non eran quen de seguiren traballando.
FONTE DE MIRALLOS.- Beira do Camiño de Santiago, máis adiante da igrexa parroquial, entre Mirallos e a Pena, hai unha fonte ( Fonte da Virxe ), formada por dous corpos verticáis, o baixo coa fonte e o alto cunha fornela onde debéu haber unha imaxe de pedra. A crenza popular recoñecía ás augas desta fonte virtudes curativas, especialmente para as doenzas dos ollos. A falla de limpeza e o descoido na conservación do manantío fixeron que haxa tempo que non se observe a presenza de augas. Ademáis o costume dos peregrinos de poñer pedras ali por onde van pasando fixo que tanto a fonte como a fornela se vexan invadidas por moreiñas de pedra, escritos, estampas relixiosas e refugallo.
FONTE DAS VIRTUDES.- Entre o a Capela de San Marco ( Biville ) e o Pico do Faro do Páramo, a Fonte das Virtudes, a cuxo carón hai a tradición de que existíu unha capela, da lugar ao nacemento dun regueiro que rende as súas augas ao río Sárria en Vilapedre. O seu nome fai alusión á xerenza xeralizada na contorna de que a auga dese arnado tiña virtudes miragreiras para a curación de doenzas.
FOXOIRO.- As diferenzas entre párrocos polo lugar de enterramento ou a negativa dos parentes a pagaren o dereito eclesial deu lugar a dilatación da inhumación durante varios días. Foron moi sonados os casos dados por mor do soterramento dunha señora de Castragude disputado polos párrocos de Nespereira e A Cervela e outros tamén en Nespereia e Castro do Rei de Lemos.
HORA SANTA.-
HOSPITAL DE GAFOS.-
HOSPITÁIS DE PEREGRINOS.-
IMAXE NAS AUGAS DO RÍO.- Costume seguido nun lugar do concello de Paradela, cando viña tempo de seca, era o de levar a imaxe dun santo á beira do río Miño, antes de que fixesen o encoro de Belesar e , atado a unha pedra, e ben ancorado , e mergullado na auga telo ali até que chuvia chegase.
INCENDIOS DE IGREXAS.- Igrexa de Santa María de Castro do Rei de Lemos.- Igrexa de San Facundo de Ribas de Miño.- Igrexa de Santo André de Paradela.- Igrexa de San Vicenzo de Betote.- Capela da Nosa Señora dos Remedios.- Capela de San Pedro de Taíde.
INCENDIOS DO MOSTEIRO DE SAMOS.-
INCINERACIÓN.- No cemiterio de Sárria, adosado ao muro norte do cemiterio vello hai un columbario de promoción municipal.
LÁMPADA DO SANTÍSIMO.- Presente en todas as igrexas parroquiáis, nela había luz permanente, alimentada con aceite, na honra do Santísimo Sacramento. Nas parroquia pobres somente estaba acesa cando nas igrexas había actos de culto Despóis do Concilio Vaticano II as lámpadas foron eliminadas acabando na súa maior parte nas mans de anticuarios e sustituídas por un velón aceso día e noite.
LAMPADARIO.- Unha vez autorizado o uso da electricidade para alumear diante de imaxes e altares , como método de recollida de esmolas , foise implantando a colocación duns aparellos metálicos con pequenas bombilliñas semellando velas que se acenden cando se bota a moeda na boeta , producindose automáticamente o alumeado individualizado.
LAMPADARIO DO SANTUARIO DOS REMEDIOS.-
LAVANDEIRAS NO RÍO.- Existía a crenza de que as mulleres que abortaban sofrirían a condena de ter que estar lavando roupa e cando pedían axuda para torcer as sabas , ao dicir o requerido ou requerida "Santa María me valla", desaparecían mentres no río quedaba un rastro de sangue.
LAVATORIO DE PES DOS POBRES.- Na celebración dos actos relixiosos do Xoves Santo na igrexa de Santa Mariña cumpría co rito de lavarlles os pés a doce varóns en lembranza da Última Cea.
LECTURA DE XORNÁIS E PUBLICACIÓNS PERIÓDICAS.- Os bispos calificaban públicamente as publicacións que os fieis non debían ler , ao tempo que recomendaban a lectura das que, calificadas como " católicas" , en especial os xornáis e revistas promovidos polas dioceses. Non eran moi atendidas esas proibicións, e os xornáis "laicos", "liberáis" e da máis variada calificación politica gozaban de difusión xeral .
LIBRO DE ANIVERSARIOS.-
LIBRO DE BAUTISMOS.-
LIBRO DE CASAMENTOS.- " Libro de Matrimonios".
LIBRO DE CONFERENCIAS.-
LIBRO DE CONFIRMACIÓNS.--
LIBRO DE CONXUROS.- Os cregos manexaban, para faceren os conxuros autorizados pola Igrexa , libros nos que figuraban os ritos que se tiñan que facer . Na comarca de Sárria apareceu un libro chamado " Libro de Conxuros contra treboadas contra vermes e arañola, contra pestes e males contaxiosos , contra rabia e contra endemoñados , contra as aves , roncos , ratos, lagostas e contra todos calisquer animáis corrosivos que danan viñas e pans , e árbores semente ; agora novamente enadidos . Sacados de Misáis , Manuáis e Breviarios Romanos ; e da Sagrada Escritura. Composto e ordeado polo P. Fr. Diego de Céspedes , Monxe Bernardo, Prioiro do Mosteiro Real da Nosa Señora a Branca de Marcilla, e Lector de Sagrada Teoloxía. Con Licenza. En Pamplona , pola herdeira de Carlos de Labayén. Ano 1641,." Foi aprobado en 23 de agosto de 1626, e en 28 de xuño de 1627 , por frei Marcos de los Huercos e tiña o prezo sinalado de tres maravedís por prego ( Martín de Uribarri, 19 de xuño de 1627. Contido: Conxuros contra tempestades , raios , pedra e saraiba. Conxuros contra doenzas e peste, e outros males que soen entraren nalguhas casas. Conxuros contra todo home ou muller endemoñados. Conxuro contra vermes, Conxuros contra trasnos e bruxas que soen amolar algunhas casas e ás persoas delas, Nenos e Nenas, homes e mulleres.
LIBRO DE DEFUNTOS-
LIBRO DE FÁBRICA.-
LIBRO DE OBRAS PÍAS.-
LIBRO DE PADRÓN PARROQUIAL.-
LIBRO DE PRIMICIAS.-
LIBRO REINO DE GALICIA.-
LIBRO DE SAN CIBRAO "O CIPRIANILLO" .- Libro que, como en todas as comarcas galegas, contiña oracións, ensalmos e relación de pasos a seguir para facer posible o achado de "tesouros " ocultos en antigos xacementos arqueolóxicos, que permitirían que quen do librro se servisen achar o premio de inmensas riquezas. Esa crenza deu lugar a que se cavase en espazos de castros ou se abrisen as mámoas.E cando se acharon obxectos de ouro, moitos deles acabaron en mans de dentistas.
LIBRO DE SEPULTURAS.-
LIBROS PROIBIDOS.- Ademáis do Indice de libros prohibidos que a Igrexa Católica Romana tiña establecida, os bispos , nas respectivas dioceses, publicaban e publicitaban listados de libros de lectura "perniciosa " , e dende os púlpitos e actos relixiosos os párrocos daban coñecemento das penas a que ,por ser grave pecado , se verían suxeitos. Como a Biblia , en latín e con anotacións e acotacións, só podía ser lida na versión oficial da Igrexa, a lectura das edicións en lingua castelá, procedentes de confesións protestantes , e sen anotacións, estaban consideradas como moi perigosas e quen as lesen podían ser obxecto de graves censuras e mesmo de excomuñón. No período liberal 1820/1823 foi suprimida a Inquisició e quedóu sen efecto a relación de libros prohibidos. O 20 de xaneiro de 1824 o bispo de Lugo Xosé Antonio de Azpeitia Sáenz de Santanaría adiantándose ao por el desexado restablecemento da Inquisición manda que todas as persoas da súa diocese, baixo pena de excomuñón, os libros contidos no Índice e os Editos posteriores. , e sinala 53 autores malditos autotores de obras publiacdas en castelán e francés , abrindo a relación " O Contrato Social" e " O Emilio" de Rousseau" e o Dictame e Notas da Comisión Eclesiástica encargada do arranxo definitivo do Clero de España ( 1823)",
LINGUAS VERNÁCULAS.-
LOITO.-
LOUREIRO DO DOMINGO DE RAMOS .- En Sárria na procisión do Domingo de Ramos nenos, mozos e maiores participaban levando ramos de loureiro, e os máis fortes portando arboriñas de bon tamaño. Pouco a pouco foron aparecendo ramalliños de oliveira e palmas adquiridas en comerzos. Mantense na actualidade a crenza de que os ramallos bendecidos son protectores contra o mal e póñenos nos portáis das casas e as palmas nos balcóns.
LUISES.-
MADRIÑA.-
MAL DE OLLO.- Tamén chamado " Frida de ollo"
MARÍAS DOS SAGRARIOS.-
MEDALLAS.-
MEIGAS.-
MÉRCORES DE CINZA.- " Pulvis eris et in pulvis te reverteris".
MES DE MARÍA.-
MES DO SAGRADO CORAZÓN DE XESÚS.-
MESOTES DAS MULLERES .- Até os anos 1960 unha boa parte das igrexas ruráis non tiñan bancos para se sentaren os fiéis. Os homes oían misa de pé, ben no corpo do templo ou na tribuna , e algúns fregueses destacados sentaban nas beiras do presbiterio. As mulleres, cando ían á misa, levaban uns pequenos mesotes individuáis de madeira con cuberta mulida, de non máis dunha cuarta de altura, na que sentaban agachadas nas ocasións que o culto o permitía.
MINERVA.-
MISA DE ALBA..
MISA DE CÓRPORE INSEPULTO.-
MISA DE DEFUNTOS.-
MISA DE GLORIA.- Cando morrían nenos de tenra idade , fundados na idea de que " eran anxos que ían direitos ao ceo", o seu enterro, portado o cadáver en cadaleito branco, era acompañado por repenique " de gloria" e celebración dunha misa da mesma denominación.
MISA DE PONTIFICAL.-
MISA DE SAN SILVESTRE .- Foi moi antigo costume o de se reuniren os fregueses na igrexa parroquial na noite do 31 de decembro , onde oían misa, e mantiñan aceso toda a noite un grande cepo. Os bispos acabaron censurando este costume por mor da promiscuidade convivencial de persoas dos dous sexos dentro da igrexa.
MISAL DE DEFUNTOS.-
MISAL ROMANO.-
MISAS DOMINICÁIS.-
MISAS CANTADAS.-
MISAS GREGORIANAS.- Estaba estatuido e era costume xeralmente seguido o de que , con posterioridade aos enterros se lle encargase ao párroco a celebración durante trinta días seguidos de misas polo eterno descanso dos falecidos ( os domingos non eran hábiles ) . Na actualidade , suprimido o rosario dos sete días na casa do difunto, o rezo dun rosario vespertino seguido de misa, por sete días , reúnen a familiares , veciños e amigos na igrexa parroquial.
MISAS OFRECIDAS.-
MISAS REZADAS.-
MISAS DE VELACIÓN.-
MISAS VESPERTINAS.-
MONAGUILLOS.-
MONUMENTO DE XOVES SANTO.-
MORDOMOS PARROQUIÁIS.-
NACEMENTO.-
NAVETA.-
NORMAS DO VESTIDO DAS MULLERES.-
NOVENAS.- En San Salvador de Sárria: Novena da Virxe de Lourdes. Novena da Virxe Milagrosa. Novena da Virxe dos Desamparados. Novena de San Lázaro. Novena de Santa Lucía. Novena do Sagrado Corazón de Xesús, Novena da Virxe dos Desamparado. En Santa Mariña de Sárria: Novena da Purísima Concepción, Novena da Nosa Señora das Dores. Novena de San Luis. Novena de San Xoán. Novena da Virxe do Perpetuo Socorro. Farbán . Novena de San Roque. Novena do Santo Cristo de Goián. Vilar de Sárria: Novena da Virxe do Perpetuo Socorro.
OBLATOS.-
OBRA PÍA DOS GUITIÁN.-
OBRA PIA DOS HOSPITÁIS DE SANTO ANTÓN ABADE E SAN LÁZARO.-
OFRECIDOS.- Ofrecidos descalzos .- Homes ou mulleres que dende os seus lugares ían ás igrexas e santuarios de especial sona descalzos de pé e perna. Tamén no tempo de facer viacrucis ou en festividades sinaldas había quen daba voltas ao templo descalzos. Ofrecidos a camiñar axeonllados, darredor das igrexas ou capelas. Ofrecidos con hábito.- Homes e mulleres que desexaban obter sanación ou beneficios comprometíanse a vestiren hábito cinguido , tanto na esperanza de obter o pedido como en agradecemento por telo conseguido.
OITAVAS.-
ORACIÓNS DA MAÑÁ.- Costume xeralizado , especialmente vixiado polas nais con relación aos nenos e nenas, era ao se ergueren pola mañá , despóis de se santiguaren rezar algunha oración ou recitacións de poemiñas relixiosos.
ORACIÓN MARIANA.- Oración versificada de moi xeral coñecemento era a que dí " A ti celestial princesa / Virse sagrada, María /, ofrézoche eu neste día / alma , vida e corazón , Non me deixes Nai querida / , ,,,, que na casa rematabamos enadindo " morrer sen a túa benzón ",
ORACIÓNS DA NOITE.- Antes de se deitaren os maiores, e tamén os miúdos, facían rezos e recitaban fórmulas como " Con Deus me ergo, con Deus me levanto, coa Virxe María e o Espiritu Santo". " Catro esquiniñas ten a miña cama / catro anxiños que ben a gardan,/
ORDE TERCEIRA FRANCISCÁ.- Terceira Orde Regular de Penitencia de San Francisco formada por laicos consagrados, na que cada irmán se compromete a realizar a súa profisión a vivir o Evanxello á maneira de San Francisco no seu estado seglar ouservando a Régoa da Orde Franciscá Seglar aprobada pola Igrexa. Baixo da direción e patrocionio dos relixiosos franciscáns estableceuse na parroquia de Santa Mariña de Sárria un grupo desta orde terceira , entronizaron nese templo unha imaxe so santo , organizaron novenas e outros actos píos, dándolle especial protagonismo a pregadores franciscáns. En algunhas parroquias ruráis , máis ben a tiduo individual , houbo persoas integradas na orde terceira suxeitas ao convento lucense. Desta orde non queda máis memoria ca imaxe de San Francisco colocada nun altar lateral na igrexa de Santa Mariña-
ORDE TERCEIRA DA MERCÉ.-
ÓRGANO.-
OSOS DE SANTO.- Doce tradicional ofrecido polo Día de Todos Santos e Día de Defuntos.
PADRIÑO.-
PALETILLA CAÍDA .- Era crenza xeralizada que moitas situacións de doenzas e decaimentos de ánimo tiñan razón de ser en "ter a paletilla caída " e para que lla levantasen acodían a persoas que sabían como facelo . Para comprobar esa situación sentaban nunha cadeira ao paciente , mandábanlle erguer as mans en alto por riba das cabezas e se non igualaban os dedos, quedando os dunha man máis baixos ca os da outra era evidencia de ter a paletilla caída. Ademáis de facerlle estiramentos e movementos dos osos do espiñazo de torax soían mandarlles aos pacentes que non traballasen nin collesesn pesos por un período de tempo. O seguir o consello do "pizmeiro", nun tempo no que os traballos persoáis eran duros e penosos, evidentemente producían o beneficio de eliminar o "strees" e o efecto placebo que levaba a que cada certo tempo se repetise o levantamento.
PAN DE ESMOLA.-
PAN DOS POBRES.-
PASCUA.- Ovos e manteiga para os cregos. Festa das Merendas. Festa dos Ovos ou da Tortiña.
PASCUA FLORIDA.- Confesar e comungar cando menos unha vez en cada un ano.
PAULINA.-
PELERINAXES.- A Santiago de Compostela. A Xerusalén. Ao Cebreiro: Adoradores a pé dende Portomarín e Sárria, Ao Santo Cristo de Goián. Á Catedral de Lugo. Ao Santuario de Limpias. Á Capela de San Marco. A Santo André de Teixido.
PELERIÑOS.- Xa dende o século VIII aparece documentada a axuda e recepción de peleriños nas igrexas e mosteiros da Terra de Sárria. Hospitáis. Acollida nas casas particulares.
PENDÓN PARROQUIAL.- Estandarte parroquial de tamaño polo común desmesurado.
PEREGRINACIÓNS.- A Santiago de Compostela. Ao Santuario do Cebreiro.- A Santo André de Teixido . A Xerusalén.- Ao Santuario das Ermidas. Ao Santo Cristo de Goián. Á Ermida de San Marco.- Á Ermida de San Paio.-
PETOS DE ÁNIMAS .- A crenza de que ás ánimas dos cristiáns falecidos que non quedaran libres de culpas ao tempo da súa morte tiñan que se purificaren no Purgatorio, un lugar onde previamente á subida das almas ao ceo, había que permanecer por días ou por séculos , onde polo "lume" se producía o lavado e esquecemento das máculas do pecado. Con oracións e esmolas era posible axudar ao rescate desas almas pola concesión de indulxenzas, tanto de concesión dos papas como dos bispos diocesáns, contribuindo á saída dos purgantes que vían reducida a súa permanencia no Purgatorio. Para recoller esmolas fixeron petos, ben nos muros das igrexas ben como pequenas edificacións rematadas con cruces e con gravuras de almas nas lapas do Purgatorio, nas que se poñían caixas de ferro para a recolleita de moedas ofrecidas para " as benditas ánimas do Purgatorio". En San Salvador de Sárria, na Ponte Vella de Vilar de Sárria e no muro do adro da igrexa de Farbán que dá á estrada houbo petos. O que se recollía no peto de Farbán, potenciado pola grande devoción ao Santo Cristo, foi, segundo documentación coñecida, adicado á construción da nova igrexa da parroquia.
PETOS DE SANTO ANTONIO.- As Irmanciñas dos Anciáns Desamparados , residentes no Hospital-Asilo do Mazadoiro ( San Martiño de Requeixo ) puxeron petos de cemento armado nas dúas entradas do Campo da Feira de Sárria, que deixaron de ser receptáculos de esmolas cando ao abandoar Sárria retiraron as imaxes que tiñan nas capeliñas. A capeliña da Rúa da Mercé , sen cristáis nin reixa aínda se mantén. Por varios anos esa capeliña albergóu unha imaxe en pedra de Santiago, feita por un alumno dunha Escola Obradoiro, que foi obxecto de roubo.
PÍA DA AUGA BENDITA.-
PÍA BAUTISMAL.-
PIZMEIROS.-
PLACAS DO SAGRADO CORAZÓN DE XESÚS.- Nas portas de moitas casas particulares colocaron placas metálicas cunha imaxe do Sagrado Corazón de Xesús, coa lenda " Reinaré en España". En Villa Andrea e na Casa do Forno de Pallares hai medallóns en relevo coa imaxe do Sagrado Corazón nas frenteiras das edificacións.
POBRES DE PEDIR.- Nos Mosteiros. No Pazo do Tumbiadoiro, en Santa María de Vilamaior, tiñan a gala ter as súas portas sempre abertas para asistiren aos pobres. Na Casa Grande de Sárria, a familia dos Saavedra, cocía unha vez por semana pan de esmola para pobres.
POÑER O SANTO.- Rito consistente en facer benzón dos fieis cunha imaxe pequena manexada polo "santeiro" . Eduardo Lence Santar e Guitián , darredor do ano 1900, recolle como viva esa tradición na romaxe do Santo Cristo de Goián.
POSTULANTES.-
PRECEPTORIA DA ABADÍA DE SAMOS.-
PRECEPTORÍA DO CONVENTO DA MERCÉ DE SÁRRIA.
PRECES DE DESPÓIS DA MISA.- Unha vez rematado o segundo evanxello o oficiante, necesariamente axeonllado na tarima do altar ou nos chanzos, tiña que rezar as preces establecidas.
PRECEUTO PASCUAL-
PRIMEIRA MISA.-
PRIMEIROS FROITOS.- Cando á hora de comer se comían os primeiros froitos da tempada había que dicir : " ¡ Deus nos axude ! ".
PRIMEIROS SÁBADOS DE MES. - Adicados á Virxe María.
PRIMEIROS VENRES DE MES.- En Sárria os estudantes nos colexios privados de ensino secundario de xeito obrigado interrumpían as clases todos os primeiros venres de mes e concentrados na igrexa de Santa Mariña eran confesados por catro ou máis sacerdotes e asistían a unha misa rezada na que recibían a comuñón.
PRIMICIAS.-
PROCISIÓNS.-
PÚLPITOS.-
PUÑADA DE TERRA .- Cando o enterramento se facía na terra había que abrir a foxa e amoreaban á beira o cavado e cando se depositaba o cadaleito no oco as persoas alí reunidas, despóis do abenzoamento feito polo crego e o rezo dos pregos de ritual , collían unha puñada de terra e íana botando riba da tumba antes de tapala enteiramente.
PURIFICACIÓN DAS MULLERES PARIDAS.- A Igrexa Católica recordado a Presentación da Virxe no Templo despóis no nacemento do seu fillo, impuxo a obriga ás mulleres paridas de se presentar na igrexa parroquial , cobertas con velo e levando unha vela para cumpriren o rito purificador.
RADIO POPULAR DE SÁRRIA.-
RAMO DO ALBOROQUE .-
RAMO DA VENDA DE VIÑO.-
RECLINATORIOS.- Especie de cadeiras baixas usados nas igrexas polas mulleres , mulidas, cunha frenteira alta que permitía, estando axeonlladas pousar os cóbados na coberta, tamén mulida. Esa frenteira soía ter calados na madeira con trazos eucarísticos ou motivos relixiosos e mesmo rotulacións co nome das propietarias. Os reclinatorios eran utilizados nas vodas e primeiras comuñóns embelecidos con boas teas e flores . Non pertencían ao templo senón ás familias podentes. Cando se instalaron bancos para os fieis os reclinatorios desapareceron e moitos deles pasaron aos circuítos comerciáis do mundo dos anticuarios,
RECORDATORIOS MORTUORIOS.- Foi costume, agora practicamente desaparecido, o de repartir recordarios impresos, en lembranza dos falecidos, en dípticos con estampas relixiosas, nas que se facían figurar os datos do finado e familia e a data do seu falecemento, que se facían chegar a familiares , amigos e veciños de perto.
RECORDATORIOS DA PRIMEIRA COMUÑÓN.- Con ocasión das primeiras comuñóns de nenos e nenas as familias encargan artísticos recordatorios , non que inclúen unha fotografía do comungante con indicació da data e parroquia ou templo onde se celebran eses actos. Moitas veces os párrocos encargaban recordatorios nos que recollían os nomes dos comungantes .
RECORDATORIOS DE PRIMEIRAS MISAS.- Cando , xeralmente na súa parroquia de orixe, un recén ordeado "cantaba " a súa primeira misa , rematado o acto despóis do beixamáns , entregábanlles aos asistentes un recordatorio impreso no que figuraba o nome do "misacantano" e os dos padriños espirituáis e padriños de altar.
REIXA DO PRESBITERIO.- Houbo un tempo, que rematóu despóis do Concilio Vaticano II, que nas igrexas se instalaron unhas rexas artísticas, de pouca altura, con unha canceliña , separando o corpo da igrexa do presbiterio, que sinalaban a liña de colocación dos fieis, que axeollados diante delas recibían da man dos sacerdotes a hostia da comuñón, Eses elementos de separación de espazos desapareceron,
RELOXOS.- Para a regulación dos rezos ao longo do día e da noite as comunidades relixiosas instalaron reloxos que daban as horas co son de campás. O primeiro establecido na comarca de Sárria foi o do Mosteiro de San Xulián e Santa Basilisa de Samos. No Convento de Agostiños de Sárria ( Mosteiro de Santa María Madalena ) cumpría esa misión un reloxo de péndulo colocado no claustro alto. A carón da igrexa de Santa Mariña promovido polo Rexemento da Vila , e colocado nunha torre adosada ao templo, darredor do ano 1800 isntalaron un reloxo cuxa campá servía ademáis de para sinalar as horas , dar coñecemento da chegada das horas de celebración dos actos de culto.-Na actualidade na igrexa do Convento da Mercé, entre a Capela Maior e a Capela do Santo Cristo hai un reloxo que dá as horas co correspondente son. Ademáis hai un reloxo automatizado que anuncia as horas coas badaladas que se espallan dende a torre e que tamén anuncia o Angelus.
RESPONSO DE SANTO ANTONIO.-
RESPONSOS .- Responsos nos enterros, funeráis de enterro e cabosdano.- Responsos dominicáis. -Responsos nos cemiterios- Responsos de dotación e fundación.
REZO DO BREVIARIO.- O Breviario, cuxos textos estaban integramente en latín, e no que para cada día do ano, agás algúns exentos, estaban sinalados rezos e lecturas, nas horas oportunas .
REZO DIARIO DO ROSARIO.- Foi costume de extensión universal , sometido a contino control por parte dos pàrrocos, o rezo diario , en familia, do rosario, que ademáis dos cinco misterios ( un nos pai e dez avemarías ) incluían as ledaíñas na honra da Virxe María, varios nosos pais por diversas intencións e o rezo da Salve . Os párrocos chamábanlle a atención aos omisos e amplificaban o rexeitamento desa situación nos sermóns dominicáis
REZOS NAS ESCOLAS.- Diariamente, ao comezo das clases e ao seu remate, estaba establecido o acto de santiguarse e o rezo da avemaría . No mes de maio, polas tardes, os rezos tiñan máis ou menos duración segundo a condición da profesora ou profesor, ao tempo que nenos e nenas declamaban poemas.
ROGATIVAS.-
ROMAXE DE GOIÁN.- En San Miguel de Goián ( Sárria )
ROMAXE DE MIRALLOS.- En Santa María de Ferreiros ( Paradela )
ROMAXE DE PENARREDONDA.- En San Facundo de Ribas de Miño ( Paradela ).A crónica de sucesos recolle que nunha liarada armada o día da romaría houbo disparos e agresións mesmo dentro da capela.
ROMAXE DOS REMEDIOS.- Na parroquia de San Salvador de Cesár ( Sárria )
ROMAXE DE SAN CRISTOVO DO REAL .- En San Cristobo do Real ( Samos )
ROMAXE DE SAN FRAIZ .- Na parroquia de Santa María do Mao ( Val do Mao, O Incio )-.
ROMAXE DE SAN MARCO.- Na parroquia de San Miguel de Biville ( Sárria ), no Monte de San Marco perto do Pico do Faro do Monte do Páramo, onde estivo o mosteirolo medieval de Santo Adrao.
ROMAXE DE SAN PAIO.- Na parroquia de San Miguel de Piñeira ( Sárria )
ROMAXE DE SAN XOÁN DO RESTRELO .- Na parroquia de Santa Eufemia de Vilarmosteiro.
ROMAXE DE SANTA MARÍA DE LOIO.- Na parroquia de San Salvador das Cortes. A esta Virxe adicáronlle composicións poéticas Eduardo Lence-Santar e Guitián e Xesús López González ( Silio ben Amor " O Patriarca do Loio" )
ROMAXE DE SANTA MARÍA DE VILAMBRÁN .- Na actual parroquia de San Pedro de Ronfe da que foi anexo até a súa supresión.
ROMAXE DE VILARMOSTEIRO.- Na parroquia de Santa Eufemia de Vilarmosteiro ( O Páramo ).
ROMAXE DA VIRXE DOS ABELEDOS.- Na parroquia de Santiago de Nespereira, no lugar da Ermida.
ROMAXE DA VIRXE DO CEBREIRO.- Na parroquia e vila de Santa María a Real do Cebreiro.( Pedrafita do Cebreiro ).
ROMAXE DE SAN VITOIRO .- Na parroquia de San Cristovo do Real ( Samos )
ROMAXE DO SANTO ANXO.- Na parroquia de Santa María de Lier ( Sárria )
ROSARIO DA AURORA.-
ROSARIO VESPERTINO.-
ROUBOS DE IGREXAS.-
SAGRARIO.-
SALVE SABATINA.-
SANADORES.-
SANCRISTÁNS.-
SANCRISTÍAS.-
SANTA MISIÓN.-
SANTIÑOS.-
SANTOS ÓLEOS.-
SAUDADOR.-
SEMINARISTAS.-
SERMÓN DO MANDATO.-
SERMÓNS DOMINICÁIS .-
SERMÓNS DAS NOVENAS.-
SERMÓNS DAS SANTAS MISIÓNS.-
SINÁIS DA MORTE.-
SOTANA.-
TÁBOA DE MISAS.-
TANATORIO.-
TAPADO DAS IMAXES DAS IGREXAS.-
TARIMAS.-
TEDEUM.- ( 1880 ) Coa chegada dos monxes bieiros restauradores da vida monástica no Mosteiro de Samos , logo de entraren na igrexa , onde se reunira un grande número de persoas , de xeito espotáneo entoaron un Tedeum. * ( 02.1922) O bispo de Lugo, para celebrar a elección do Papa Pío XI , ordena que se cante o Tedeum nas principáis igrexas , e suxire que en Sárria, para darlle maior realce se celebre conxuntamente polas parroquias na igrexa que estimen oportuna. *
TEMPORIZACIÓN CON ORACIÓNS.- Cando os reloxos particulares non estaban xeralizados , era costume seguido polas mulleres que cociñaban contar os tempos de cocción ou elaboración dos diferentes pratos ou sobremesas co rezo de oracións, en número variable, e de maior ou menor duración
TONSURA.-
TOQUE DE ANGELUS.-
TOQUE DE CAMPÁS.- Para anunciar misas e rosarios. Para anunciar enterros. Toque a rebato. Para celebración de festas ou de eventos cidadáns.
TOQUE DE GLORIA.-
TOQUE VESPERTINO.-
TRASNOS.-
TRIDUOS.-
TRONANTES.-
TULLA PARA AXUDA DOS POBRES.-
VACALOURA.-
VELO.- As mulleres e as nenas estaban obrigadas a tapar a cabeza cun velo ou co mantelo antigamente usado na igrexas cano nas igrexas asistían á misa ou a outras cerimonias relixiosas, e os cregos poñían especial coidado en que ningunha delas
VELORIO.-a ) Na casa mortuoria. b ).- Nos tanatorios
VIACRUCIS DAS IGREXAS.- a ),. Viacrucis nos adros. b ).- Viacrucis no interior das igrexas.
VIACRUCIS DE PEDRA.- En Sárria , entre a igrexa de Santa Mariña e a de Santa María Madalena ( Convento da Mercé ) con unha cruz de pedra por cada unha das estacións estableceuse un Viacruso, do que na actualidade só restan cinco na cerca da Horta de Batallón e no muro da finca da Casa do Campo da Feira. Deste viacrucis formóu parte a " Cruz da Verónica", que estaba á altura dos depósitos da auga no Campo da Feira.
VIÁTICO.-
VISITA AO CEMITERIO.- Até darredor de 1820 os enterramentos facíanse en igrexas, capelas e templos de mosteiros e conventos. Proibida a inhumación dos cadáveres no corpo principal, ábside e capelas da igrexa, foi costume xeral a conversión dos adros en lugar de enterramento dos fregueses de cada parroquia. Iso deu lugar a que non houbese que facer especiáis actos de visita porque tanto con ocasión das misas diarias como en festas de gardar , ou celebracións funeráis, forzosamente se pasase polo lugar de enterramento, pisando mesmo as foxas, nas que , agás a colocación de cruces sinxelas non había sináis nin identificacións persoáis. Cada familia soía facer as inhumacións " na terra " respectando áreas para cada casa. O Día de Defuntos había celebración especial de misas e cantaban responsos riba de cada foxa a petición dos parentes. Non era costume o poñer flores riba para lembrar aos falecidos. No caso concreto de Sárria como o Cemiterio foi promovido polo Concello, e non ocupóu terreos "sagrados" , como eran os dos adros-cemiterio, os vilegos podían faceren visitas aos lugares de acougo dos restos dos seus deudos, e as familias burguesas tomaron por costume adornalos con flores e seguindo o seu exemplo foise xeralizando o costume. No Día de Defuntos, que acabóu dando primacía ao Día de Todos Santos, os cemiterios pasaron a ser unha explosión floral e xeralizouse o costume de que tanto os vilegos como os residentes en localidades de lonxe fagan visitas nese día, participando en Sárria nunha misa interparroquial que se celebra na igrexa do Convento da Mercé ( Mosteiro de Santa María Madalena de Sárria ), e o costume dos responsos rogados diante se nichos, panteóns e foxas desaparecéu darredor de 1970, en especial polo feitodo drástico descenso do número de sacerdotes.
VISITA AOS DOENTES. - Un dos mandamentos instituídos pola Igrexa era o de cando algún veciño ou parente caía na enfirmidade era acción virtuosa e acompañalo no "leito da dor" ou nas horas da "agonía". Para os membros das Confraderías de Ánimas , e nalguhas outras, era obriga estatutaria ,ademáis da visita, a de participar en establecidas quendas de vela, para permitir que o coidado dos doentes no recaese en exclusiva riba dos parentes, e permitirlles , que coas loxicas limitacións, poidesen adicar tempo ás súa obrigas e traballos ordinarios e ao necesario descanso e disfrute de horas de sono revitalizador.
VISITA DOMICILIAR.-
VISITA PASTORAL.-
VODAS.-
VODOS.- Trátase dun voto con pagamento de rendas aneiras para Santa María de Lugo, que debeu acbar sendo residual, xa no século XVIII , e do que só queda lembranza nalgunhas citas no Catastro do Marqués de la Ensenada. Consistía no pagamento de renda en especie ou en diñeiro.
VOTO DE SANTIAGO.- Todos os labregos das diferentes parroquias que tivesen xugada tiñan que pagar en cada un ano , polo xeral , un ferrado de centeo, e os que non tiñan xugada pagaban medio ferrado , todo iso ao Cabido da Apostólica Santa Igrexa Catedral de Santiago de Compostela. Os máis pobres soían pagar con algunha moeda miuda e os moi pobres estaban exentos. O cobramento do Voto sacábano en arrendamento dado a particulares , que tiñan a exclusiva en varios arciprestádegos , que recibían unha porcentaxe do total acordado como premio, e que no caso de non pagamento eran quen tiñan que poñerlle pleito aos debedores. Estivo vixente até as primeiras décadas do século XIX.
XANTARES NO ASILO DE ANCIÁNS..- Os Marqueses de Ugena estableceron o costume de patrocinaren un xantar de Nadal especial para os acollidos no Asilo do Barrio do Mazadoiro * ( 1928 ) Comezóu co canto de panxoliñas por Andreíta García, ao armonio , e Manolo Vázquez con violín. Os fondos foron reunidos na postulación feita por Andreía, Carmelita, Paquita Viñas, Rafael Gómez, Lolita Batallón, Elisa Rodriguez , Mercé Solance e Mercé Saco,
XEXÚN ANTES DE COMUNGAR.- Até o Concilio Vaticano II tanto os sacerdotes para a celebración das misas, como os fiéis para poderen comungar tiñan que gardar xesún dende a medianoite anterior. Iso daba lugar a que as misas, que só se celebraban pola mañá, tivesen lugar moi cedo. Con ocasión de romaxes , misas maiores e misas de defuntos nas que as misas se celebraban maiormente entre as dez e as doce da mañá o xexún era un auténtico sacrificio, en especial para os nenos, Non era ocasional que os máis pequenos levasen á boca pequenos alimentos, leite, auga con azucre ou algunha froita, o que soía xerarlles un grave sentimento de culpabilidade. Cando se eliminóu esa esixencia fixóuse un xexún de unha hora previa á toma da comuñón.
XEXÚN CORESMAL.- Entre o Mércores de Cinza e o Sábado Santo, periodo coresmal, había que gardar , dende os sete anos en adiante, un obrigado xexún , sumado á proibición de comer carne , os días venres . As persoas doentes estaban eximidas dese cumprimento. En xeral había que comer pequenas racións, estaba autorizado o peixe , e podíanse tomar lacticinios. Esa norma coresmal facía que, en tempos e lugares nos que non había peixe fresco, botaban man do bacalláu, do congro e de peiexes salgados , en escabeche ou en conserva. Para poder disfrutar da limitación do xexún había que estar na posesión da bulda da Santa Cruzada. Desaparecida esta o mandato de xexún e abstención do consumo de carne sigue vixente, aínda que cada vez é menor o número dos que siguen ese mandamento.
XOVES EUCARÍSTICOS.-
ZORRA DA MORGAZA.-
Comentarios
Publicar un comentario