SANTO CRISTO DE GOIÁN ( 603 )

 

                                                    SANTO CRISTO DE GOIÁN                                         ( 603 )

Eduardo Lence-Santar Guitián vivíu na vila de Sárria  até o ano 1901, pasando a residir na cidade de Mondoñedo, onde foi activo colaborador de " La Voz de Mondoñedo ", publicación semanal na que  incluiu traballos relacionados  coa Terra de Sárria. Un dos primeiros  adicóuno á romaría de " O Cristo de Goián ", no que recolle as súas impresións  da súa presenza no santuario do monte do Páramo. 

 A igrexa de San Miguel  de Goián, baixo do monte do Faro de Páramo , garda dende séculos atrás unha moi venerada imaxe de Cristo Crucificado, e especialmente darredor do primeiro de setembro de cada un ano   ali acodían milleiros  de devotos , que a pé ou dacabalo, chegaban dende Terra de Luaces, O Corgo. concellos do Partido de Sárria, Pallares e Portomarín, O Saviñao... seguindo os vellos camiños, sendo de sinalar que até darredor de 1940 non houbo estrada practicable , e  somente había mellora no xeito de se achegar ao santuario para os que dende 1880 podían chegar en tren á Pobra do San Xiao ou Sárria, seguindo a ruta polo Monte de Pena Aguieira e polo camiño de Frades. 

Ese escenario  preséntao de primeira man Eduardo Lence Guitián ( que acabaría asinando como Eduardo Lence-Santar e Guitián ) que dende Sárria e na compaña du fato de amigos, montando un  besto do Xoán da Costa, sairon cara  Goián.

                      Nese domingo festeiro  Lence Guiián   foi seguindo os trancos   propios dunha celebración multidudinaria  , que aínda se mantén,  neste primeiro cuarto do século XXI, reducida  ás  funcións relixiosas   e ás actividades musicáis  con orquestras. E só a presenza dos " Gaiteiros de Goián" rende homenaxe aos miticos " Marañas" e " Baliña"   que  tanto influiron en Lence Santar, que bebéu neles  a súa formación como gaiteiro.

1.-  Xuntanza na Taberna de Reboiro, en San Lázaro, para tomar un chisco. 2.-  Os camiños soportan unha chea de xente  que leva  velas de cera virxe acesas. 3.-  Coñecen en Requeixo o caso dunha moza costureira adoecida  por " frida de ollo " ( mal de ollo ) que  ía para o Santuario acompañada polos seus pais.  4.- Chegados á igrexa oen misa. 5.-  Entregan a esmola  e un vellote "pónlles o Santo",  dándolles benzón  con palabras pouco entendibles. 6.-  A esmola  dos fieis , posta á vista, era de millo, estrigas, centeo... 7.-  No souto da festa hai telderetes  onde venden resolío, roscas, pantrigo,  viño de Amandi,  gasosas,  carne salcochada , empanadas de papuxas , teas, panos de seda, faixas, boinas  , espellos... 8.-  Hai recitadores do Responso de Santo Antón a real ou de " La vida de Juana Chalequera ). 9.- Os cegos,tocadotes de violín, cantan e recitan  os seus cantares   explicados con debuxos  feitos en gtandes lenzos. 10.-  Os romeiros, esquecedno o traxe galego, visten á moderna. 11.- Os gaiteiros Marañas e Baliñas amosan a súa mestría. 12.- Asisten á Misa Maior . seguen a procesión que remata con disparo de foguetes e a queima  dunha madama . 13.- Para o xantar ofrecen nos telderetes  torradas,  carne de porco, roscas de Sober, queixo de tetilla, viño de Lemos . 14.- Ás catro da tarde  comeza o baile no souto   dirixido polos gaiteiros.  15.-  A desfeita:  Alzan liorta os mozos , armados con pedras , paus e varas, mallando a eito na xente, con activa participación da mocedade de Sáa e de Piñeiro ,  a xente fuxe polas corgas  e o baleiro souto da festa " queda  estrado   de xardolos, paraugas   e pingotas de sangue",

Por este relato do  que acabaría sendo Cronista Oficial de Mondoñedo podemos coñecer  como se desenvolvía a romaría do Santo Cristo de Goián nos anos rabeiros do século XIX.

                                         ..........................................................................

( La Voz de Mondoñedo,  17 de febreiro de 1906 )

                                                              DA TERRA DE SÁRRIA

                                                              O CRISTO DE GOIÁN 

                                                                 Ó  meu bon amiguiño  i escolmado amiguiño Victoriano López

                                                                            I

Agochada  antre arborados . no pé  dos montes do Páramo, atópase a vella  igrexa de San Miguel de Goián onde se venera  con moita  reverencia o Santísimo Cristo.

¡ Meu Dios ! non é o mesmo  decilo que ver a festa  que lle fai o primeiro domingo de Setembro ; unha festa que lle ronca o calleiro , dan máis señoras  e sonadas da provincia.

Dous ou tres días dinantes da romaría xa  se ven cantos camiños  van pró  santuario , atuados de devotos , que de dez légoas á redonda  veñen a cumprimentar  a promesa , ora con velas de cera virxen  acesas   nas degresadas maus , " que abren os sucos i erguen  o rego" , ora coa cara  cuberta e hábito  semeado de ladillo e cruciñas amarelas.

¡ Inda a impiedade  non  o asoballa todo !. Inda  o ouro non é o Dios  de tódalas xentes !,

¡ Non que logo ! Esa  caterva de endemoñados escéutecos  que  cobardemente  poñen lume ós mosteiros  e tecen decote  derrapós  para aldraxar  as reverenciadas  imaxes, esfáchanse  ante a enxebre relixiosidade  dos fillos da  miña terra.

Tambén estaba eu ofrecido , e como son comenencieiro, montei de acachapernas  no  besto de Xan da Costa e botei a camiñare  prá festa  pouco despois de lumbrigar  o día.

Non pintaba  mal o ceo , limpo como ollo de galo ;  a mañanciña  tiña bon carís, ó direito  i ansi  eu seña  da Virxen   non se abaneaba unha folla.  O sole  botaba o fuciño  por enriba da Meda i ps paxaros   chiaban antre  as silveirasm , que era unha arrechouchería.

Ó pasare  polo San Lázaro  metinme entre un fato  de rapazas e rapaces,  que iban aturulando , e mollamos a palleta  cunhas copas de augardente  na taberna de Reboiro. Tanto foi o que pillamos , que nos fixo arrotar e beilar os ollos. I  habíaos no rebaño tan morniños, tan fitadores...¡ Val máis calalo !,

Ó estare  aviscando o casar  de Requeixo ouzamos  laiar detráis  das silveiras  da veira do camiño . Como a curiosidade soio é boa  prá roupa e onde non chaman a un nadia debe meter  o fociño . seguimos cara adiante . Ó  pouco tempo ouvimos dar ¡ a de Dios !. Volvemos , pois, ás carreiras para atráis  e ollamos estoncias  a unhas mulleriñas  i un home que tiñan conta  dunha rapariga, pencada  de  truitas, vestida con hábito cardoxo.

 - ¡ Asús ! , ¿ Que tendes  ehí, mulleres ? , - dixen eu -.

- Cale, galán, cale , - contestou   chorando e botando  as maus á  testa unha das mulleres- . Nadia sabe o que nos pasa.

-¡ E logo ?

- Estalle sin toar esta nosa filla.

- ¡ Avemaría de gracia ! ¿ Que mal ten ?

-  Contareille, galán. Fai un ano prá sacada que viña ela  de cosere de fora . Sería eisí coma entre lusco e fusco. Ó choutar pola portaleira da curtiña  saíulle  ó camiño a lurpia de Marzán , e ollándoa de fite a fite ,  fíxolle tal frida de ollo , que a rapariga tivo que vire prá casa  rastrexando coma as cóbregas, e berrando coma se a trabasen os lobos. ¡ Miña xoiña ! . Dende entón, foise poñendo murcha de todo, civouse  e tódolos días  gorma dous escarabellos  e un novelo de la.

- ¡  Renégote demo !. Que cousas pasan no mundo  . ¿ E como non a levaron ó saludador do Páram ?.

- Xa lla levaron, galán , xa lla levamos  : cuspinoulle tres veces na boca  e fíxolle unha figa con mangas pro  ¡ nin por esas !, anque a verdá sea dita ,  i unha cousa non ten que vere  coa i outra, parez que agora non bota os novelos tan grosos.

- ¡ Gracias a Dios !. Pois mire: a min paresme  que ise rasquicio ll ' ha  ire liscando  pouquiño a pouquiño, Dios diante.

-  Non pois  agás que Diol-o  faiga ; ¡  nadia deste mundo a sana  !. Por iso ven hoxe ofrecida  ó Santísimo Cristo , - ¡ alabado seña ! -,  a vere se fai un milagre . E mire: si  nos fina terémoslle   unha perda moi grande , no tocantes a costureira  non hai quen  poida  con ela en toda a Lobataira; ganáballe un rial todos os días.

 - ¡ Mal pocado !. E malicina ¿ déronlle algunha ?.

- ¡ Mai que me pariu  ! Xa lle temos  aduanado e gastado moitísimo, o que non se pode nomear , por riba de trinta riás. Tomoulle tamén vintecinco baños  na mar salada da Cruña en catro días , i a conta foille a  mesma :  nin arre ni xo . Agora, faigolle  traguer nove cebolas  i os ollos dun sapo  dependurados do pescozo , pois díxome un probe  que non se atopaba cousa millor  prá frida de ollo.

- E tenlle razón.  Din que con isa maleciña  foi conque curaron de todo  ao Herdeiro de Sub- Riba, que   hastra lle fixo guindar  fora do corpo catro demos  longaritos e peludos.

A todo isto   foi volvendo en sí a rapaza  , fizo unhas caretas que empuñan , remelou un ollo   e puxose a oubear  como si fora un can , foralle a i alma.

- Agora podemos picar, - dixo o pai da rapariga .- porque  xa lle vai liscando o mal.  Dádeme a meniña que a levo diante min no faco.

Avantamos.   Rubimos o arieiro   outeiro de Santo Estevo , parrafeando   de varios casos e  cousas.

A bris dos picorutos  demos de frente , deixando  un arrecadente cheirume  a carqueixas e cabrinfollas. 

Sin prodecatarnos  fumos deixando atráis , a entrambas as veiras  do camiño a Santalla , o Cruceiro  e Guillade , aldeiñas   con  moitas meses , garbo  dos probes labregos , no meio dunha grinalda tecida  por verdes  xardos, espiñosas silvas-macho  i amarelos sampedros.

Dimpois  ollamos  a  Frades. Solitáreo pobiño , con moura eirexa, cuberta de mofo  , capás de lembrare os tempos da mourindá.

Naquk intre ouzamos unhas deloridas folgas, tocadas polas fanadas campás , e repetidas polos ecos  cal si fora un salaio que trastallaba o curazón, facendo esquecer  as faranduladas  diste mundo cativo pra erguer os ollos  e pensar no ceio.

Na fondura ,  lonxe, somellando  brancas pombas descangalladas, fumegaban as chousas de  Vilapedre , i ós seus pés , a modo dunha liña de cristal, o maino río Sárria, polas veiras  do cal erguense longas ringleiras de guiados chopos  e garabullados zárceles.

Ras co ras  do horizonte , o altísimo  picoruto  de Penamaior ,  que a modo dun queixo de San Simón, parece anganchar o  ceio, escornándose coas nubes , que aquil día parecían feitas  con rocadas de  escarpullada la.

Dimpois  de rubir  a apicada costa de Matavellas  atravesamos polo meio e meio  das oito ou dez chousiñas que pra sair probemente do día  terá o irto e tan montañoso pobiño da Serra, algún gando miudo i esfamia das xuvencas. No ar peneiraban  lagarteiros e miatos.  Antre as uces i escallos  depicaban  nos gruños corvos e choias.

¡ Alá que xa !. Moito barullo. Trulladas de devotos que   ruben a corga  con repenicados cirios , outros que lapan na augardente  e tamén un taco, un membro da señora Xustiza  de  Paradela  apeándose dunha mula  de moitos perendengues; a campá soando, ¡  romaría !

                                                                            Eduardo  Lence Guitián 

( La Voz de Mondoñedo, 24 febreiro de  1906  )

                                                                        II

                                                 DA TERRA DE SÁRRIA

                                                  O CRISTO DE  GOIÁN

En de chegando ó Santuario non tiven vagar de máis  presa que oire  unha misa. Mesmamente me pareceu durara un ano. Calquera púdia pensar que o crego que a dixo tiña arrampaños  pois non facía máis  que rosmar  i apalazar no misal. ¡  I eso que mangara os anteollos !.

¡ Veigate  Dios !, De vello  soio un  goberna pra escorrentar pegas !,

Ceibei  a miña limosna. Arrechegouse  logo a min un petricio  derreado. Na man traguía o santo, mouro,  roído da couza. Tecendo  con il diante do meu carís  púxomo con moita aquela decindo ; " Sámenes e domenes , e de sanabo  Sámene e facesm e de salbusero  Cristo viva, Cristo reie e te defenda de malos ollos, de malas carnes e che dea sanidá. Amén".

A limosna que polo chan había  espallada era un milagro de Dios. Ali ollábase  millo, estrigas, centeo , ¡ O diaño me non coma  sinón  chegada  abondo pra manter  nun inverno  ás xentes dunha  parroquia !.

Guindeime fora.  O sole cegaba  os ollos  i abrís argallaba coas  poulas e follas verdes e brizas.  No ádreo  había o demo e maila  nana . ¡ Mal se pudía un remexer  antre tanta  golforada  de xente !.

Amaroñoando  fixen camiño , e cheguéi  alasando  coma si viñera  da malla, ós arrentes  dun telderete onde se alocontraba o  Neno de Florentino , que vende roscas e pantrigo . Bebín resolío  , e logo apareceu  por alí meu bon  amigo  Mao de Ribela, ¡ que sirve  !, e convidoume  a xantar con il.

Fun dempoia  a xeirar polo souto.  O rebumbio  i a titiritaina  campeando.  O souto , con sere tan longo, pequerrecho  pra  tantísmos  romeiros como alí se axuntaran ,  de modo que  se esparexían  por tódolos camiños, polas curtiñas, polos valados .

O barullo cadora máis enxordecedor : uns anunciando resolío  e viño de Amande,  tres graciosas ó i as  de ouros ; outros carne salcochada  i empanadas de papuxas  eiquí se aturrullaban decindo o responso  de San Antonio, por un can ; " La vida de  Juana Chalequera " e " Nosas Señoras  de Auga de Lope " , máis endiante  pedían " para un desgraciado  que non ten pernas nin  remos pra ganalo"; i onde menos un pensaba  aparecían cegos con  "violís sesagenarios" , espricando sosprendentes partituras  que en descomunales lenzo amosaban representando  " El hombre de siete cabezas " , " La mujer anfibia y sus crías".

Media romería, en arrogas , contempraba coa boca aberta  todo o que vían i os cegos  acraraban garapaldeándose , estilicando os brazos  pra dar a cadela  i apañar as hetóreas  que adeprenden como o papagaio  darrentes da lareira  mentras  os cachopos fan gagolear  o caldeiro dos porcos , prós marraus  nas longas noites  de invernía;  nisas noites  tristoñas , medoñentas en que o trebón   ameazadoiro  i arrinca  as pipeiras  dos lousados.

Os moitísimos telderetes  que en Goián se axuntan  procedentes de Sárria  i outros sitios  , venden o que queren  i a como lles peta , porque tanto os mozos duros  como as nenas casadeiras mercan fuchifadas  e tamén, telas,  faixas, boinas , panos de seda y espellos, ¡ xa ora ! ,  que en de chegando á casiña gardan  na ucha " en que non entra o rato"  prás festas  e cicáis prá boda.

O antigo traxe galego  galego , tan xeitosiño e repinicado levouno o diaño  para   martes de antroido . Xa non se ollan na romaría de Goián , aquelas monteiras de corno , nin os calzós  curtos, nin os dengues, nin os aros marelos...

As renovacións esparramouse pola nosa  terra cal cal si fora a herba da fame .Non parés sinón que hai cega tolería para remedar as  meroadas que  trouxeron de fora catro " pelingríns"  e unha tírria  doente ó que herdamos dos nosos antepasados 

" Esquézanse dunha vez   /   i  acabese canto máis antes,   /  esas modas  repugnantes /                       que son a ridiculez  / de sabios e de iñorantes...."

¡ Fó  !. Mesmo fai suspiñare  o ver ós  brañegos  de tal sorte  vestidos  que máis que persoas  semellan antroidos i espantallos pró millo. 

Pro ben deitamos  ; viven  aínda lembrados gaiteiros  Marañas e Baliña , dous polos bos pra repinicar  enxebres muiñeiras  e alboradas , e prós cales non teñen prá darlles  unha sede de auga tódolos exótecos  " Trintas " e " Ventoselas". O vere tocar  a Marañas  na gaita tombal  enriba dunha parede teso coma unha abrotia, musgando os ollos , calquera  diría que era o gaiteiro de " Penalta "  que tan meigamente  retratóu  Curros:

" Xentil, aposto , arrogante, /  en cada noite o gueiteiro / ceibaba un longo diamante, / que logo no redobrante /  pulía o tamborileiro, 

E logo que deixaba " Marañas " de tocar  i  a novez de manearse,  daban unhas voltas  polo souto, detráis  os rapaces  andando pousonamente , argallando coas mocas i  ás veces  ceibando cántegas  deste lor:

" Antóxame meu ben , /  que mei finar dúas veces  : /  unha cando Dios me chame ,/ outra cando ti me deixes.

Ás doce din volta para asistir á misa maor . A recolleita da procisión  houbo foguentes e unha madama  que fixo, coma sempre, o fogueteiro de " Chamoso".

Ó vela voltar  excramóu un " madrileño de bimba " que apreixaba nas maus un paraugas de nove ballenas : " Cuerpo  más endómito  no se arrandea   por las calles de Málaga".

Isqueime  axiña pra cabo do meu amigo " Mao" que xa estaba agochado pra xantar co fillo  do périto de Vilapedre  i outras persoas.

¡ Que torrasas,  que carne de porco , que roscas de Sober, que tetillas  de Illoa e que viño de Lemos, rapaces !.

Todo se apañaba coas cinco uñas  que Dios nos deu  a tódolos gatos.... e cegos que viñeron a  botarnos copras  i a beber pola cunca de corno...

Ó noso carón estaba tambén enchéndose a  larpeiradas  un rebaño de paisanos , sin que por iso deixasen de esbarafundar  acerca do que val o gado, dos trabucos ,  das recolleitas  e da emigración , en que non deron  hastra  hai pouco os montañeses galegos.

-  E ben, Xan , - decía  un petrucio de guedellas  rizas i enfoutadas - ¿ Como queres  que non deixe camiñar ós meus fillos prás Américas  si está o gado seco como escambrós  e si debo seis mil reás ó dez por cento a  "Ferreiró" ?. Eu, ¡ alabado sea Dios ! ,  i o demo faga xordo , pouco apego sinto á miña xente  que ós xatos que teño no cortello, pro ¿ que qués ?. ¡ Son cousas ! e non hai máis  vivo ramedio  que gañar a vida que a gadaña da morte témola  ó pescozo. ¿ Quen sabe, ho ,  si ós meus fillos se lles  tercia atopar a sorte do " Pico de Maside".

- ¿ E veu o Pico ?. Deixasme pámparo.

-  Veu,  fixo xoves sete días . Acabo de parolar con il e díxome que vira moito mundo , que chegóu á terra de "alláparos"  e que viña rico coma un porco , pois  trougo  tres mil reás  na faltriqueira en  pesos filipiños.

- Amigo, nacéu de pés, - dixo o xastre de Padriñán , ó tempo  que zugaba un hoso da paletilla-. Fizo  vinte anos polas hechas  que traballo  polo oficio  e cego me vexa  si poiden  chegar  pra mercarlle á miña  parenta  un refaixo de moretín  nin unhas boas alforxas  pró besto. I eso que remexín  o que poiden  no libriño de San Cipriano.

- Il será certo, meu amigo ,- dixen eu estoncias- . O que lle poido asegurare  eille  que non fai moitas semanas , xuntáronse  unhos veciños  de Bade e foron facer  as estremonías  que reza  o libro á carballeira do tumbiadoiro. Xa tiñan  ós seus arrentes  a Satanasio  con dous carros de diñeiro . ¡ Din que namoraba  vere relocer  o ouro.

- ¡ Vállame   Dios ! ¡ Madia lle levaba !.

-  Pro como queira que o que non sabe fai  coma o que non ve , botáronse fora  do císculo  onde meteran, houbo unha gran fogaxe, e da mau pró pé descafallouse o libro  : fuxiu todo pola ar , pro un diles que  xa apañara mil reás, quedóu cego dun ollo   dunha cuspiñada  que lle guindóu Satanasio.

Deran as catro a piques. Alá nos encamiñamos.  Tocaban as gaitas no souto . No mellor do baile  armaron unha de mil demos. O catravallo do xastre de Frades  tivera a descortesía de romper o corro , de , dunha labia  que lle  guidaron , pincháronlle dúas moas , quedando amosando cara o ceio  certa parte do corpo , que calo  porque  non me chamen mal criado ... Vamos  que amosaba   aquelo que  nomea decote o cuco.

Ó verse tal cousa  a foucha novez  de Sáa e Piñeiro , que son lobos dunha camada,  ceibóu algún aturuxo . Nun verbo xuntáronse  dúas ducias   de rapaces . Armados con grosas canas que esgazaran  duns castiñeiros  e cos paus que risparan dos telderetes , petaban  en cantas  persoas collía a man . Metía pavorío  o boureo que se ouzaba , ¡ Dios !, Cuasemente parecía  iba ser a fin do mundo.

Fuxían os romeiros  da queima como lostregos  polas corgas. Agallopaban as bestas  dun lado pra outro levando depeduirados  os aparellos  polas cinchas. Máis dunha rapariga  deixóu  engarellado  nas silveiras  o pano de seda  e nun recanto un melitar  de Barbadelo , cunha navalla  de muelles , facía recuar a seis  de Sáa.

O chan quedóu  estrado de xardolos , paraugas, chapeus  e pingotas de sangue.

                                                                  Eduardo Lence Guitián

                                                                  Mondoñedo , ano 1906

.........................................................................................................................................................................