CRENZAS POPULARES E PRÁCTICAS RELIXIOSAS ( SÁRRIA ) ( 604 )

        CRENZAS POPULARES E PRÁCTICAS RELIXIOSAS NA TERRA DE SÁRRIA

Os novos xeitos de vida , a xeralización da sanidade pública  e o abandono de moitas prácticas relixiosas  mantidas durante séculos , fixeron que se foran abandoando  diversas crenzas e un bon número de costumes  e ritos , moi arraigañadas entre as xentes sinxelas. Poucas seguen vixentes, e , dende logo, moi lonxe do seguimento maioritario  deses tempos pasados. Tanto a nivel individual como en prácticas colectivas  é tan evidente o abandono  que mesmo se perdéu memoria dos rituáis e usos establecidos.

A forte implantación das estruturas eclesiáis  con un elevado número de cregos, párrocos , frades e monxes en toda a comarca sarriá , evidenciado polo moi elevado número de mosteiros, igrexas parroquiáis, ermidas e capelas, fixo que  en todos os lugares, e ao longo de todo ano, tanto a nivel individual como colectivo, se dese unha sucesión de cultos, ritos e costumes  ao longo do ano , que viñeron a conformar a vida individual, familiar e social  dos habitantes da Terra de Sárria.

                                           ***********************************

 ACCIÓN CATÓLICA.- Organización relixiosa con implantación local ou parroquial, establecida en España en 1900 ,  da que formaban parte voluntariamente  fieis católicos comprometidos  en impregnar a súa vida individual, parroquial e  social cos valores cristiáns.  En Sárria ,  baixo o patrocinio da parroquia de Santa Mariña, e baixo direción dun consiliario ,   establecéronse as ramas Masculina e Feminina , unha con local no Barrio Novo ( Rúa Vázquez Queipo ) e a outra na Rúa Matías  López. Había  seccións xuvenís e o intento de consolidar a Xuventude Obreira Católica ( XOC ) non frutificóu. A rama feminina sostivo unha escola noiturna para formación de mozas e un grupo de teatro. Os membros da Acción Católica, presididos polas súas bandeiras visibilizaban a súa participación nas diversas celebracións relixiosas , procisións  e actos de devoción, e mesmo tomaron parte activa no desenvolvemento de Radio Popular de Sárria . Un grupo de mozos da Acción Católica  organizóu  unha marcha e campamento en terras de Montefurado e As Ermidas. No local da rama feminina había un pequeno oratorio. No local da rama masculina había ao dispor dos seus membros xogos de xadrez e de mesa, e semanalmente o consiliario daba charlas formativas. A Acción Católica sarriá deixóu de ser operativa a primeiros da década de 1970, deixando os pisos que en réxime de aluguer ocupaban.

ACCIÓN DE GRAZAS.-  Actos relixiosos  celebrados nas igrexas, con celebración de misa,  para agradecerlle á Divinidade  a concesión de beneficios espirituáis, melloras materiáis , nomeamentos de xerarquías  eclesiásticas, bonanza do tempo, chegada de tempos de paz ....

ACEITE DE SAN SERAPIO.-  A chegada da Orde da Mercé a Sárria en 1986 supuxo a sustitución da maioría das imaxes dos altares da igrexa conventual que estivera baixo o goberno da Orde de Santo Agostiño, e a entronización  de imaxes novas tomadas do santoral mercedario. O mártir San Serapio que ocupara espazo no desaparecido altar da Virxe do Rosario, a carón da porta da sancristía, está agora no altar do Sagrado Corazón de Xesús. Como santo avogoso para a curación de doenzas  no seu altar , ao dispor dos fieis, hai frasquiños co " aceite de San Serapio ".

ADORACIÓN  NOITURNA.-  Organización católica cuxa misión consiste en facer veladas noiturnas  diante do altar onde se acha  o Santísimo, con rezo por quendas de oracións rituáis, rematando co a participación nas primeiras horas da mañá nunha misa con comuñón. Establecida en Sárria, na parroquia de San Salvador, e posta baixo o patrocinio da Orde da Mercé, foi dotada de bandeira  e os seus membros, incialmente só homes, participaban publicamnte nas diferentes celebracións relixiosas  e procisións, e noutras fora da localidade ( " Festa das Espigas" ) , cubrindo tamén presenzas en veladas celebradas na Catedral de Lugo, para o que, cando lles correspondía, facían os ritos diante da custodia da exposición permanente. Despois dun periodo sen actividade , no Convento da Mercé,  nos anos 1960 recuperouse o grupo de adoradores, pasando máis adiante, e xa con participación feminina, a se reunir na igrexa de Santa Mariña. Houbo grupos de adoradores en varias parroquias da  comarca, sendo de sinalar a actividade do grupo de Eirexalba, onde chegaron a alzaren un edificio anexo á igrexa, para acoller aos participantes nas veladas.

ÁNIMAS DO PURGATORIO.-  A xeralizada crenza  da existenza dun estado ou lugar onde as almas pecadoras  debían pasar un indeterminado tempo  para se purificaren e quedaren limpas de toda mácula que se podían ver beneficiadas polo froito das oracións e sacrificios dos vivos, e en especial dos seus parentes e amigos, deu lugar á creación de Confraderías  de Ánimas en boa parte das parroquias da comarca e ao establecemento  de misas especiais ao longo do ano, e en especial  no Día de Defuntos . Ademáis , nos días domingo, antes da misa  ofrecíanse responsos "polas ánimas da familia" o oferente de esmolas  e tamén era costume, no Día de Defuntos, que se ofrecesen responsos cantados polo clero parroquial no lugar de enterramento dos parroquiáns. As familias podentes establecían a fundación de misas e responsos nas parroquias e mosteiros , con carácter perpetuo. E mesmo houbo Confraderías de Ánimas constituídas por sacerdotes, destacando a existente en Vilaragunte.

APOSTOLADO DA ORACIÓN.-  Agrupación de fieis da Igrexa Católica  promotores do culto ao Sagrado Corazón de Xesús, promovido en Sárria na parroquia de San Salvador, finalmente establecida na igrexa  conventual da Mercé onde puxeron para o culto unha imaxe de grande tamaño. N da ao mes de xuño organizan  un novenario  con procisión  no seu último día.  A Marquesa de Casa López  fixo doazón do estandarte  propio da agrupación.

ARMONIO.-  

ARQUIVO DE SAN XULIÁN DE SAMOS.-

ARQUIVO DE SANTA MARÍA MADALENA.-

ARQUIVOS PARROQUIÁIS,.

ARRAS.- 

 AUGA BENDITA DAS PIAS.- Pasada a porta de entrada das igrexas  saíndo da parede as  pías  da auga bendita  eran usadas   para mollar neles os dedos da man dereita e santiguarse, tanto ao entrar como ao sair  dos cultos. A reposición  con auga á que se enade sal  completábase co rito da benzón por parte do sacerdote. O uso das pías viuse moi limitado, por motivos sanitarios, e no caso de igrexas das cidades polo temor  de que se lavasen nelas xeringas de consumidores de drogas. No tempo  da pandemia deixaron de  ser alimentadas as pías, e é  en algunhas igrexas  poñen concos de cristal que se poñen e retiran polo tempo das cerimonias .

AVE MARÍA.-  Era este un saúdo   dirixido ás persoas coas que se cruzaban  os que andaban de camiño ou andaban polas rúas.  Cando un penitente se achegada ao confesor tiña que dicir " Ave María Purísima" , ao que o sacerdote respostaba: " Sen pecado concebida". Para iniciar conversa con unha monxa tamén se daba ese saúdo ao que seguía a dita resposta.

BANCOS DE IGREXA.-  En tempos pasados   os asistentes aos actos de culto nas igrexas permanecían de pé, agás algunhas familias que gozaban do privilexio de " tarima" que tiñan cadeiras propias , e algúns podían ocupar postos de honra no presbiterio. As mulleres, non todas, servíanse de mesotes e de  reclinatorios da súa propiedade.  Había algúnhas veces bancos corridos, poucos, para sentar neles as persoas vedrañas e que tamén eran usados polos nenos da " Doutrina , e non tiñan respaldo. Os bancos con respaldo foron introducidos  primeiramente nas igerxas conventuáis de Sárria e Samos. Bancos de madeira con respaldo e con táboa baixa que permite axeonllarse   foron entrando máis lentamente nas igrexas  das parroquias  ruráis.

 BANDEXA DA COMUÑÓN.-  Cando o sacerdote  repartía a comuñón aos fieis, axeonllados  diante da reixa do comulgatorio,  facíao acompañado por un  acólito, xeralmente un neno coa roupaxe propia da súa función, que portaba unha bandeixa metálica que poñía baixo do queixo do comungante para evitar a posible caída  da hostia no chan.  Se nalguha ocasión a hostia caía no solo  o sacerdote oficiante  recollíaa e consumíaa de seguido e con  auga e un trapiño  limpaba intensamente o punto onde caera,  Ese uso  desaparecéu e foi sustituido pola toma  directa, estando de pé o comungante, e na actualidade  o sacerdote deposita a hostia  nas mans do tomador que deseguido a leva á súa boca.

BAUTISMO DE SOCORRO.-

BAUTIZOS.- Os bautizos facíanse nas pías bautismáis da igrexas parroquiáis  , moitas delas  de orixe medieval, que nunha incomprensible actitude de moitos párrocos foron eliminadas, e mesmo convertidas en  elementos decorativos instalados nos adros. O rito do bautismo, antano seguido por enteiro en latín , segue sustancialmente    os pasos secularmente establecidos.  Era costume consagrado o bautismo feito no mesmo día do nacemento, ou nos días inmediato. Na actualidade   celébtanse  semanas  ou meses despóis , e mesmo deixando pasar anos .Na actualidade nas parroquias organizan cursiños  para os pais, previos á administración do sacramento. Décadas atrán , cando na vila había un bautizo, pequenos e pequenas agardaban no adro a saída  dos pais co bautizado, padriños, parentes e amigos e os padriños tiraban  caramelos e moedas de calderilla ( 0,1, 0,5, 0,10 pesetas, e extraorinariamente de 0,25 ou 0,50 pesetas ) que , á pillota  collía no chan a garulaxe. Se a tirada non era xenerosa , ao xuizo dos pequenos, aporreaban ao padriño dicindo : "Padriño roñón / tira o pequeno polo balcón".

BENZÓN DE ANIMÁIS .-  Os fregueses  solicitaban dos cregos a benzón das reses, e mesmo había festas sinaladas nas que as levaban ás igrexas e capelas facendo o rito de daren  voltas con elas darredor do adro .  Na actualidade, pola festa de Santo Antón Abade , no Convento da Mercé de Sárria hai un acto de benzón de mascotas e animáis de compañía  que goza de moi boa aceptación.

BENZÓN DA AUGA.-  A benzón da auga, na noite do Sábado Santo,  facíase  nos oficios reñlixiosos e os fregueses levaban xarras, botellas, garrafas , baldes e tinas que levaban para as casas . En Sárria facían benzón en San Salvador e Santa Mariña.  Últimamente  o acto da benzón da auga  celébrase alternativamente nas igrexas da vila  dentro  da "Benzón do pan e da auga", nova cerimonia agora seguida. Tamén é obxecto de benzón a auga depositada  no caldeiriño  do hisopo usado nas funcións fúnebres e en outros actos de benzón.

BENZÓN DE AUTOS .-  Moitas familias , no tempo da xeralización da posesión de veículos propios, solicitaba  dos sacerdotes da súa parroquia que lles abenzoasen o auto. É   acto con pouca implantación e non se dá o caso de benzóns masivas, como as que se fan en Monterroso.

BENZÓN DOS CAMPOS.-  Coa chegada da primavera tiña lugar a procisión  para abenzoar os campos, que se celebraba en todas as parroquias, pedindo a proteción divina  para que se desen boas colleitas.  Os fieis desfiaban dende a igrexa até un punto no que se dese unha ampla vista de terras de cultivo , cantando a ledaiña dos santos   nas que ao nome de cada un deles os  procesionitas  dicían " Ora pro nobis ", " Orate pro nobis ", " Te rogamos audinós ". En San Salvador de Sárria a procisión ía dende a igrexa até os Esqueiredos.

BENZÓN DAS CASAS.-  Era costume bastante xeralizado, cando se remataba a obra dunha  casa nova, ou cando unha familia se establecía nunha vivenda solicitar a presenza  dun crego para abenzoala. Tamén houbo costume de poñer unha placa metálica  na porta de entrada coa imaxe do Sagrado Corazón de Xesúa  riba da frase " Sagrado Corazón de Jesús en Vos confío", ou no caso de familias podentes a instalación dunha imaxe de bulto ou un cadro desa advocación, e mesmo houbo un acto de entroización na Sala de Plenos do Concello. Nas frenteiras de  Villa Andrea e na Casa Pallares hai senllos medallóns con esa representación,

BENZÓN DE IMAXES, CRUCIFIXOS, MEDALLAS  E ESCAPULARIOS.-  A xente pía adquiría imaxes dos santos e santas da súa devoción para poñelas  nos seus domicilios en lugares preferentes , crucifixos de bulto ou pequenos  para levalas con cadeas ao pescozo e escapularios para o que  solicitaban a intervención de sacerdotes.  A xeralización de uso de cruceciás, medallas e escapularios, sobre todo entre as mulleres,  foi remitindo  e na actualidade só se dá un uso de cruces , moitas de materiáis nobres, levadas  ben  adheridas á roupa ou  suxeitas por cadeíñas  levadas ao pescozo.

BENZÓN DOS NEGOCIOS.- Ben con carácter particular  ou con publicidade en inauguración de negocios, centros  oficiáis , etc. dábase publicidade ao acto de benzón por un crego, e  a prensa soía recoller a fotografia do momento no que, hisopo en man, o oficiante esparexía as pingas de auga tomadas no caldeiriño. Este costume está practicamente desaparecido.

 BICO NA CODELA DE PAN.-  Nos tempos nos que o pan era un ben escaso , cando fartos da merenda xa non tiñan os rapaces  desexo de rematar o pan que lles deran na casa,  guindaban a codela  a onde non se vira tirado, e antes de desfacerse del  había que  darlle un bico.

BICAR NA MAN AOS SACERDOTES.-  Era uso obrigado, en especial para a xente nova e a mocidade, cando se cruzaban cun crego , ou cun  frade , achegarse a eles e bicarlles a man. Non era cousa de moito agrado para os bicadores, polo que se albiscaban que chegaba, se había lugar , facían por non se achegaren a eles. Había cregos que se observaban a maniobra da fuxida queixábanse aos pais do feito, e a rifa   paterna  quedaba grabada nos nenos  cecáis cun par de lapotes ou pasar a vergoña de lle ter que pedir perdón ao cura. Había  cregos que ao recibiren o bico nas mans non se cortaban en darlle unha labazada. Outro bico moi sinalado na vida da xente nova era o que había que dar no anel do bispo cando era a cerimonia da Confirmación.

BLASFEMIAS.- 

BOETAS  DE ÁNIMAS.-  Na maioría das igrexas parroquiáis   había boetas de madeira  con unha corrida talla  representando ás Ánimas do Purgatorio bañándose nas ardentes labaradas, entre as que ás veces aparecían tamén representados bispos ou outros persoaxes siñificados . Estas boetas  eran caixiñas  con un burato para botar por ela as moedas das esmolas, pechadas con pequenos candados, e  a parte sobresaínte da caixiña, xeralmente con forma de arco acollía por diante a representación do Purgatorio e pola parte traseira tiña unha asa . O esmoleiro, ou o sancristán, en misas e outras celebracións poñían a boeta diante dos fiéis  e pedían indivudualmente a esmola dicindo : " Ánimas benditas ". ou " Ánimas  do Purgatorio ". A  inmensa maioría  destas boetas desapareceron  e caeron en mans  dos anticuarios.

BOLIÑOS DE SAN BRAIS.- San Brais, avogoso contra as doenzas da gorxa, e que foi  o santo que deu nome á Capela de San Brais, antecedente do Mosteiro de Santa María Madalena de Sárria,  aínda despóis do abandono do mosteiro polos agostiños , seguiu , e segue , a ter  veneración na agora igrexa conventual da Mercé. Mantense o costume de  entregar  boliños abenzoados aos fieis que asisten á misa do Santo.

BOTAFUMEIRO.-  Nas misas solemnes, exposición do Santísima , enterros e procisión  faise uso do botafumeiro  no que se pon  carbón aceso riba do que se bota incenso para facer benzóns , incluídas as dirixidas aos celebrantes  e  aos asisntentes ás cerimonias.

BREVIARIO.-   Tratábase dun libro de uso esclusivo dos sacerdotes, no que aparecían textos en latín con oracións e prácticas  para o rezo diario e en diversas horas do día, como obriga  non excusable.   Ese exercizo  desaparecéu con posterioridade ao  Concilio Vaticano II. Recollía  as oracións , lecturas bíblicas e salmos que debían seren rezados ou recitados en diferentes horas do día e sgundo períodos do ano . O seu  fixado polo Concilio de Trento  e promulgado por Pío V, adaptado por Pío X en 1911 e  novamente en 1955 . Despóis da reforma do Concilio Vaticano II  estableceuse como obriga  para todo o clero  seguir as Lecturas,  Laudes , Oración do Día, as  Vísperas e as Completas.. As comunidades  relixiosas  están obrigadas ao seu cumprimento  e os sacerdotes a realizalo xunto cos fieis. A Comunidade Bieita de Samos  mantén o seu secular seguimento  das oracións comunitarias polo día e pola note.

BRUXAS.- A establecida crenza da existenza de bruxas, mulleres    cuxos maleficios podían recaer  riba de persoas e animáis, foi aceptada pola Igrexa Católica , que mesmo habilitaba a figura do " exorcista " con capacidade  para  anular os seus maléficos efectos seguindo os esconxuros aprobados pola xerarquía eclesiástica. Dalgunha maneira  as xentes fan distinción entre "bruxas " e "meigas", estimando que estas últimas ,  e como cuestión folclórica   hai unha consideración de que Galicia  é terra de meigas,  é  popular o dito: " Non creo nas bruxas, pero habelas hainas". Na comarca de Sárria , nos últimos trinta anos,  sinalan a existenza dunha meiga  , residente na vila, á que acodían numerosas persoas na percura de consellos , defensa contra o malde ollo , etc. Coa chegada de inmigrantes procedentes de América  tense observado algunha actuación  de  ritos emparentados co vudú ou prácticas  animistas- Hai que sumar ademáis o ofrecemento  publicitado  por inmigrantes africanos que ofrecen os seus servizos  para  un bon número de situacións favorecedoras da boa sorte, eliminación de perigos, proteción da saúde, resolución favorable de pleitos... anunciándose con papeliños que poñen nos parabrisas dos coches.

BRUXOS.-   Aínda que  houbo oficializados esconxuros contra bruxos, son poucas as referenzas ou identificacións de "bruxos" na comarca. Con relación ao sanador de Larín, aparece recollida a denominación común de "O Bruxo de Sárria"  que lle daban as numerosas persoas que a el acudían dende a zona de Pontevedra e mesmo atendéu xentes que procedían de Italia.

BULDA DE CARNE.- 

BULDA SABATINA.- Privilexio  especial  concedido aos confrades   da Virxe do Carme  que serán librados das penas do Purgatorio  o primeiro sábado  despóis da súa morte . Tiñan obriga de  levar o escapulario,  gardar castidade e ler as Horas Canónicas . Os que non sabían ler  tiñan que facer xexún  os días mandados pola Igrexa  e gardar abstinencia de carne os mércores e sábados   de cada un ano.

BULDAS  PAPÁIS.-  O Mosteiro de Santa María Madalena de Sárria  foi agraciado   con buldas  con concesión de especiáis indulxenzas.

BULDAS DA SANTA CRUZADA.-  A obriga xeral para os fiéis da Igrexa Católica  era a de se absteren de comer carnes no tempo de Coresma  e gardar tamén xornadas de xexún. Por concesión especial los Papas, tendo en conta o longo período de loita para  botar fora da penísuna aos musulmáns, somemte en días sinalados e os venres de Coresma había que  gardar xexún e non comer carnes. Por esa razón as familias  tiñan que comprar  buldas , dando por elas , segundo a capacidade económica,  e por categorías  a cantidade de diñeiro sinalada. Para as familias pobres había buldas  sen obriga de pagamento.  A nivel español había un Comisario Xeral da Santa Cruzada  que cada ano promulgaba o comezo  da pregación , e en tempos antigos, saían por toda a xeografía pregadores para a distribución do documento, extendido en lingua latina, e os pàrrocos levaban conta de quen a obtiñan; Despóis do Concilio Vaticano II  a bulda desaparcéu.

CABO DE ANO.- Costume fondamente arraizado  é o da celebración dun funeral-aniversario , unha vez tarscorrido o prazo de un ano do finamento  das persoas,  na igrexa parroquial . Era costume  a participación na celebración da misa dun variable número de cregos, en función do grado de riqueza  das familias, ou seguindo  o mandado  polo falecido nas súas derradeiras vontades.  Determinadas familias  celebraban  segundos, terceiros e até cuartos aniversarios, e nas hemerotecas pódense achar esquelas de  funeráis  celebrados vinte e trinta anos despóis  do óbito.  Nos mosteiros e en moitas igrexas da comarca, por fundación e dotación de familias podentes, e con carácter permanente  , por séculos, houbo cabosdano  por benfeitores, nobles, fidalgos ou xerarquías da Igrexa.  No tempo da Ditadura franquista estableceuse  como celebración de obrigado cumprimento a celebracióm o 20 de novembro de funeral-aniversario da morte de Xosé Antonio Primo de Rivera, cerimonia á que  asistían as autoridades locáis, as xerarquías da Falanxe e  todos os alumnos  dos colexios privados de secundaria establecidos  na vila , interrumpidas as clases,  desprazábanse de forma obrigada  á igrexa de Santa Mariña,

CALDEIRIÑO E HISOPO.- Para facer benzóns  con auga bendita  o sacerdote faise acompañar dun axudante  portador dun caldeiriño metálico  e dun hisopo.   Collendo  o hisopo  fai aspersións dirixidas ao público,  aos  ramos   procesionáis das celebracións da Semana Santa ,  aos cadaleitos e urnas funerarias   , aos nichos e panteóns dos cemiterios, casas e campos.

CALIFICACIÓN MORAL DOS FILMES.-  A férrea censura establecida sobre os filmes proxectados  nos cines da localidade fixara  categorías como "apta para todos  os públicos " ou sometidas a " reparos", de maneira que as  sinaladas como de " 3R " se entendían como perigosas para o mantemento da moral público. Nas misas  celebradas na vila os domingos e festivos o sacerdote oficiante á hora do sermón   daba lectura á calificación moral dos filmes. insistindo teimudamente na descalificación e mesmo sinalar como proibidas as  de  "grave perigo". Nas proxeccións de películas no Salón de Actos do Convento, programadas para os internos do Postulantado  e ás que podían asistir os nenos e nenas da Catequese , cando aparecía algunha escena amorosa, atrevida ou mesmo un simple beixo, o frade proxectista  poñía a man diante  do proxector  impedindo a visualización de "inmoralidades ".

CAMPÁ DE BON PARIR.- O pequeno sino da parte alta da espadana de San Miguel de Paradela tiña recoñecida a virtude de creren os veciños que se a tocaban con ocasión dun parto, as badaladas   axudarían  a un bon nacemento  e ao bon estado de saúde da parida.

CAMPAÑA CONTRA  UNIÓNS EXTRAMATRIMONIÁIS.-

CAMPÁS  DO TRONO.- Existía a crenza  xeralizada de que o son das campás escorrentaba o trono e os trebóns, labor que soía corresponderlle a un pequeno sino posto  na parte alta da espadana da igrexa parroquial.  Tamén cría moita xente que  o estourido dos foguetes  facía fuxir a tronadela. Había esconxuros contra o trono.

CANCELA DO COMUNGATORIO.-  A reixa do comungatorio, que separaba o corpo da igrexa  do presbiterio, na súa parte central  tiña unha cancela de dupla folla, que se abría e pechaba  para acceder ou sair do espazo do  altar.

CANTARES DE REIS.-  Foi costume xeralizado o de que grupos de nenos saísen polo Nadal a cantar os reis, interpretando panxoliñas galegas, que nos últimos tempos se viron sustituídas por composicións en lingua castelá.  En Sárria  sairon grupos ás rúas até mediados dos anos 1960. Máis adiante os cntares de Reis pasaron a estar presentes nos Festiváis de Nadal organizados para obter  recursos para  axuda aos necesitados, a Cáritas ou para o Asilo do Barrio do Mazadoiro.  Algúns anos, organizados polos Colexios ou polo Concello celebráronse Concursos de Panxoliñas.  O vello costume, mesmo baixo os novos xeitos, acabóu esmorecendo.

CANTO DAS MULLERES NA IGREXA..

CAPELIÑAS DE VISITA DOMICILIAR.-  En moitas parroquias, normalmente vencelladas a confrarías,  circulaban unhas caixas verticáis de madeira con portiña e   cristal protector  dentro das que había imaxes  de San Antonio, a Inmaculada, A Virxe do Carme,etc.  que circulaban de casa en casa seguindo quendas establecidas , demorando por días na morada correspondente, e na base  había un espazo para recoller as esmolas  que  se daban.  

CARITAS INTERPARROQUIAL.-  Darredor de 1960 , seguindo instrucións do Bispado de Lugo, estableceuse en Sárria a organización de caridade  , que tendo en conta a existenza das parroquias de San Salvador e Santa Mariña cos seus anexos, aunóu esforzos e labor de voluntarios , tomando o nome de Cáritas Interparroquial de Sárria, presidida por un laico  co que colaboraban  un equipo de persoas, baixo a supervisión do párroco ou un  coadxutor de  Santa Mariña e o mercedario ecónomo de San Salvador. Para a axuda de persoas e familias necesitadas  recibe a organización as aportacións de  socios , doazóns  e estableceron que os  óbolos recollidos nas misas  do primeiro domingo de mes. E mentres houbo  dispoñibilidade  do Cine Cissa e o Cine Capitol mozos e mozas da vila  organizaron festiváis para acadaren  recursos para a Campaña de Nadal  e mesmo houbo representacións teatráis  para a mesma finalidade.  Caritas  organiza  entrega de alimentos, organiza cursos de lingua para estranxeiros ubicados en Sárria, facilita o pagamento de alugueres a familias sen recurso, facilita  roupas  e calzado, combustibles , consumo eléctrico, libros para escolares, etc.  Tamén programóu  cursos de cociña, costura , etc. e un " Mercadiño " de venda de roupa e obxectos de segunda man doados polos veciños.  Presta atención psicolóxica , xurídica e  outros servizos a persoas necesitadas e  inmigrantes.Tamén, no verán, programaban os xestores locáis, coa  colaboración de grupos musicáis e outros artistas, unha Merenda Solidaria,  con alimentos e bebidas facilitadas gratuitamente por  particulares e suministradores, para recadaren fondos. Para a recollida de alimentos  , coa colaboración dos supermercados establecidos na vila , fixéronse campañas nas que fixeron aportacións os veciños. A xestión de Cáritas Interparroquial por equipos formados por persoas de Sárria deu paso á xestión levada dende a  Caritas  Diocesana de Lugo.

CARRACAS.- Dende o Xoves Santo até o Domingo de Resurreción , estaba proibido facer uso das campás das torres das igrexas e das campaíñas usadas dentro da celebración da misa. Só estaba autorizado  o son producido polas " carracas" , pequenos aparellos feitos de madeira, cunha engranaxe que ao xirar movía  unha lámina  que ao baixar cara a engranaxe producía un  ruido desagradable.

CATAFALCO.-  No xeito de organizar os funeráis de enterro e cabodano, até darredor de  1965, para a misa de "corpore insepulto" ao pé do presbiterio  instalábase  , sustituíndo e  simbolizando un cadaleito un catafalco  alto  que era unha estructura  ou armación de madeira coberta de teas negras con bordos de fitas douradas. Segundo a categoría do finado, e consonte aos dereitos económicos aportados pola familia do finado aos dous lados  dese elemento poñían maior ou menor número de fachos de cera  postos en  grandes candeeiros de madeira pintados de negro. O simbolismo era  froito de que a misa de funeral se celebraba antes de se formar a comitiva que ía recoller o cadáver á casa mortuoria para dende alí conducilo ao cemiterio , sendo posterior o uso de levar o cadaleito dende a casa mortuoria, e máis adiante dende o tanatorio, á igrexa para, unha vez rematado o funeral, seguir a comitiva até o lugar de enterramento.

CATEQUESE.-  Chamada popularmente a  Doutrina, a explicación e memorización do Catecismo era seguida de xeito obrigado polos nenos e nenas da parroquia estando obrigados os cregos a facerlles recitar o seu  contido, complementado ademáis pola obriga que os mestres tiñan de que os nenos e nenas  coñecesen íntegramente o texto catequético . Os relixiosos mercedarios, rexentadores da parroquia de San Salvador de Sárria, crearon no Convento a Catequese Mercedaria . Todos os domingos, ás 12 da mañá, os nenos e nenas da parroquia comparecían na igrexa conventual  e eran distribuidos en grupos segundo as idades e sexo. Os grupos de nenas establecíanse na sancristía e na igrexa e os dos nenos no claustro, dirixidos cada un deles por "catequistas" voluntarios.  Pola asistenza e  como premio polo coñecemento das preguntas e respostas contidas no Catecismo, entregaban vales de diferentes valores, que , unha vez ao ano podían ser canxeados por xoguentes ou premios, polo día de Reis,  nun escaparate que se instalaba  nas Escolas  Públicas. Rematada a memorización  e respostas  , formados en fieiras,  as nenas pasaban a ocupar os primeiros bancos do lado esquerdo da igrexa e os nenos os da dereita, entrando polo templo adiante cantando diversas cancións pías.  Para  fomentar a concorrenza dos pequenos á Catequese   os mercedarios conseguiron que o alcalde autorizase a instalación de tróndeas ou bambáns para se acanearen, a carón dos depósito da auga no Campo da Feira, e facilitaban balóns para o xogo.  A Catequese organizaba o acto da Primeira Comuñón en cada un ano, ofrecendo ao remate da misa  doces, caramelos e  onzas de chocolate a todos os nenos asistentes.  Para os maiores  , na primavera, organizaban excursións  a  Os Remedios, Ferraría do Incio,  Gandarío,  Santiago de Compostela e Poio, Xixón e Oviedo, entre outros lugares. En algunhas ocasións organizaron unha especie de Corte Catequética  formada polos que mellores calificacións conquerían  nun certame catequético previo no que rei e raiña, duque e duquesa, conde e condesa, marqués e marquesa e barón e baronesa. con traxes  referidos a cada categoría, presidían na igrexa conventual un  acto solemne e despois eran trasladados ao Cinema Cissa , ocupando lugares de honra no palco , onde na súa honra tiña lugar unha velada festiva. Darredor da organización  catequética mercedaria xiraba  a publicación de " La Cadenita de Oro" pequena revistiña  da que só se conservan algúns exemplares . ** Na parroquia de Santa Mariña de Sárria a organización  da catequese  era máis sinxela e ademáis da  preparación dominical  adicaban especial atención á preparación para a Primeira Comuñón , repartindo tamén  doces e caramelos   como remate da actividade.  ** Nas parroquias ruráis , dependendo do celo e da idade dos párrocos,  a catequese tiña maior ou menor actividade, limitándose na maioría dos casos  a unha preparación previa  á celebración da Primeira Comuñón.

CEMITERIO MUNICIPAL DE SÁRRIA.-

CEMITERIO DE SAN LÁZARO.-

CEMITERIO DE  SAN MARCO.- 

CEMITERIO DE SAN SALVADOR DE SÁRRIA.-

CEMITERIOS PARROQUIÁIS.-

CIRIO PASCUAL.- Nas funcións relixiosas do Sábado Santo, e dotado dun  forte simbolismo, acendíase en cada un ano un  cirio grande  no  que se facía figurar o ano. Nos  tempos de agora o  cirio serve para varios anos  pintando o vixente no sitio do anterior.

CLAMORES.- O repenique solemne de campás   veu establecido na fundación de misas e responsos feitas con carácter  permanente  con cargo ás rendas  establecidas, e facíanse o día anterior á celebración. Tamén se facían clamores en ocasión de perigos colectivos , por exemplo incendios, por razón de festas  e  no tempo da guerra civil  sempre que se daba a "liberación dunha cidade  sometida ao dominio roxo".

CLERIGMAN,.

COMPOSTOR.-  O compostor, ás veces chamado tamén " pizmeiro", era unha persoa  con habilidades que lle permitían  atender luxacións, roturas de osos e outras doenzas, cuxa  actuación solicitaban as  persoas  en percura de curación.  Gozaron de sona na comarca o compostor de Samos e o Cura de Remesar. O samonense  pasaba consulta  na " Rivereña", no Cruce da Ciguñeira, os días que había feira en Sárria.

COMUNIDADES RELIXIOSAS DE HOMES.- Comunidades activas : Relixiosos Bieitos, da Orde de San Bieito na Abadía de Samos, presididos por un abade ou prioiro. Relixiosos Mercedarios  no Convento da Mercé de Sárria ( Mosteiro de Santa María Madalena de Sárria)  Orde  de Redención de Captivos., presididos por un comendador ou superior.  Comunidades relixiosas  desaparecidas : *  Samos.- Renche, Montán, Lousada,  San Cristovo de Lóuzara. Sárria: Calvor, Barxa,  San Paio de Cesár,  San Xacobe de Mortoláis, San Miguel de Piñeira, San Paio de Piñeira, San Xoán do Couso, Ermida de Nespereira, Santiago de Barbadelo, San Martiño de Barbadelo , San Pedro de Taíde,  San Salvador de  Rosende ou de Nespereira, Santa María de Ortoá,  Santo Adrao do Monte do Páramo, San Salvador da Pinza, San Mamede da Riba do Loio, San Mateu de Vilapedre, Santo Antoíño de Sárria ou de  Touville . * Paradela.-  Santa María de Castro do Rei, San Pedro de  Barán, San Pedro da Veiga ( de Ferreiros ? ), Sesmonde, San Salvador das Cortes, Santa María de Loio, Santa Cruz de Loio, San Xoán de Loio, San Facundo de Ribas de Miño. O Páramo: Sáa do Páramo.* Láncara: San Salvador de Láncara, San Paio de Neira, Santa María de Neira de Cabaleiros, San Vicenzo de Carracedo, Mosteiro de Sáa da Armeá, Mosteiro de Cedrón.* O Incio : Santa María do Mao,  Santiago de  Toldaos,  Chelo, Teixiz, San Romao do Mao,  Mosteiro en Piornedo( ? ), San Salvador do Incio ( San Fiz  do Hospital do Incio ), Mosteiró en Góo.* Triacastela: San Pedro do Ermo.

 COMUNIDADES RELIXIOSAS DE MULLERES.-  Desaparecidas: * As que na Idade Media formaron parte de mosteiros dúplices ou enteiramente femininos, non ben identificados. * Samos:  Monxas no Mosteiro de San Xulián e Santa Basilisa de Samos. * Relixiosas  en Montán. Sárria: Relixiosas Mercedarias de Alarcón, Irmanciñas dos Anciáns Desamparados , Relixiosas  da Asunción  e  Relixiosas de San Vicenzo de Paul.

CONFERENCIA DE SAN VICENZO DE PAUL.-  A Sociedade  de San Vicenzo de Paul (SSPV ) é unha asociación católica  laica  creada en París en 1833, que inicióu a súa actividade en Madrid en 1849  e quedóu legalizada en 1850 . A súa finalidade  é a mellora  da sorte dos pobres , facendo visitas para coñecemento das súas necesidades , axudalos no sostemento de vivendas  e dando asistenza  a pobres, doentes e desempregados. En Sárria  estableceuse na parroquia de Santa Mariña , formaron parte dela mulleres devotas pertencentes  á burguesía local. Na década dos anos 1960 cesóu a súa actividade  , sendo a súa derradeira presidenta Faustina Lois.Sostiñan a súa acción de caridade con esmolas e aportacións de particulares.

CONFERENCIAS MORÁIS.-  Os párrocos e demáis sacerdotes  dos arciprestádegos da comarca ( Sárria, Picato, Páramo-Gondrame, Samos-Triacastela , Somoza  O Incio.  Paradela ) tiñan a obriga de facer xuntanzas regulares  para  trataren  temas de apostolado, formación relixiosa  e culto, e para coñecemento das directrices emanadas do diocesán  e do Papado, que lles daban a coñecer  no Boletín Oficial da Diocese de Lugo  ao que estaban suscritos.  Foron establecidas   no ano 1884. Estas xuntanzas servían tamén  para a adopción  de acordos  de actuacións en materia de moral e costumes dos seus fregueses  e posta en común das  variacións no culto e na acción  pastoral.  Para  as reunións crearonse  Centros nos alciprestádegos que  estaban formados por párrocos, ecónomos,  coadxutores e presbíteros sen adscrición, con un presidente   e un segredario.  Trimestralmente tiñan que  comunicarlle ao Bispado  as actas das reunións poñendo especial coidado en facer relación da ausencia de membros. *  En 1915 os Centros  das Conferencias que reunían a un total de 112  que  concorrían como titulares de curatos e  outros cregos das parroquias da Terra de Sárria  eran os seguintes. **Arciprestádego  do Incio.- Centro de Eirexalba:  Curatos  de  Eirexalba, Vilasouto , Bardaos  , Laiosa e dous presbíteros  ( 6 membros ) .  Centro de Hospital:  San Fiz do Incio, Santa Mariña do Incio,  Sirgueiros e un presbítero (  5 membros ). Centro  de Rubián  de  Cima  : Rubián de Cima ,  A Cervela, Castelo. Noceda e un presbítero (  5 membros ). Alciprestádego de Neira de Xusá: Centro de Pol.- Vilaesteva e Cedrón, e freguesías de Baralla ( 2 membros da comarca sarriá ). Alciprestádego de Paradela:  Centro de Santalla de Paradela :  Santalla de  Paradela, San Facundo de  Ribas de Miño , Aldosende e  San Vicenzo de Paradela (  4 membros ).  Centro  de Vilaragunte :  A Pinza, Vilaragunte,  Barán, Castro do Rei , Laxe , Vilamaior  e dous presbíteros (  8 membros ).. Alciprestádego  do Páramo:  Centro de Gondrame:  Santa María de Gondrame, San Vicenzo  de Gondrame,  Adai, Ferreiros  e Friolfe (   6 membros ).  Centro de Vilarmosteiro :  Vilarmosteiro,  Torre, Piñeiro e Sáa  e tres presbíteros (  7 membros ). Alciprestádego de Picato :  Toirán  .  Centro de Vilaleo:  Láncara,   Bande, Muro,  Touville, Vilarello e dous presbíteros  ( 7 membros ).  Alciprestádego de Samos :  Centro de Lóuzara : Lóuzara, Santalla e Vilarxoán ( 3 membros ). Centro do Mao: Mao, Reboiro , Formigueiros , San Martiño de Loureiro , Mao   e tres presbíteros (  8 persoas ).  Centro de Samos:  Samos, Santa María de Loureiro , Castroncán , Pascáis , Real , Reiriz   e 2 presbíteros ( 8 membros ). Centro de Zóo:  Montán,  Zóo , Calvor, Lier e Toldaos ( 5 membros ).  Alciprestádego de Sárria. Centro de Corvelle:  Seteventos,  Oleiros, Armeá , Corvelle, Lagos e dous presbíteros (  7 persoas ).  Centro da Chanca :  Froián, Piñeira ,  Cesár,  Chorente , Nespereira , Pena, Reimóndez  e un presbítero (  8 membros ).  Centro de Sárria:  Sárria, Fontao, Barbadelo, Betote , Maside San Xulián da Veiga, Santiago da Veiga  e dous presbíteros (  10 membros ). Centro de Vilapedre :  A Pobra de San Xiao,  Goián , Lousadela, Vilar e dous presbíteros (  6 membros ).  Arciprestádego  de Triacastela:  Centro da Vilavella: A Vilavella,  Alfoz, Lamas ,  Toldaos e Triacastela ( 6 membros )

CONFERENCIAS DE TEMÁTICA RELIXIOSA.-  En Sárria, xeralmente promovidas pola Adoración Noiturna, Apostolado da Oración  ou a Acción Católica  , especialmente no tempo da posguerra civil , programaron  conferencias con participación  de sacerdotes e laicos, na percura do reforzamento do sentimento relixioso e da moral. Estas conferencias , dotadas de grande publicidade, e que se dirixían tamén para a asistencia  das persoas máis cualificdas da localidade  en ocasións tiveron lugar no Salón-.Teatro ( Cine Barbagelata ) as  destinadas a " Cabaleiros" e no Convento da Mercé   as programadas para  mulleres.

CONFESIÓN.-  Os fieis estaban obrigados a confesar , cando menos, unha vez ao ano e para dar cumprimento á confesión e comuñón anuáis as parroquias programaban o día do "Preceuto ", de maneira que en cada templo había un número suficiente de cregos para oir confesións.  Os párroco levaban control persoal dos observantes dese mandamento  entregando , en moitas ocasións, certificacións acreditativas  desa práctica. Nas parroquias onde había un só crego, antes da misa dominical, este oía confesións. Onde había un coadxutor ou outros cregos , ao longo da misa, situábanse  os que non misaban nos confesionarios e recibían a confesión de homes e mulleres. No caso de romaxes ou de Santas Misións dábanse confesións masivas coa participación de sacerdotes chegados mesmo de lonxanas parroquias. Tamén con ocasión de novenas ou actos penitenciáis se daban confesións  . No Convento da Mercé, dende que se abría a igrexa de mañán cedo, até que se pechaba , despóis do rezo do rosario, existía a posiblidade de achar confesor a todas horas para o que había que tirar  do cordel  que accionaba a campaíña do claustro en demanda de atención, e de escoitadas as badaladas  sempre aparecía  un frade para dar atención. Existía en Sárria a figura do  "padre espiritual"  que era o sacerdote ou relixioso mercedario  que como confesor  habitual  e director e conselleiro  atendía ao  fregués, especialmente  na súa derradeira doenza, e como tal aparecía destacado na esquela mortuoria. *  O acto da confesión, despois de se axeonllar os confesante, e feito o sinal da cruz  comezaba  cando o este dicía " Ave María Purísima" e  seguía coa resposta do confesor " Sen pecado concebida ". Preguntáballe ao penitente  canto tempo había que non confesaba  e pedíalle que fixese relación dos pecados mortáis ou veniáis cometidos e finalmente  despois de sinalarlle a "penitencia " que debía cumprir remataba dicindo " Ego te absolvo pecatis tuis in nomine Patri, et Filii et Spritu Sancti . Amén ". A pena a cumprir era o rezo dun número de avemarías, noso pai, credos ou salves, segundo a maior ou menor gravidade que o confesor estimase. Na actualidade a práctica da confesión oral descendéu a nivéis moi baixos.

CONFESIONARIOS.- Para oir en confesión aos fieis na igrexa  houbo instalados varios mobles   dotados de porta frontal con tranco reclinatorio e dúas follas que abrían cara afora, no interior asento para o confesor e nos dous lateráis unhas xaneliñas  con reixiñas que non permitían distinguir as caras nun e noutro senso, cada unha   con unha contra  que se abría para confesar ás mulleres e que se pechaba cando remataban o acto contritorio. Moitos destes confesionarios  , dende fináis o século XIX en diante, tiñan ar gotizante.  Pola porta frenteira recibían a confesión dos homes. As mulleres, despóis de se axeonllaren  nos reclinatorios fixos lateráis chamaban a atención do confesor petando na reixiña, abría este a contra  e daba comezo á recepción da confesión.  Había tamén un tipo de confesionario portátil, que era un asento  para o sacerdote cunha táboa lateral con reixiña  para oir confesión de mulleres. Na actualidade a maior parte dos confesionarios foron retirados dos templos da comarca de Sárria.

CONFIRMACIÓNS.- Nos tempos nos que os desprazamentos por camiños e congostras só se podían facer a pé ou dacabalo o desprazamento dos bispos pola parroquias das vilas e as ruráis  non era doado, razón pola que  pasaban anos sen que a maioría das persoas  poidesen recibiren ese sacramento. Está documentado que no século XVIII , estando en Sárria, o bispo lucense  en varios días confirmóu a milleiros de fieis de toda a comarca. Coa apertura de estradas e a chegada do ferrocarril as visitas dos bispos aos diferentes arciprestádegos e parroquias deu maior regularidade  á impartición do sacramento , máis tendo en conta  que  se tomóu por costume  confirmar aos nenos a partir dos sete anos. A cerimonia, coa participación do bispo, celebrábase nas igrexas parroquiáis, cun demorado rito  no que a solemnidade , a maxestuosidade da presencia  bispal, que xa fora saudada co  disparo de foguentes, e  os diferentes  movementos dos oficiantes diante do altar , causaban sorpresa  en cantos estaban no templo. O bispo, na presenza  dun padriño e unha madriña. dúas persoas destacadas na comunidade parroquial,  impoñía os óleos e  dáballes un lapotiño aos nenos.  Nos tempos actuáis a confirmación impàrteselles á xente moza previo o seguimento  de xornadas de preparación ,  razón pola que desaparecéu a xeralización na recepción  sacramental. Por outra parte os bispos soen delegar  a función  en sacerdotes da Curia, co que se perdéu moito da antiga solemnidade. En Sárria  a parroquia soe organizar un xantar convivencial no que participa o oficiante  e  os xornáis publican unha fotografía conmemorativa da cerimonia.

CONFRADERÍA DA VIRXE DA SOIDADE E  DO SANTO ENTERRO.-

CONFRADERÍAS DE ÁNIMAS.-   Para a atención  espiritual dos seus membros as Confrarías de Ánimas  organizaban misas ao longo do ano e en especial o Día de Defuntos , data na que os cregos podían dicir varias misas  e ademáis eran encargados de rezaren reponsos  diante das tumbas dos seus fregueses.  Houbo  Confraderías de Ánimas en :  Santa María Madalena de Sárria ;  San Cristovo de Lóuzara,  San Fiz de Rubián;   San Martiño de Laiosa;  San Miguel de Biville ;  San Salvador de Toldaos;  San Xulián de Chorente ; Santa María de Loureiro.  Tamén relacionada coa devoción ás  Ánimas  e o achegamento de diñeiro para os gastos da confradería  era o manter unha Colmea das Ánimas . En Santiago de Cedrón , por exemplo, tiveron administración conxunta  da confradería do Santísimo e  do Apóstolo Santiago.

CONFRADERÍAS DA NOSA SEÑORA DO  ROSARIO.-   Despóis  da célebre Batalla de  Lepanto os Papas ,  secundados pola Orde Dominicana promoveron o culto mariano baixo a advocación da Nosa Señora do Rosario e os bispos  puxeron especial coidado en erixiron confraderías dotadas de estatutos  Houbo confraderías  en :Cedrón, A Cervela , Freixo, Lagos,  San Xán de Loio,  San Martiño de Louseiro,  Montán , Noceda, Muro, Piñeiro, Reascos,  Reboiro, Reascos,  San Cristovo de Lóuzara,  San Facundo de Ribas de Miño,  San Romao do Mao,  San Salvador da Pena,  San Salvador de Toldaos, Santa Mariña do Incio,  Santiago da Veiga, Suñide,  Toirán, Vilaragunte,  Santa María da Pena,  Vilarxoán,  Vilasante,  Vilouzán, Sárria ( no Convento da Mercé ).

CONFRADERÍAS DO SANTÍSIMO SACRAMENTO.- A principal atención, ademáis das xeralmente asumidas por outras confraderías era a de contribuiren ao alumeado do Santísimo coas correspondentes candeas e coa Lámpada que debía arder  continuamente, alimentada con aceite, diante do sagrario . A lámpada de metal. e mesmo de prata, adquirida polos confrades , ou froito de doazón de persoas devotas ,  soía estar pendurada  ocupando o arco toural,  dotada dunha  corda que permitía subila e baixala  para facer o labor de reposición do aceite. Os bispos lucenses tivero especial atención no século XVII para a implantación desta confradería forzando en moitos casos  a unión con outras  de diferente advocación, en orde a non diversificar  as aportacións económicas. A Confradería  do Santísimo tiña que mercar o aceite necesario, procedente de  Andalucía, que pola súa carestía  consumía a maior parte dos seus fondos diñeirarios. Houbo confrarías  para o alumeado  contino  nas parroquias de  Rubián, Aldosende , Santalla do Alfoz e Santa María  do Monte,  Vilasouto, Bande,  Barán, Bardaos,  Cedrón. Castelo dos Infantes,  Nespereira, Reboiro,  Castelo da Somoza e Vila de Mouros,  Cela, A Cervela,  As Cortes, Eirexalba,  Escoureda,  Estraxiz, San Facundo de Ribas de Miño, Fontao, Santa María de Francos,  Friolfe, Noceda,  Góo, San Pedro de Froián San Vicenzo de Froián, Santa Mariña de Galegos , Laiosa, San Xoán de Loio ,  Santa María de Loureiro,  Lousadela, San Cristovo de Lóuzara,  Santa María do Mao,  Maside,  Muro,  Nespereira, Noceda,  Oleiros, Piñeiro do Pàramo,  A Pobra de San Xiao,  Rendar, San Salvador da Pena ,  Santiago de Ribas do Miño,  Río , Ronfe ,  San Miguel de Paradela, San Vicenzo de Paradela, San Salvador  de Toldaos,  Santa María de Gondrame,  Santa María do Mao,  Santalla de Paradela,  Santo André de Paradela,  San Salvador e Santa María da Pena,  San Salvador da Pinza,Vileiriz ,  Reimóndez, Rendar,  Seteventos, Toirán,  Toldaos, Torre do Páramo,  Trasliste,  San Miguel de Vilapedre,  Santa María de Vilar, Souto de Ferradal,  Vilar de Sárria, Vilouzán. Confradería do Santísimo  e Ánimas: Laiosa.  Confradería do Santísimo e Santa Lucía: San Salvador do Mao.  En Sárria houbo doazóns para dotar de lámpadas aos templos  e o párroco de Santa Mariña,  Diego de Otero e Lemos, fixo legato das rendas da Reitoral de Santa Mariña,  entre outras atencións, para alumeado do Santísimo.

CONFRADERÍAS VARIAS .-

CONXURO CONTRA TEMPESTADES , RAIOS , PEDRA E SARAIBA.-  O Sacerdote revestido de roquete  e estola cunha Cruz na man , con auga bendita  e un Acólito  que lle responda , con contrición  dos seus pecados , con viva fe e esperanza, e perfecta confianza  na misericordia de Deus , con fortaleza  , volto cara de onde ven a tempestade , santiguándose así , e ao aire coa Santa Cruz,  diga : " Per signum Crucis...( oracións en latín )....  Logo bote incenso nunhas brasas e diga unha oración , e despóis o Evanxello da Paz. ( todos os textos lidos e recitados en latín ).

CONXURO CONTRA DOENZAS  E PESTE E OUTROS MALES QUE SOEN ENTRAREN NALGUNHAS CASAS.-  Vestido o Sacerdote  con roquete e estola , con luzm Cruz e auga bendita, diga ao entrar da casa, ou na porta dela botando auga bendita " Pax et salus huic domui.....Per Christum  Dominun nostrum.Amén"  . Despois  torne a andar a casa toda botando auga bendita, dicindo  estes Psamos: " Qui  confiunt in Domine... qui vivis et regnas in secula seculoru, Amén.  Despóis disto, torne a andar toda a casa , rociándoa con auga bendita, dicindo od outros vinco últimos Psalmos do canticum graduum," De profundis clamavit". Dígase o último Evanxello de San Xoán : "In principio erat verbum....E o de San Lucas: Missus  est Angelus Gabriel Deo . E o Credo e Salve Regina coa súa coleta ordinaria de "concede nos famulos tuos" ( todos os textos lidos e recitados en latín ).

CONXURO CONTRA  TODO HOME OU MULLER  ENDEMOÑADOS.-  Consello é  de santos e varóns espirituáis , que o Sacerdote que  houber de sacar demos, se prepare  con xexún, oración  e contrición, e con humildade e bágoas;  e dita a Misa do Espiritu Santo , así derretido , se achegue ao endemoñado  con Cruz, luz , Reliquias, auga bendita,  diga con grande fe e confianza da súa devoción : "  In Nomine Patris... Dominus voviscum.Et cum spiritu.Oremus.... Gloria tibi Domini....Evangelium... Oremus.... Evangelium....   Exorcizo te , inmunde spiritus..... Ergo maledicte Sathana  recosce setentiam tuam....Adiuro te ergo Sathana....Evangelium...Oremus...Iterum atque  iterum  constriugo te, coniuro  et praecipio , ut venias  sine  nocumento alicuo , aut  laesione in corpus huius  creatura , in quo soles stare , et habitare , per virtutem   Domini  nostri  Iesu Christi , qui venturus est iudicare vivos, et mortuos , per secula secularem per ignum. Amen"......Bote auga bendita , dealle a bicar  a Cruz , e despóis pregúntelle:  Venisti ? ( Xa viñeches ? ). Que responda, que non responda , bótelle ao pescozo a estola , átelle os polegares  cun cíngulo bendito , dicindo:  O Clavis David et sceprus  domus Israel....Evangelium. ...Evangelium..... Porque soe acontecer  ausentarse o demo do corpo  por algunhas horas e logo torna , convén mandarlle que non se ausente, e se o está que veña logo ao punto, e diga así : Adiuro te maledicte Sathana....Oremus...Oremus... Oremus...Oremus.... Despois fincado de xoenllos diga a Letanía  como esta foi  até omnes Sancti et Sancte  Dei...Oremus...Oremus.( todos os textos lidos e recitados en latín ).

CONXURO CONTRA TRASNOS  E BRUXAS  QUE SOEN AMOLAR  ALGUNHAS CASAS  E AS PERSOAS DELAS,  NENOS E NENAS , HOMES E MULLERES.-  Revestido o Sacerdote con roquete  e estola , con Cruz, luz e auga bendita , vaia á casa  e ao entrar diga " In nomine Patris , et Filii , et Spiritus Sancti..... Oremus.... Evangelium....Oremus.... regnas  per  saecula  sempiterna.  Amen ".  Todo isto  dirase no portal da casa  ou primeiro chan , e despóis  dicindo os salmos  sinalados aquí , discorra por toda a casa  botamdo auga bendita con candea acesa das abenzoadas , e en cada parede dos cuartos , tránsitos  e corredores e faga unha Cruz con carbón, lápiz , ou cun ferro, ou coitelo , dicindo en cada  unha Cruz que faga: " Ecce Crucem Domini, fugite  adversae in virtute Domini nostri Iesu Christi, qui pependit in ea.Amen".... " Os Psalmos que han dicir  andando pola casa, son estes: Psalmos  119, 121, 123 " ... " Despóis na sala alta , ou no baixo, ou onde se sente o trasno  ou bruxos diga :  " Dominus voviscum.... Evagelium.... Oremus.... Despois  torne a andar toda a casa botando auga bendita,  dicindo estes Psalmos  124 , 125, 126, 127, 128... Oremus.  Despóis  disto , torne a andar terceira vez  a casa toda , esparexendo  auga bendita , dicindo os cinco últimos  Psalmos do " Canticum graduum".....De profundis clamavit ad te Domini.119... Domine, non est exaltatum  cor meum. 120.... Memento Domine, 121....  Ecce quam bonum,122...Ecce  nunc benedicite Dominun  123 .... Oremus....Dígase  para rematar o  Evanxello de San Xoán: In principio erat verbum...... E o de San Lucas: Missus est  Angelus Gabriel  a Deo... E o Credo e Salve Regina  coa súa coleta ordinaria de  " concede  nos famulos tuos " ( Todos os textos lidos e recitados en latín ).

CORIÑO.-  Na igrexa do Convento da Mercé , na antiga Capela de San Lourenzo,  riba da porta románica  de acceso ao claustro , ocupando unha especie de balconciño  pechado con unha alta celosía está o coriño que permite , con acceso dende o clautro alto,  seguir os cultos  da igrexa ou facer a  visita ao sagrario. Foi o lugar preferido polo " Frade Santo"  para as súas exercitacións  relixiosas.

CORO ALTO.- Xeralmente denominado pola xente como " A Tribuna".

CORO CONVENTUAL.-  No Mosteiro  de Samos o  Coro era un espazo chouso que ocupaba  o espazo  da nave central   fronte ao presbiterio nterrompendo a vista  do altar maior , con un  paramento onde campeban as imaxes  de Afonso  II O  Casto e o rei Froila, que agora, unha vez  eliminado o coro están  riba de pedestáis.  As cadeiras para os monxes e a abacial están agora  darredor do presbiterio. No Mosteiro da Madalena, e na súa Capela Maior , en 1568  o prioiro contratóu co entallador Gregorio Fernández " pai" a realización do altar e retábulo principal e  das  cadeiras do coro, desaparecidas en data imprecisa.

COROS VOGÁIS  RELIXIOSOS.- Circunstancialmente  nas parroquias formábanse   coros, moitos deles de voces femininas , que interviñan nas misas cantadas  e novenas, con cánticos  en latín e himnos en castelán .  As Fillas de María  formaron   o seu propio coro, A " Sechola Cantorum " formada  no Postulantado  Mercedario de Sárria interviña na Salve Sabatina , nas misas solemnes e novenas, e ocasionalmente  actuaron  en festiváis ofrecidos  nos salóns da vila. Algunhas bandas de música da comarca  tiñan un  pequeno coro, que , co reforzo dalgúns sacerdotes  , cantaban  na Misa Maior das Festas , xeralmente  a Misa de Perossi. Houbo tamén coros de homes e coros de mulleres da Acción Católica.  No Mosteiro  monxes  e aspirantes   reuníronse en  coros , sendo de sinalar   o sostemento do canto gregoriano.  Na actualidade non hai coros parroquiáis  nin de formación de grupos relixiosos. As diferentes  coráis e orfeóns formados dende fináis do século XIX  colaboraron e colaboran adoito nos diferentes actos relixiosos. As masas coráis "Meigas e Trasgos", " Coral do Concello de Sárria",  "Sarricanta " interviñeron  en actos relixiosos festivos, actos navideños ou da Semana Santa. Tamén , en ocasións, masas coráis doutras localidades  amostran o seu repertorio  relixioso.

CORPOS SANTOS .-  Recibían especial veneración os restos mortáis daquelas persoas que, ao  andar nos seus sepulcros aparecían incorruptos.  No Mosteiro da Madalena  recibían veneración os Corpos Santos, dous frades italianos que fundaran o mosteiro e outros de monxes. A xente atribuíalle carácter miragreiro  á terra que envolvía eses restos  e collíana para levala ás súas casas, e para evitalo puxeron unha grande pedra nese espazo, que estaba dentro da igrexa, fronte á porta do claustro. Tiñan tamén recoñecida a condición de corpos santos os restos mortáis dalgúns  relixiosos " madalenos"  que como " corpos incorruptos"  foron obxecto de veneración. Outro corpo santo moi significado na  comarca foi o de San Fraiz, depositado segundo moi antiga tradición, na igrexa de Santa María do Mao. 

CRUCEIROS.- Na Terra de Sárria históricamente o número de cruceiros foi moi reducido.

CRUCES NO LIMIAR DAS CASAS.-  Como medida de proteción  das casas, e para librar de perigos a residentes  e  animáis  grabadas na pedra  limiar  poñían cruces  e moitas veces   xunto delas as letras IHS ( Xesús Salvador dos Homes ) , ou a lenda "JESUS.JOSÉ.MARÍA ".   Se non había cruces grabadas  poñían sinxelas  cruces de  madeira para acadar a protección desexada.

CRUCES  DE SANTA MISIÓN.- 

CRUCES DE TERMO.-

CRUCES DOS VIACRUCIS.-

CRUCIFIXOS NOS CENTROS OFICIÁIS.-

CRUCIFIXOS NAS ESCOLAS.-

CRUZ MAGNA DE SAMOS.-  Tamén coñecida como Cruz de Brandila, por figurar ese abade  como doador da mesma para o mosteiro de San Xulián e Santa Basilisa de Samos. A xente da comarca atribuíalle  condicións sanadoras. Foi roubada.

CRUZ PARROQUIAL.-  Como  Cruz alzada  montada nun ástil   abría todos os actos procesináis e enterros. Por aportacións da fábrica da igrexa, das confraderías e mesmo por doazóns de devotos e de familias fidalgas  cruces de prata., cruces  douradas e cruces metálicas  constituían todo un símbolo para as comunidades parroquiáis e os   fregueses  tiñan especial veneración por elas , e eran motivo de orgullo para todos eles.Unha boa parte das cruces parroquiáis  , en especial as de maior valor artístico,  foron desaparecendo, unhas froito  de roubos e outras ao pasar aos circuitos do comerzo de antigüidades.  Foi moi sonado o caso da desaparición da Cruz Parroquial de San Cristovo da Cervela, que  foi resuperada  diante das esixenzas  maifestadas polos fregueses. Abrindo as procisións a Cruz parroquial ía no medio de dous ciriáis , tamén alzados,  de metal  , dourados ou de prata.

CRUZ DA VERÓNICA.- 

CRUZADA DO REZO  DO ROSARIO EN FAMILI A.- Campaña a nivel mundial a prol do rezo do rosarios ( "A familia que reza unida, permanece unida", promovida polo Padre Peyton.,  relixioso  irlandés-norteamericano,  potenciada   co emprego da radio, a prensa e a televisión, e mesmo por medio dun filme. * O 11 de abril de  1956 o relixioso estivo na vila de  Sárria. O acto de rezo colectivo estaba previsto na Praza de Xoán María López e  como choveu con intensidade celebrouse dentro da igrexa  de Santa Mariña  e os fiéis que non puideron entrar no templo agardaron  silenciosamente na  praza ao remate do rezo e das palabras  do Padre Peyton

CURSIÑOS DE CRISTIANDADE.- 

CURSIÑOS PREMATRIMONIÁIS.-

CURSIÑOS PREPARATORIOS  DO BAUTISMO.-

CURSIÑOS PREPARATORIOS  DA CONFIRMACIÓN.-

DANZANTES.-  Debeu ser  costume establecido en moitas parroquias  a actuación de danzantes masculinos  , na festividade do Corpo de Cristo ( Corpus Christi ) , que ao son da gaita facían o baile dos arcos, das espadas  ou outros  con pasos  típicos trasmitidos de  xerazón e xerazóns  diante da Custodia do Santísimo que, baixo palio , saía á rúa.  Hai constancia  de que  os Danzantes do Corpus  na vila de  Sárria , en número de seis, recibían paga procedente dos fondos do Hospital de Santo Antón Abade e San Lázaro, e por presión e de mandado dos bispos de Lugo  acabóu sendo proibida a súa execución nos  anos fináis do século XVIII. Os Danzantes  do Corpus en San Xoán de Lóuzara, que executaban diferentes danzas  na procisión  que tiña lugar  pola mañá , despóis pola tarde  participaban nunha representación teatral de tintes históricos 1. A fináis do século XIX  .- Na actualidade na parroquia de San Cristovo da Cervela e na Festa de Santa Lucía  mantense viva a anterga  tradición, e os danzantes portando  arcos embelecidos con vistosas flores  tecen pasos e contrapasos  conservados  e trasmitidos   con enteira suxeción  á tradición herdada.

DEMO.-

DEREITOS DOS PÁRROCOS.-   Dereitos de  Estola. Arancel.

DESAGRAVIO  POLO CARNAVAL.-   Na parroquia de Santa Mariña de Sárria , até mediados da dñecada de 1960, celebrábase un Triduo  de desagravio  polos moitos pecados que no mundo se cometían polo tempo do Entroido. Era unha función  celebrada  no serán, con rezo do rosario, lectura  de oracións "ad hoc" e homilia do párroco.  De todas maneiras  esta celebración de desagravio  conseguía menor participación  ca os  bailes populares  celebrados neses días en calquera das prazas da vila ou nos bailes sociáis do Casino e da Sociedade La Unión.

DESAGRAVIOS.- 

DESENCRAVO.-

DESMOS.-  Cada cabeza de casa viña obrigado a entregar a décima parte  do valor  da produción lograda nos seus campos á igrexa parroquial, na persoa do seu  abade, aínda que había casos que se compartían  con outros párrocos , sacerdotes, mosteiros,  prestameiros e mesmo leigos que soían traer dereitos derivados de antergos dotadores dos templos.

DETENTE  BALA.- No tempo da  Guerra Civil, 1936 /1939 ) estivo xeralizada entre os soldados que levar un escapulario cunha imaxe relixiosa e a lenda " Detente bala"  como garantía de non ser alcanzados por proxectís   disparados  dende as trincheiras contrarias.

DEVOCIONARIO.- Libro oracional , en lingua castelá, que contiña   oracionarios  , textos piadosos  e  tomados do evanxello, para seren seguidos na celebración da misa , pois como o total contido do desenvolmento da misa se facía  en latín, sobre todo as mulleres, ían seguindo a celebración coa lectura  do que para dominica ou festa sinalaba  ese libro.  Habíaos de diferentes  procedencias, moitos deles de ordes relixiosas , e polo seu custe só chegaban a eles as mulleres burguesas .

DEVOCIONARIO  DA PRIMEIRA COMUÑÓN.-

DEVOCIÓNS MARIANAS NA TERRA DE SÁRRIA.-  En San Salvador de Sárria:  Virxe de Lourdes, Virxe da Medalla Milagrosa,  Virxe do Pilar . En Santa Mariña de Sárria:  Sagrado Corazón de María, Virxe das Dores, Inmaculada,  Virxe do Perpetuo Socorro,  Virxe do Carme. Virxe de Fátima .  En Santa María Madalena/ Convento da Mercé: Nosa Señora de Gracia.Virxe da Mercé, Virxe do Rosario, Virxe de Fátima,- Virxe dos Remedios en San Salvador de Cesár.- Virxe dos Abeledos, na Ermida, parroquia de   Santiago de Nespereira.-  Santa María , en Vilambrán.-   Nosa Señora de Penarredonda.- Santa María do Loio, en San Salvador de Cesár .-  Virxe do Amparo, en Santiago da Laxe.-

DÍA DO AMOR FRATERNO.-

DÍA DE DEFUNTOS.-

DÍA DE TODOS SANTOS.-

DIVORCIO.-

DOUTRINA.-  A nivel popular a "Doutrina " era a  xuntanza promovida polos párrocos para que os nenos e mozotes , mesmo os analfabetos, memorizasen  o Catecismo ( resume dos dogmas católicos, mandamentos e oracións ) contidos  no Catecismo ( o máis común o chamado do Padre Astete ).  As reunións facíanse na igrexa, xeralmente desprovista de bancos ou calquera xeito de asento. O crego e algúnha persoa devota   lían en voz alta as  preguntas e respostas  contidas  no libriño até que os nenos, letrados e iletrados, galego falantes,  "cantaban" ou coñecían de pe a pa  a totalidade  do resume das crenzas propias da relixión católica. Con relación á Doutrina  xurdiron contos populares e cantigas. A identificación la lingua castelá como medio de  comunicación coa divinidade  de maneira que todo o oracionario se fixóu nesa fala.  Curiosamente  na " medicina popular " oracións e ensalmos conserváronse en galego, con inclusión dalgunha palabras  en castelán ou castrapo,  e a Doutrina non  conseguiu sustituilas.** No Pazo do Tumbiadoiro , na súa Capela de Santo Ildefonso, nos meses de verán  as Señoras de Alvarado organizaban a doutrina,  nos anos 1940 a 1960,  e festexaban  a Primeira Comuñón dos nenos  e nenas de Vilamaior.**  Nas parroquias paradelenses de Ferreiros  e Francos  a primeira  comuñón anual dos  nenos e nenas quedaba reflectida en  recordatorios e eran premiados cunha viaxe  a algún lugar da costa galega. O labor  formativo ds Doutrina víase reforzado pola colaboración das mestras establecidas na localidade.

ENSALMO CONTRA OS VERMES.-  Para o combate contra  os vermes  circulaban unhas folliñas impresas   con oracións en latín , de dudosa eficacia, e percuradas   pola xente, correndo coa súa difusión os cegos que concorrían ás feiras e  romarías.  Coñecemos unha folla  impresa en Santiago  pola viuva de Núñez,

ENTERRRO DE IMAXES.-  Cando unha imaxe se deterioraba  , en séculos pasados, estaba mandado enterrala , e así o sinalaban os bispos nas súas visitas ás parroquias. Iso explica que non se conserven tallas antigas. Co soterramento pretendíase sacar do comerzo as imaxes sagradas   e evitar toda situación de deterioro   que levase á perda de respecto  ao sentido relixioso. Está documentada a orde  dada polo bispo de Lugo para que enterrasen as imaxes da Capela de Santo Alberte  en Vilar de Sárria cando  mandóu que a derrubasen, no século XVIII. No tempos modernos  as imaxes fixéronse desaparecer, moitas delas despóis do Concilio Vaticano II eliminadas , ao seren suprimidos altares, e , agás algunhas que acabaron en museus ou institucións semellantes,  pasaron ao mercado das antigüidades.

ENTERROS.- 

ENTRONIZACIÓN DA IMAXE DO SAGRADO CORAZÓN DE XESÚS.-

ERMITAÑO DAS ERMIDAS.-  Na comarca  de Sárria estivo moi presente a devoción da Virxe das Ermidas, cuxo santuario está na Terra do Bolo ( diocese de Astorga ) e ademáis  de haber devotos que aló ían  en romaría  pasando por Lemos e Quiroga  nas aldeas había un bon número de confrades   integrados na Confradería ali establecida que soían pagar a tarxa de un ferrado de centeo  para gozar dos beneficios espirituáis , entre eles  misas  posteriores ao seu falecemento. Dende As Ermidas, saían en varias direcións os " Ermitaños " portadores de boetas e estampas coa imaxe mariana que a pé percorrían as súas vereas  cobrando a tarxa en diñeiro ou en centeo, e recollendo a esmola voluntaria  . A gra recollida íana vendendo  sobre o camiño e todo o reunido  entregábano finalmente ao Administrador do  Santuario. Dende a chegada do ferrocarril os desprazamentos dos " ermitaños" resultaron moito menos penosos   e  o tempo de recollida moito máis curto.  O ermitaño que percorría Lemos e a zona de Sárria  deixóu de vir por aquí darredor de 1960 , chamábase Señor Antonio, e paraba na Casa de Paco San Pedro"  . Hai que sinalar que pola devoción propagada e mantida  dende As Ermidas, o nome de " Ermitas" tivo certa implantación  na comarca sarriá.

ESCAPULARIOS.- Obxecto consistente  en dúas pequenas estampas  de santos  unidas con dous cordóns  que  se pasaban  aos dous lados do pescozo, conxunto abenzoada.

ESCOLA DIVINO SALVADOR.- 

ESCORRENTAR TRONOS E TREBÓNS.-  Crían que  invocando a Santa Bárbara toda desgraza ocasionada polo trebón, raios e tronos desaparecerían . Dicían " Santa Bárbara bendita que no ceo estás escrita , en papel de auga bendita, garda pan e garda viño garda á xente no camiño". Polo xuizo seguido polo asasiñato do Cura de Lóuzara sabemos que  entre outros beneficios gozaba do de recibir  un xamón de cada casa da parroquia " por escorrentar o trono".

ESMOLAS PARA O ASILO DE SÁRRIA.-  Establecidas no Hospital Municipal " Nosa Señora do Carme", doado  por dona Andrea de Andrés Sánchez, e instalado no Mazadoiro, as relixiosas coñecidas como Irmanciñas dos Anciáns Desamparados, que ali estableceron a súa residencia  e atenderon ademáis o Asilo no que acolleron homes e mulleres  até que  abandoaron o establecemento  , que foi derrubado para facer a Residencia de Anciáns que foi primeiramente posta baixo a xestión das Relixiosas de San Vicenzo de Paul. Con autorización do bispo diocesán de Lugo as " monxiñas", nome que cariñosamente  lles daban as xentes , saían despois do tempo  das colleitas   polas parroquias  da comarca pedindo nas casas labregas  centeo, patacas e outros produtos , tanto para o consumo na institución como  para a súa conversión en diñeiro. En ocasións  mesmo saían a pedir  esmolas en arciprestádegos lonxanos.  Na década dos anos 1970, con aportacións dos veciños de Sárria, aportacións de institucións bancarias,  fondos obtidos en  veladas  artísticas e doazóns de particulares as " monxiñas" poideron contar  cun veículo Landa Rover  que lles facilitóu moito  a recollida de froitos polas aldeas . Tamén foi   consecución de esmolas e apotacións varias o poder dotar de calefacción central o Asilo e a residencia das Irmanciñas. Tamén puxeron  dúas capeliñas adicadas a Santo Antonio, nas dúas entradas do Campo da Feira onde os feirantes depositaban esmolas antes e despóis da  celebración do mercado , uns para pedir bon suceso nas vendas, e outros para agradecer o gaño obtido.  Nos bares e tabernas da vila de Sárria , e para " os velliños fumadores" as relixiosas colocaron unhas caixas para a recollida de tabaco, en xeral  pitos soltos, que ali depositaban os siareiros e tamén admitían a aportación de cabichas que, mesturando os restos de tabaco non queimados,  faciltaban darlles picadura para faceren os seus cigarriños.

ESMOLAS PARA OS PASIONISTAS  DE MONDOÑEDO.-  Até mediados dos anos 1970, un relixioso Pasionista do Convento dos Picos, en Mondoñedo, en tempo de primavera ,  aparecía por Sárria e solicitaba esmolas polas casas e establecementos  da vila.

ESMOLA PARA PEREGRINOS.- Como reminiscencia da Obra Pía dos Hospitáis de Santo Antón Abade e San Lázaro, o Concello mantivo viva a axuda a peregrinos pasantes pola vila. Darredor dos anos 1970 aínda se lles daban 100 pesetas aos peregrinos que pedían esa esmola na  Casa do Concello como axuda para que mercasen un petisco.   Co incremento de peleriños o Concello rteiróu esta  axuda  e pasaron a solicitala na Caritas Interparroquial, que  deixóu de dala . Dende entón, dun xeito máis ocasional, hai peregrinos que piden esmola diante das igrexas e dos supermercados.

ESMOLAS  PARA POBRES.-

ESMOLAS PARA OS PRESOS NA CADEA.- 

ESQUELAS MORTUORIAS.-  a ) Repartidas na vila. b )  Publicadas nos xornáis.

ESQUELAS  RADIOFÓNICAS.-

ESPIRROS.- A crenza popular  de que cando se espirra se bota un demo do corpo facía que as persoas que estaban  ao seu redor dixesen " ¡ Xesús !", para evitar que o  diaño  saído fora entrase no corpo dos que ali estaban.

ESTANDARTES PARROQUIÁIS.-  O Pendóm ou  estandarte parroquial era unha moi grande bandeira  con un longuísimo ástil que , como símbolo da comunidade,  abría as procisións sendo levado por homes fortes  e mesmo , para maior seguridade,  dous acompañantes suxeitaban  dúas longas cordas que  descendían da cima , atadas baixo da cruz de metal  do remate.  Arrombadas , e coas súas telas xa apodrecidas, poucos anos atrán  , conservábanse os estandartes de Santo Estevo de Lousadela e San Salvador de Vilar de Sárria. Cando se facían as Santas Misións era costume establecido o de iren en procisión até o campo onde se celebraban todas as parroquias da contorna levando as súas imaxes máis representativas e abría a marcha o estandarte seguido  dos estandartes das confraderías.  A xeito de saúdo e homenaxe os  pendóns  eran abaixados a terra  por varias veces cando pasaban perto das imaxes procedentes das  distintas parroquias.

EXAME DE CONCIENCIA.-  Antes de se achegar ao confesionario , previo rezo do "  Noso Señor Xesucristo" recomendaban os confesores que se fixese meditación  e repaso dos pecados veniáis ou mortáis  cometidos  dende a anterior confesión. Tamén   sinalaban a bondade da práctica diaria, antes de se deitar,  de facer  exame e propósito de emenda.

EXCOMUÑÓN.-

EXERCIZOS ESPIRITUÁIS.- a ).- Para homes. b ).- Para mulleres. c ) Para estudantes.

EXORCISMOS.-  Os ritos reservados aos cregos  para curar  enfeitizados, endemoñados, facer conxuros , etc. tiñan que seren seguidos segundo o Ritual Romano , debidamente  autorizados polo diocesán . Os exorcismos, escritos en latín,  figuraban en libriños específicos  e cecáis en casos fosen seguidos  por persoas leigas  que recibirían total desaprobación das autoridades eclesiásticas  e mesmo  a condea da Santa Inquisición baixo da acusación de bruxería . *  O Bispo de Lugo en Visita Pastoral á parroquia de Santa Mariña de Sárria  en 22.10.1772 deixóu mandado "  Encomenda ao dito Cura non consinta  que nas súas freguesías haxa  crego mercenario (* )  que sen licenza expresa  da Súa Ilustrísima , nin esconxure a ningunha persoa  que dicer estar enfeitizada , ou endemoñada,  nin lle  fagan nin bote escritos, nin digan misa sen colo e coa decenza que se require , máis se  tiveren necesidade de abenzoar  os campos, casas , conxuros de tempestade, lagosta ou outros anormáis  nocivos, farao como se prevén no Ritual Romano do que usarán  e non de Remixio, nin Manofilo  e o dito auto farano  saber aos ditos mercenarios para que o cumpran. ** E no caso  de que o celo e a providencia  ditasen hai necesidade  de exorcismos  estes se fagan  polo Ritual Romano  e non por ningún outro  libro nin escrito".

( * ) Sacerdote mercenario era aquel que recibindo a orde do presbiteriado  non tiña beneficio, parroquia ou capelanía coas que se soster , e  vivía  do que podía recibir por sustitucións, celebración de misas ou participación en enterros .  Estaban sometidos ao control dos párrocos da súa residencia, e en moitos casos  non estaban autorizados para confesores, en especial de mulleres.

EXTREMAUNCIÓN.-   Agora coñecida como Unción de Enfermos.

EXVOTO  DE FARBÁN.- 

FÁBRICA DAS IGREXAS.-

FESTA DO CORPUS CHRISTI.-  Agora tamén coñecida como Día do Amor Fraterno. Na procisión ademáis de cánticos de orixe antiga, como o "Pange Lingua", en latín  e de xeral coñecemento,  ao longo do século XX pasóu a ser  de obrigada intepretación polos acompañantes do Santísimo  o "Cantemos ao Amor dos amores/ cantemos ao Señor..."

FESTA DE SAN LOURENZO.-

FESTA DE SANTO AGOSTIÑO.-

FILLAS DE MARÍA.- Agrupación relixiosa  formada por nenas e mozas  solteiras ,  baixo do patrocinio da Inmaculada Concepción. Establecida na Igrexa de Santa Mariña onde    daban culto á imaxe posta baixo do seu coidado. Corrían coa celebración da Novena da Purísima Concepción  e  chegaron a ter un coro de voces femeninas  que actuaba nos actos relixiosos por elas promovido.

FLORES E FOLLAXE DO ESTRADO DE RÚAS .- Nas festas de Corpus ( festa oficial do Concello ) e de San Xoán ( festa popular  )  facíase estrado na Rúa Maior con espadanas, fiuncho  e flores para o paso das procisións eucarísticas. A de Corpus saía, e segue a sair,  dende San Salvador pasando por Santa Mariña e a de Corpus saía de Santa Mariña subía até San Salvador dende onde  baixaba para visitar as capelas de San Roque ( Casa do Barrio ) e da Virxe do Perpetuo Socorro ( Villa Andrea ). De poucos anos para acó suprimouse  a subida até San Salvador.  Unha vez pasada a procesión xentes devotas recollían  as flores e follaxe do estrado, abenzoado polo paso do Santísimo, e levábano para as  súas casas como elemento protector.

FLORES DA NOITE DE SAN XOÁN  .-  Na noite do 23 ao 24 de San Xoán era tradicional poñer flores silvestres  nas frenteiras das casas da vila, que tamén se gardaban como sortilexio  unha vez retiradas.

FOGUEIRA DE SAN XOÁN.-

FONTE DE AUGAS FERRAS DA RIBEIRA DOS CUCOS  .- Beira do Camiño da Ribeira dos Cucos, perto do río, e no espazo onde agora está a Pía Municipal dos nenos había unha fonte de augas ferras , catalogada como tal a fináis do século XIX, á que concorrían  veciños da vila e auguistas  en tempo de verán. Recoñecíanlle virtudes curativas, especialmente contra a anemia. Cando se fixo a Praia Fluvial do Chanto foi tapada e puxeron un cano que vertía direitamente ao río, ao pé da presa do Muiño da Ponte Riveira, A bica desaparecéu comida polo ferruxe e  o aproveitamento das augas mineráis desaparecéu.

FONTE DA FAME.- No monte de Meixente, perto do lugar da Serra de Goián, nacen augas nun manantío que pegureiros e cavadores da bouza evitaban , porque o consumo das súas augas , se ben quitaba a sede, producía tal apetite  nos que as bebían non eran quen de seguiren traballando.

FONTE DE MIRALLOS.-  Beira do Camiño de Santiago, máis adiante  da igrexa parroquial, entre Mirallos e a Pena, hai unha fonte  ( Fonte da Virxe ),  formada por dous corpos verticáis, o baixo  coa fonte e o alto cunha fornela onde debéu haber unha imaxe de pedra. A crenza popular recoñecía ás augas desta fonte virtudes curativas, especialmente para as doenzas dos ollos. A falla de limpeza e o descoido na conservación do manantío  fixeron que haxa tempo que non se observe a presenza de augas. Ademáis o costume dos peregrinos de poñer pedras ali por onde van pasando fixo que tanto  a fonte como a fornela se vexan invadidas por moreiñas de pedra, escritos, estampas relixiosas e refugallo.

FONTE DAS VIRTUDES.-   Entre o a Capela de San Marco ( Biville )  e o Pico do Faro do Páramo, a Fonte das Virtudes,  a cuxo carón hai a tradición de que existíu unha capela,  da lugar ao nacemento dun regueiro que rende as súas augas ao río Sárria en Vilapedre. O seu nome fai alusión á xerenza xeralizada na contorna de que  a auga dese arnado  tiña virtudes  miragreiras  para a curación de doenzas.   

FOXOIRO.-   As diferenzas entre párrocos polo lugar de enterramento ou a negativa dos parentes a  pagaren o dereito eclesial  deu lugar a dilatación da inhumación durante varios días. Foron moi sonados os casos dados por mor do soterramento  dunha señora de Castragude  disputado polos párrocos de  Nespereira e A Cervela e  outros tamén en Nespereia e Castro do Rei de Lemos.

HORA SANTA.-

HOSPITAL DE GAFOS.- 

HOSPITÁIS DE PEREGRINOS.-

IMAXE NAS AUGAS DO RÍO.- Costume seguido nun lugar do concello de Paradela, cando  viña tempo de seca, era o de levar a imaxe dun santo á beira do río Miño, antes de que fixesen o encoro de Belesar e , atado a unha pedra, e ben ancorado  , e mergullado na auga telo ali até que chuvia chegase. 

INCENDIOS DE IGREXAS.-  Igrexa de Santa María de Castro do Rei de Lemos.- Igrexa de  San Facundo de Ribas de Miño.-  Igrexa de Santo André de Paradela.-  Igrexa de San Vicenzo de Betote.- Capela da Nosa Señora dos Remedios.- Capela de San Pedro de Taíde.

INCENDIOS DO MOSTEIRO DE SAMOS.-

INCINERACIÓN.-  No cemiterio de Sárria, adosado ao muro norte do cemiterio vello hai un columbario  de promoción municipal.

LÁMPADA DO SANTÍSIMO.- Presente en todas as igrexas parroquiáis, nela había luz permanente, alimentada con aceite, na honra do Santísimo Sacramento. Nas parroquia pobres  somente estaba acesa cando nas igrexas había actos de  culto Despóis do Concilio Vaticano II as lámpadas foron eliminadas acabando na súa maior parte  nas mans de anticuarios  e sustituídas  por un velón aceso día e noite.

LAMPADARIO.-  Unha vez autorizado o uso da electricidade para alumear diante de imaxes  e altares , como método  de recollida de esmolas , foise implantando  a colocación  duns aparellos metálicos  con pequenas bombilliñas  semellando velas que se acenden cando se bota a moeda na boeta , producindose  automáticamente o alumeado individualizado.

LAMPADARIO DO SANTUARIO DOS REMEDIOS.-

LAVANDEIRAS NO RÍO.- Existía a crenza de que as mulleres  que abortaban sofrirían a condena de ter  que  estar lavando roupa  e cando pedían axuda para torcer as sabas , ao  dicir o requerido ou requerida   "Santa María me valla", desaparecían mentres no río quedaba un rastro de sangue. 

LAVATORIO DE PES DOS POBRES.- Na celebración dos actos relixiosos do Xoves Santo na igrexa de Santa Mariña cumpría  co rito de lavarlles os pés a  doce varóns  en lembranza da Última Cea.

LECTURA DE XORNÁIS E PUBLICACIÓNS PERIÓDICAS.-  Os bispos  calificaban públicamente  as publicacións que os fieis non debían ler , ao tempo que  recomendaban a lectura  das que, calificadas como " católicas" , en especial os xornáis e revistas  promovidos polas dioceses. Non eran moi atendidas esas proibicións, e os xornáis "laicos", "liberáis" e da máis variada calificación politica gozaban de difusión xeral . 

LIBRO DE ANIVERSARIOS.-

LIBRO DE BAUTISMOS.-

LIBRO DE CASAMENTOS.-  " Libro de Matrimonios". 

LIBRO DE CONFERENCIAS.- 

LIBRO DE CONFIRMACIÓNS.--

LIBRO  DE CONXUROS.- Os cregos manexaban, para faceren os conxuros autorizados pola Igrexa , libros nos que figuraban os ritos  que se tiñan que facer . Na comarca de Sárria apareceu  un libro   chamado " Libro de Conxuros  contra treboadas  contra vermes e arañola, contra pestes  e males contaxiosos , contra rabia  e contra endemoñados , contra as aves , roncos , ratos, lagostas e contra  todos calisquer animáis  corrosivos que danan viñas e pans , e árbores  semente ; agora novamente enadidos . Sacados  de Misáis , Manuáis e Breviarios Romanos ; e da Sagrada Escritura. Composto e ordeado  polo P. Fr. Diego de Céspedes , Monxe Bernardo, Prioiro  do Mosteiro Real  da Nosa Señora  a Branca de Marcilla, e Lector de Sagrada Teoloxía. Con Licenza. En  Pamplona , pola herdeira de  Carlos de Labayén. Ano 1641,." Foi aprobado  en 23 de agosto de 1626, e en 28 de xuño de 1627 , por  frei Marcos de los Huercos  e tiña o prezo sinalado de tres maravedís por prego ( Martín de Uribarri,  19 de xuño de 1627. Contido:  Conxuros   contra tempestades , raios , pedra  e saraiba. Conxuros contra doenzas  e peste, e outros males que soen entraren nalguhas casas. Conxuros contra todo home ou muller endemoñados. Conxuro contra vermes,  Conxuros contra trasnos  e bruxas  que soen amolar algunhas casas e ás persoas delas, Nenos e Nenas, homes e mulleres. 

LIBRO DE DEFUNTOS- 

LIBRO DE FÁBRICA.-

LIBRO DE OBRAS PÍAS.- 

LIBRO DE PADRÓN PARROQUIAL.- 

LIBRO DE PRIMICIAS.- 

LIBRO REINO DE GALICIA.-

LIBRO DE SAN CIBRAO "O CIPRIANILLO" .-  Libro que, como en todas as comarcas galegas, contiña  oracións, ensalmos e  relación de  pasos a seguir para facer posible o achado de "tesouros " ocultos en antigos xacementos arqueolóxicos, que permitirían que  quen do librro se servisen achar o premio de inmensas riquezas.  Esa crenza  deu lugar a que  se cavase en espazos de castros ou se abrisen as mámoas.E cando se acharon obxectos de ouro, moitos deles acabaron en mans de dentistas.

LIBRO DE SEPULTURAS.- 

LIBROS PROIBIDOS.-  Ademáis do Indice  de libros prohibidos   que  a Igrexa Católica Romana  tiña establecida, os bispos , nas respectivas dioceses, publicaban e publicitaban listados de libros de lectura "perniciosa " , e dende os púlpitos e actos relixiosos os párrocos  daban  coñecemento  das  penas   a que ,por ser grave pecado , se verían suxeitos.  Como a Biblia  , en latín e con anotacións e acotacións, só podía ser lida na versión oficial da Igrexa, a lectura  das edicións en lingua castelá, procedentes de confesións protestantes , e sen anotacións, estaban consideradas como moi perigosas  e quen as lesen  podían ser obxecto de graves censuras  e mesmo de excomuñón. No período liberal 1820/1823 foi suprimida a Inquisició e quedóu sen efecto a relación de libros prohibidos. O 20 de xaneiro de 1824  o bispo de Lugo Xosé Antonio de Azpeitia  Sáenz de Santanaría adiantándose  ao por el desexado restablecemento da Inquisición manda que todas as persoas da súa diocese, baixo pena de excomuñón, os libros contidos no Índice  e os Editos posteriores. , e sinala 53 autores malditos autotores de  obras publiacdas  en castelán  e  francés , abrindo a relación  " O Contrato Social" e " O Emilio" de Rousseau" e o Dictame e Notas   da Comisión Eclesiástica  encargada do arranxo definitivo do Clero de España ( 1823)",

LINGUAS VERNÁCULAS.-

LOITO.-

LOUREIRO DO DOMINGO DE RAMOS .-  En Sárria na procisión do Domingo de Ramos  nenos, mozos e maiores  participaban levando ramos de loureiro, e os máis fortes portando arboriñas de bon tamaño. Pouco a pouco  foron aparecendo ramalliños de oliveira e palmas  adquiridas en comerzos. Mantense na actualidade a crenza  de que os ramallos bendecidos  son  protectores  contra o mal e póñenos nos portáis das casas e as palmas  nos balcóns.

LUISES.-  

MADRIÑA.-

MAL DE OLLO.-   Tamén chamado " Frida de ollo"

MARÍAS DOS SAGRARIOS.-

MEDALLAS.- 

MEIGAS.- 

MÉRCORES DE CINZA.-  " Pulvis eris et in pulvis te reverteris".

MES DE MARÍA.-

MES DO SAGRADO CORAZÓN DE XESÚS.- 

MESOTES DAS MULLERES .-  Até os anos 1960 unha boa parte das igrexas ruráis  non tiñan  bancos para se sentaren os fiéis. Os homes oían misa de pé, ben no corpo do templo ou na tribuna , e algúns fregueses destacados sentaban  nas beiras do presbiterio.  As mulleres, cando ían á misa, levaban  uns pequenos mesotes individuáis de madeira  con cuberta mulida, de  non máis dunha cuarta de altura, na que sentaban agachadas nas ocasións que o culto o permitía.

MINERVA.-

MISA DE ALBA..

MISA DE CÓRPORE INSEPULTO.- 

MISA DE DEFUNTOS.-

MISA DO GALO.-  Na Noiteboa era  un acto  de xeral devoción. Moitos fieis ían ás igrexas para asistiren á  misa  da  medianoite, onde cantaban panxoliñas. Na actualidade son moi poucas as  persoas que manteñen a súa presenza neste acto relixioso.

 MISA DE GLORIA.- Cando morrían nenos de tenra idade  , fundados na idea de que " eran anxos que ían direitos ao ceo", o seu enterro, portado o cadáver en cadaleito branco, era acompañado por repenique " de gloria" e celebración dunha misa da mesma denominación.

MISA DE PONTIFICAL.-

MISA DE SAN SILVESTRE .- Foi moi antigo costume o de se reuniren os fregueses na igrexa parroquial na noite do 31 de decembro , onde oían misa, e mantiñan aceso toda a noite un grande cepo. Os bispos acabaron censurando este costume  por mor da promiscuidade  convivencial  de persoas dos dous sexos   dentro da igrexa.

MISAL DE DEFUNTOS.- 

MISAL ROMANO.-

MISAS DOMINICÁIS.-

MISAS CANTADAS.-

MISAS GREGORIANAS.- Estaba  estatuido e era costume xeralmente seguido o de que , con posterioridade  aos enterros se lle encargase ao párroco a celebración durante trinta días seguidos de misas polo eterno descanso dos falecidos  ( os domingos non eran hábiles  )  . Na actualidade , suprimido o rosario dos sete días na casa do difunto,  o rezo dun rosario vespertino seguido  de misa, por sete días , reúnen a familiares , veciños e amigos na igrexa parroquial.

MISAS OFRECIDAS.-

MISAS REZADAS.- 

MISAS DE VELACIÓN.- 

MISAS VESPERTINAS.-

MONAGUILLOS.-

MONUMENTO DE XOVES SANTO.-  

MORDOMOS PARROQUIÁIS.-

NACEMENTO.- 

NAVETA.-

NORMAS DO VESTIDO  DAS MULLERES.- 

NOVENAS.- En San Salvador de Sárria: Novena da Virxe de Lourdes. Novena da Virxe Milagrosa.  Novena da Virxe dos Desamparados. Novena de San Lázaro. Novena de Santa Lucía.  Novena do Sagrado Corazón de Xesús, Novena da Virxe dos Desamparado. En Santa Mariña de Sárria: Novena da Purísima Concepción, Novena da Nosa Señora das Dores. Novena de San Luis. Novena de San Xoán. Novena da Virxe do Perpetuo  Socorro. Farbán . Novena de San Roque. Novena do Santo Cristo de Goián. Vilar de Sárria: Novena da Virxe do Perpetuo Socorro.

OBLATOS.- 

OBRA PÍA DOS GUITIÁN.- 

OBRA PIA DOS HOSPITÁIS DE SANTO ANTÓN ABADE E SAN LÁZARO.-

OFRECIDOS.- Ofrecidos  descalzos .- Homes ou mulleres que  dende os seus lugares ían  ás igrexas e santuarios de  especial  sona descalzos de pé e perna. Tamén no tempo de facer viacrucis ou en festividades  sinaldas  había quen  daba voltas ao templo descalzos. Ofrecidos a camiñar axeonllados, darredor das igrexas ou capelas.  Ofrecidos con hábito.-  Homes e mulleres que  desexaban obter sanación ou beneficios   comprometíanse a vestiren hábito cinguido , tanto na esperanza de obter o pedido como en agradecemento por telo conseguido. 

OITAVAS.-  

ORACIÓNS DA MAÑÁ.-   Costume xeralizado , especialmente vixiado polas nais con relación aos nenos e nenas, era  ao se ergueren pola mañá  , despóis de se santiguaren  rezar algunha oración ou recitacións  de poemiñas relixiosos.

ORACIÓN MARIANA.-  Oración versificada de moi xeral coñecemento  era a que  dí  "  A ti celestial princesa / Virse sagrada, María /,  ofrézoche eu neste día / alma , vida e corazón , Non me deixes  Nai querida  / , ,,,, que na casa rematabamos  enadindo "  morrer sen a túa  benzón ",

ORACIÓNS DA NOITE.-   Antes de se deitaren  os maiores, e tamén os miúdos,  facían rezos e recitaban fórmulas como " Con Deus me ergo, con Deus me levanto, coa Virxe María e o Espiritu Santo". " Catro esquiniñas ten a miña cama /  catro  anxiños que ben a gardan,/

ORDE TERCEIRA FRANCISCÁ.-  Terceira Orde  Regular de Penitencia  de San Francisco formada por laicos consagrados, na que  cada irmán se compromete  a realizar a súa profisión  a vivir o Evanxello  á maneira de San Francisco no seu estado  seglar  ouservando a Régoa   da Orde  Franciscá Seglar   aprobada pola Igrexa. Baixo da direción e patrocionio dos relixiosos franciscáns  estableceuse na parroquia de Santa Mariña de Sárria un  grupo desta orde terceira , entronizaron nese templo unha imaxe so santo , organizaron novenas e outros actos píos, dándolle especial protagonismo a pregadores franciscáns. En algunhas parroquias ruráis , máis ben a tiduo individual ,  houbo persoas  integradas na orde terceira  suxeitas ao convento lucense. Desta orde non queda máis memoria ca imaxe de San Francisco colocada nun  altar lateral na igrexa  de Santa Mariña-

ORDE TERCEIRA DA MERCÉ.-  

ÓRGANO.-

OSOS DE SANTO.-  Doce  tradicional  ofrecido  polo Día de Todos Santos e Día de Defuntos.

PADRIÑO.-

PALETILLA CAÍDA .-  Era crenza xeralizada  que moitas situacións de doenzas   e decaimentos de ánimo tiñan razón de ser en "ter a paletilla  caída "  e para que lla levantasen acodían  a persoas que sabían como facelo . Para comprobar  esa situación sentaban nunha cadeira ao paciente , mandábanlle erguer as mans en alto por riba das cabezas  e se non igualaban   os dedos, quedando os dunha man máis baixos ca os da outra era evidencia de ter a paletilla caída. Ademáis de facerlle estiramentos e movementos dos osos do espiñazo  de  torax soían mandarlles aos  pacentes que non traballasen nin collesesn pesos por un período de tempo. O seguir o consello do "pizmeiro", nun tempo no que os traballos  persoáis eran duros e penosos, evidentemente  producían  o beneficio de   eliminar o "strees"  e o efecto placebo que levaba a que cada certo tempo se repetise o levantamento.

PAN DE ESMOLA.-

PAN DOS POBRES.- 

PASCUA.-   Ovos e manteiga para os cregos. Festa das Merendas. Festa dos Ovos ou da Tortiña.

PASCUA FLORIDA.-  Confesar e comungar  cando menos unha vez en cada un ano.

PAULINA.- 

PELERINAXES.- A Santiago de Compostela. A Xerusalén. Ao Cebreiro: Adoradores a pé dende Portomarín e Sárria,   Ao Santo Cristo de Goián. Á Catedral de Lugo. Ao Santuario de Limpias.  Á Capela de San Marco. A Santo André de Teixido.

PELERIÑOS.-  Xa dende o  século VIII aparece documentada  a axuda e recepción de peleriños  nas igrexas e  mosteiros  da Terra de Sárria. Hospitáis. Acollida nas casas particulares.

PENDÓN PARROQUIAL.-  Estandarte parroquial  de tamaño polo común desmesurado.

PEREGRINACIÓNS.- A Santiago de Compostela.  Ao Santuario do Cebreiro.- A  Santo André de Teixido . A Xerusalén.- Ao Santuario das Ermidas.  Ao Santo Cristo de Goián. Á Ermida de San Marco.- Á Ermida de San Paio.-

PETOS DE ÁNIMAS  .-  A crenza  de que ás ánimas dos cristiáns falecidos que   non quedaran libres de culpas ao tempo da súa morte  tiñan que se purificaren  no Purgatorio, un lugar onde previamente á subida das almas ao ceo, había que permanecer  por días ou por séculos , onde polo "lume" se producía o lavado e esquecemento das máculas do pecado. Con oracións e esmolas era posible axudar ao rescate  desas almas  pola concesión  de indulxenzas, tanto de concesión dos papas como dos bispos diocesáns, contribuindo á saída dos purgantes  que vían reducida a súa permanencia no Purgatorio.  Para recoller esmolas  fixeron  petos, ben nos muros das igrexas ben como pequenas   edificacións rematadas con cruces  e con gravuras de almas nas lapas do Purgatorio,  nas que se poñían caixas de ferro para a recolleita de  moedas ofrecidas para " as benditas ánimas do Purgatorio". En San Salvador de Sárria, na Ponte Vella de Vilar de Sárria e  no muro do adro da igrexa de Farbán  que dá á estrada houbo  petos. O que se recollía no peto de Farbán, potenciado pola grande devoción ao Santo Cristo,  foi, segundo documentación coñecida,  adicado á construción da nova igrexa da parroquia.

PETOS DE SANTO ANTONIO.-   As Irmanciñas dos Anciáns Desamparados  , residentes no Hospital-Asilo do Mazadoiro ( San Martiño de Requeixo ) puxeron petos de cemento  armado nas dúas entradas do Campo da Feira de Sárria, que deixaron de ser receptáculos  de esmolas cando ao abandoar Sárria retiraron as imaxes  que tiñan nas capeliñas.  A capeliña da Rúa da Mercé , sen cristáis nin reixa aínda se mantén. Por varios anos  esa capeliña albergóu unha imaxe en pedra de Santiago, feita por un alumno dunha Escola Obradoiro, que foi obxecto de roubo.

PÍA DA AUGA BENDITA.- 

PÍA BAUTISMAL.-

PIZMEIROS.- 

PLACAS DO SAGRADO CORAZÓN DE XESÚS.-  Nas portas de moitas casas particulares colocaron placas metálicas  cunha imaxe do Sagrado Corazón de Xesús, coa lenda  " Reinaré en España".  En Villa Andrea  e na Casa do Forno de Pallares  hai medallóns en relevo  coa imaxe do Sagrado Corazón nas frenteiras das edificacións.

POBRES DE PEDIR.-  Nos Mosteiros. No Pazo do Tumbiadoiro, en Santa María de Vilamaior,  tiñan a gala ter as súas portas sempre abertas  para asistiren aos pobres. Na Casa Grande de Sárria, a familia dos Saavedra, cocía unha vez por semana pan de esmola para pobres.

POÑER  O  SANTO.-  Rito consistente en facer benzón dos fieis cunha imaxe pequena  manexada polo "santeiro"  . Eduardo Lence Santar e Guitián , darredor do ano 1900, recolle como viva esa tradición na   romaxe do Santo Cristo de Goián.

POSTULANTES.- 

PRECEPTORIA DA ABADÍA DE SAMOS.-

PRECEPTORÍA DO CONVENTO DA MERCÉ DE SÁRRIA.

PRECES  DE DESPÓIS DA MISA.- Unha vez rematado o segundo evanxello  o oficiante, necesariamente   axeonllado na tarima do altar ou nos chanzos,  tiña que rezar as preces establecidas.

PRECEUTO PASCUAL- 

PRIMEIRA MISA.-

PRIMEIROS  FROITOS.- Cando á hora de comer se  comían os primeiros froitos da tempada  había que dicir : " ¡ Deus nos axude ! ".

PRIMEIROS SÁBADOS DE MES. - Adicados á Virxe María.

PRIMEIROS VENRES DE MES.- En Sárria os estudantes nos colexios privados de ensino secundario  de xeito obrigado  interrumpían as clases todos os primeiros venres de mes  e  concentrados na igrexa de Santa Mariña eran confesados por catro ou máis sacerdotes  e asistían a unha misa rezada na que recibían a comuñón.

PRIMICIAS.-

PROCISIÓNS.- 

PÚLPITOS.-

PUÑADA DE TERRA .-  Cando o enterramento se facía na terra  había que abrir a foxa e  amoreaban á beira o cavado  e cando se depositaba  o cadaleito no oco as persoas  alí reunidas, despóis do abenzoamento  feito  polo crego  e o rezo dos pregos de ritual , collían unha puñada de terra e íana botando  riba da tumba  antes de tapala   enteiramente.

PURIFICACIÓN DAS MULLERES PARIDAS.- A Igrexa Católica recordado a Presentación da Virxe no Templo despóis no nacemento do seu fillo,  impuxo   a obriga  ás mulleres paridas  de  se presentar na igrexa parroquial , cobertas con velo e levando unha vela  para cumpriren o rito purificador.

RADIO POPULAR DE SÁRRIA.-

RAMO DO ALBOROQUE .-

RAMO DA VENDA DE VIÑO.-

RECLINATORIOS.-  Especie de cadeiras baixas  usados nas igrexas polas mulleres , mulidas, cunha frenteira alta que permitía, estando axeonlladas pousar  os cóbados  na coberta, tamén mulida. Esa frenteira soía ter  calados na madeira con  trazos eucarísticos  ou  motivos relixiosos  e mesmo rotulacións co nome das propietarias.  Os reclinatorios   eran utilizados  nas vodas e  primeiras comuñóns embelecidos con boas teas  e flores . Non pertencían ao templo senón ás familias podentes.  Cando se instalaron bancos  para os fieis os reclinatorios desapareceron e moitos deles pasaron  aos circuítos comerciáis  do mundo dos anticuarios,

RECORDATORIOS MORTUORIOS.- Foi costume, agora practicamente  desaparecido, o de  repartir recordarios impresos, en lembranza  dos falecidos, en  dípticos  con estampas relixiosas, nas que se facían figurar  os datos do finado e familia e a data do seu falecemento, que se facían chegar a familiares , amigos e veciños de perto.

RECORDATORIOS DA PRIMEIRA COMUÑÓN.-  Con ocasión das primeiras comuñóns de nenos e nenas  as familias encargan  artísticos recordatorios , non que  inclúen unha fotografía do comungante    con indicació da data e parroquia ou templo onde se celebran eses actos. Moitas veces os párrocos  encargaban recordatorios  nos que recollían os nomes dos comungantes .

RECORDATORIOS DE PRIMEIRAS MISAS.-  Cando , xeralmente na súa parroquia de orixe,  un recén ordeado  "cantaba " a súa primeira misa , rematado o acto despóis  do beixamáns , entregábanlles aos asistentes un recordatorio impreso  no que figuraba o  nome do "misacantano" e os dos padriños espirituáis  e padriños de altar.

REIXA DO PRESBITERIO.-  Houbo un tempo, que rematóu despóis do Concilio Vaticano II, que nas igrexas se instalaron unhas rexas artísticas, de pouca altura, con unha canceliña  , separando o corpo da igrexa do presbiterio, que sinalaban a liña de colocación dos fieis, que axeollados diante delas  recibían da man dos sacerdotes a hostia da comuñón, Eses elementos de separación de espazos desapareceron,

RELOXOS.- Para a regulación dos rezos ao longo do día e da noite as comunidades relixiosas  instalaron  reloxos que daban as horas co son de campás. O primeiro establecido na comarca de Sárria foi o do Mosteiro de San Xulián e Santa Basilisa de Samos.  No Convento de Agostiños de Sárria ( Mosteiro de Santa María Madalena )  cumpría esa misión  un reloxo  de péndulo colocado no claustro alto.  A carón da igrexa de Santa Mariña  promovido polo Rexemento da Vila  , e colocado nunha torre adosada ao templo,  darredor do ano 1800 isntalaron un reloxo  cuxa campá servía ademáis de  para sinalar as horas , dar coñecemento da chegada das horas de celebración dos actos de culto.-Na actualidade  na igrexa do Convento da Mercé, entre  a Capela Maior e a Capela do Santo Cristo hai un reloxo que dá as horas  co correspondente son. Ademáis hai un reloxo automatizado que anuncia as horas  coas badaladas  que se espallan dende a torre  e que tamén anuncia o Angelus.

RESPONSO DE SANTO ANTONIO.-

RESPONSOS .- Responsos nos enterros, funeráis de enterro e cabosdano.- Responsos dominicáis. -Responsos nos cemiterios- Responsos de dotación e fundación.

REZO DO BREVIARIO.-  O  Breviario, cuxos textos estaban integramente en latín,  e no que para cada día  do ano, agás algúns exentos,  estaban sinalados rezos e lecturas,  nas horas  oportunas .

REZO DIARIO DO ROSARIO.- Foi costume de extensión universal , sometido a contino control por parte dos pàrrocos, o rezo  diario , en familia, do rosario, que ademáis dos cinco misterios ( un nos pai e dez avemarías )  incluían as ledaíñas na honra da Virxe María, varios nosos pais por diversas intencións  e o rezo da Salve . Os párrocos  chamábanlle a atención aos omisos  e amplificaban o rexeitamento desa situación nos sermóns dominicáis

REZOS  NAS ESCOLAS.- Diariamente, ao comezo das clases e ao seu remate, estaba establecido o acto de santiguarse  e o rezo da avemaría .  No mes de maio, polas tardes, os rezos  tiñan máis ou menos duración segundo a condición da profesora ou profesor, ao tempo que  nenos e nenas  declamaban poemas.

ROGATIVAS.-

ROMAXE DE GOIÁN.-  En San Miguel de Goián ( Sárria )

ROMAXE DE MIRALLOS.-  En Santa María de Ferreiros ( Paradela )

ROMAXE DE PENARREDONDA.-  En San Facundo de Ribas  de Miño ( Paradela ).A crónica de sucesos recolle que nunha liarada armada o día da romaría houbo disparos e agresións mesmo dentro da capela.

ROMAXE DOS REMEDIOS.- Na parroquia de San Salvador de Cesár ( Sárria )

ROMAXE DE SAN CRISTOVO DO REAL .- En San Cristobo do Real ( Samos )

ROMAXE DE SAN FRAIZ .- Na parroquia de Santa María do Mao ( Val do Mao, O Incio )-.

ROMAXE DE SAN MARCO.- Na parroquia de San Miguel de Biville  ( Sárria ), no Monte de San Marco perto do Pico do Faro do Monte do Páramo, onde estivo o mosteirolo medieval de Santo Adrao.

ROMAXE DE SAN PAIO.- Na parroquia de San Miguel de Piñeira ( Sárria )

ROMAXE DE SAN XOÁN DO RESTRELO .- Na parroquia de Santa Eufemia de Vilarmosteiro.

ROMAXE DE SANTA MARÍA DE LOIO.- Na parroquia de San Salvador das Cortes.  A esta Virxe adicáronlle  composicións poéticas  Eduardo Lence-Santar e Guitián e Xesús López González ( Silio ben Amor " O Patriarca do Loio" )

ROMAXE DE SANTA MARÍA DE VILAMBRÁN .- Na actual parroquia de San Pedro de Ronfe da que foi anexo até a súa supresión.

ROMAXE DE VILARMOSTEIRO.- Na parroquia de  Santa Eufemia de Vilarmosteiro  ( O Páramo ).

ROMAXE DA VIRXE DOS ABELEDOS.- Na parroquia de Santiago de Nespereira, no lugar da Ermida.

ROMAXE DA VIRXE DO CEBREIRO.- Na parroquia  e vila  de Santa María a Real do Cebreiro.( Pedrafita do Cebreiro ).

ROMAXE DE SAN VITOIRO .-  Na parroquia de San Cristovo do Real ( Samos )

ROMAXE DO SANTO ANXO.- Na parroquia de Santa María de Lier ( Sárria )

ROSARIO DA AURORA.-

ROSARIO VESPERTINO.-  

ROUBOS DE IGREXAS.-   

SAGRARIO.-

SALVE SABATINA.-

SANADORES.-  

SANCRISTÁNS.-  

SANCRISTÍAS.-

SANTA MISIÓN.- 

SANTIÑOS.- 

SANTOS ÓLEOS.- 

SAUDADOR.-  

SEMINARISTAS.-

SERMÓN DO MANDATO.- 

SERMÓNS DOMINICÁIS .-  

SERMÓNS DAS NOVENAS.-

SERMÓNS DAS SANTAS MISIÓNS.- 

SINÁIS DA MORTE.-

SOTANA.- 

TÁBOA DE  MISAS.- 

TANATORIO.-

TAPADO DAS IMAXES DAS IGREXAS.- 

TARIMAS.- 

TEDEUM.-  (  1880 )  Coa chegada dos monxes bieiros restauradores da vida monástica  no Mosteiro  de Samos , logo de entraren na igrexa , onde se reunira un  grande número de persoas , de xeito espotáneo  entoaron un Tedeum. *  ( 02.1922) O bispo de Lugo, para celebrar  a elección do Papa Pío XI , ordena que se cante o Tedeum  nas  principáis igrexas , e suxire que en Sárria, para darlle maior realce se  celebre  conxuntamente  polas parroquias na igrexa que  estimen oportuna. *

TEMPORIZACIÓN CON ORACIÓNS.-  Cando  os reloxos particulares non estaban xeralizados  , era costume seguido polas mulleres que cociñaban   contar os tempos  de cocción ou elaboración  dos diferentes pratos ou sobremesas  co rezo de  oracións, en número variable, e de maior ou menor  duración

TONSURA.- 

TOQUE DE ANGELUS.-

TOQUE DE CAMPÁS.-  Para anunciar misas e rosarios. Para anunciar enterros. Toque a rebato. Para celebración de festas ou de eventos cidadáns.

TOQUE DE GLORIA.- 

TOQUE VESPERTINO.-

TRASNOS.-

TRIDUOS.-

TRONANTES.- 

TULLA PARA AXUDA DOS POBRES.-

VACALOURA.-

VELO.-  As mulleres e as nenas  estaban obrigadas a tapar a cabeza cun velo ou co mantelo  antigamente usado na igrexas cano nas igrexas asistían á misa ou a outras cerimonias relixiosas, e os cregos poñían especial  coidado en que ningunha delas

VELORIO.-a ) Na casa mortuoria. b ).- Nos tanatorios

VIACRUCIS DAS IGREXAS.- a ),. Viacrucis nos adros. b ).- Viacrucis no interior das igrexas. 

VIACRUCIS DE PEDRA.- En Sárria , entre a igrexa de Santa Mariña e a de Santa María Madalena ( Convento da Mercé )  con unha cruz de pedra por cada unha das estacións estableceuse un Viacruso, do que  na actualidade só restan cinco na cerca da Horta de Batallón e no muro da finca da Casa do Campo da Feira. Deste viacrucis formóu parte a " Cruz da Verónica", que estaba á altura dos depósitos da auga no Campo da Feira.

VIÁTICO.- 

VISITA AO CEMITERIO.-  Até darredor de 1820 os enterramentos facíanse en igrexas, capelas  e templos de mosteiros e conventos. Proibida a inhumación dos cadáveres no corpo principal, ábside  e  capelas  da igrexa, foi costume xeral a conversión  dos adros en lugar de enterramento dos fregueses de cada parroquia.  Iso deu lugar a que non houbese que facer especiáis actos de visita porque tanto con ocasión das  misas diarias como en festas de gardar , ou celebracións funeráis,  forzosamente se pasase polo lugar de enterramento, pisando mesmo as foxas, nas que , agás  a colocación de cruces sinxelas non  había sináis nin identificacións persoáis. Cada familia soía facer as inhumacións " na terra " respectando áreas para cada casa. O Día de Defuntos había celebración especial de misas e  cantaban responsos  riba de cada foxa a petición dos parentes. Non era costume o poñer   flores riba  para lembrar aos falecidos. No caso concreto de Sárria  como o Cemiterio foi promovido polo Concello, e non ocupóu terreos  "sagrados" , como eran os dos adros-cemiterio, os vilegos podían faceren visitas  aos lugares de acougo dos restos dos seus deudos, e as familias burguesas    tomaron por costume  adornalos  con flores  e seguindo o seu exemplo  foise xeralizando o costume. No Día de Defuntos, que acabóu dando primacía ao Día de Todos Santos,  os cemiterios pasaron a  ser unha explosión floral e xeralizouse o costume de que tanto os vilegos como os residentes en localidades de lonxe fagan visitas  nese  día, participando en Sárria nunha misa interparroquial que se celebra na igrexa do Convento da Mercé ( Mosteiro de Santa María Madalena de Sárria ), e  o costume dos responsos rogados diante se nichos, panteóns e foxas desaparecéu  darredor de 1970, en especial polo feitodo drástico descenso do número de sacerdotes.

VISITA AOS DOENTES. -  Un dos mandamentos instituídos pola Igrexa era  o de cando algún veciño ou parente caía na enfirmidade  era acción virtuosa e acompañalo no "leito da dor" ou nas horas da "agonía".  Para os membros das Confraderías de Ánimas  , e nalguhas outras, era obriga estatutaria  ,ademáis da visita,  a de participar en establecidas quendas de vela, para permitir que o coidado dos doentes no recaese en exclusiva riba dos parentes, e permitirlles , que coas loxicas limitacións, poidesen  adicar tempo ás súa obrigas  e traballos ordinarios  e ao necesario descanso e disfrute de horas de sono revitalizador.

VISITA DOMICILIAR.- 

VISITA PASTORAL.- 

VODAS.- 

 VODOS.-   Trátase dun voto con pagamento de rendas aneiras para  Santa María de Lugo, que debeu acbar sendo residual, xa no século  XVIII , e do que só queda lembranza nalgunhas citas  no Catastro do Marqués de la Ensenada. Consistía no pagamento de renda   en especie ou en diñeiro.

 VOTO DE SANTIAGO.- Todos os labregos das diferentes  parroquias  que tivesen  xugada  tiñan que pagar en cada un ano  , polo xeral , un ferrado   de centeo, e os que non tiñan xugada pagaban medio  ferrado , todo iso  ao Cabido da Apostólica Santa Igrexa   Catedral de Santiago de Compostela. Os máis pobres  soían pagar   con algunha moeda miuda e os moi pobres estaban exentos.  O cobramento do Voto  sacábano en arrendamento  dado a particulares , que tiñan a exclusiva en varios arciprestádegos ,  que recibían unha porcentaxe do total acordado  como premio, e que no caso de non pagamento eran quen tiñan que poñerlle pleito aos debedores. Estivo vixente até as primeiras décadas do século XIX.

XANTARES NO ASILO DE ANCIÁNS..- Os Marqueses  de Ugena   estableceron o costume de  patrocinaren un xantar de Nadal especial para os acollidos no Asilo do Barrio do Mazadoiro *  ( 1928 )  Comezóu co canto de panxoliñas  por Andreíta García, ao armonio , e Manolo Vázquez con violín. Os fondos foron reunidos na postulación feita por Andreía, Carmelita, Paquita Viñas, Rafael Gómez, Lolita Batallón, Elisa Rodriguez , Mercé Solance e Mercé Saco,

XEXÚN  ANTES DE COMUNGAR.-  Até o Concilio Vaticano II  tanto os sacerdotes para a celebración das misas, como os fiéis para poderen comungar  tiñan que gardar xesún dende a medianoite anterior. Iso daba lugar a que as misas, que só se celebraban pola mañá, tivesen lugar  moi cedo. Con ocasión de romaxes , misas maiores e misas de defuntos nas que as misas se celebraban maiormente entre as dez e as doce da mañá  o xexún era un auténtico sacrificio, en especial para os nenos,  Non era ocasional que os máis pequenos levasen á boca  pequenos alimentos, leite, auga con azucre ou algunha froita, o que soía xerarlles un grave sentimento de culpabilidade. Cando se eliminóu esa esixencia  fixóuse un xexún de unha hora previa á toma da comuñón.

XEXÚN CORESMAL.-  Entre o Mércores de Cinza  e o Sábado Santo, periodo coresmal,  había que gardar , dende os sete anos en adiante,  un obrigado xexún , sumado á proibición de comer carne , os días venres . As persoas doentes estaban eximidas  dese cumprimento. En xeral había que comer pequenas racións, estaba autorizado o peixe , e podíanse tomar lacticinios.   Esa norma coresmal facía que, en tempos  e lugares  nos que non había peixe fresco, botaban man do bacalláu, do congro e de  peiexes salgados , en escabeche ou en conserva.  Para poder disfrutar da limitación do xexún había que estar na posesión da bulda da Santa Cruzada. Desaparecida  esta  o mandato de xexún e  abstención do consumo de carne sigue vixente, aínda que  cada vez é  menor o número dos que siguen ese mandamento.

XOVES EUCARÍSTICOS.-

 ZORRA DA MORGAZA.-