CAMIÑO FRANCÉS DE VIDUEDO A LUGO ( 699 )
CAMIÑO FRANCÉS DE VIDUEDO A LUGO ( 699 )
sarriaacentogalego XAIME FÉLIX LÓPEZ ARIAS
INTRODUCIÓN
Antes do Padornelo, nos Montes do Cebreiro, ou pasados os lugares do Poio e da Fonfría, moitos dos peregrinos que ían cara Compostela desviábanse da ruta principal no seu desexo de coñeceren s cidade amurallada de Lugo.
Unha das máis significativas desviacións do " Camiño francés a Compostela" foi sen dúbida o " Camiño francés de Viduedo a Lugo", que desde a parroquia de Lamas de Vuduedo ( en terras de Triacastela ) polo Furco, Galegos, Carracedom Bande e Hospitalde Chamoso levaba á cidade sacramental, cabeceira espiritoal dunha ampla zona , e que dentro das súas fortes murallas romanas conservou ata ben entrado século XIX o seu destino de praza militar. Ademais deste ramal aparece documentado outro, que principiaba unha légoa antes, seguindo unha verea vella con orixe no Padornelo e que pola Casa da Xancia , no Concello das Nogais , seguía ata Lamas de Viduedo e despois ata Lugo , camiño que nese treito foi obxecto de estudo por Luis Pombo e que serviu de base para a sinalización e colocación de fitos no " Camiño do Padornelo a Lugo " que por terras de Pedrafita do Cebreiro , As Nogais, Triacastela , Láncara, O Corgo e Lugo recuperou hai algúns anos a Deputación Provincial de Lugo coa colaboración da Asociación de Amigos do Camiño de Santiago na Provincia de Lugo.
E temos que adiantar que este camiño , no sentir e na memoria das xentes e polas súas condicións de trazado, coincide substancialmente cunha vía romana que ía de Lucus a Astúrica , pola Ponte de Carracedo, no Neira , e o camiño aberto pata peregrinos , vía da que tamén o Camiño de Postas da Fonfría ata A Coruña foi herdeiro direito.
· O " Camiño francés a Lugo" non foi só camiño de peregrinos. Ao fixaren no século XVI a capitalidade de Galicia na cidade da Coruña, convertiuse en camiño de postas , para a comunicación de Madrid coa cidade herculina , e xogou ademais un importante papel como día militar, sendo tamén unha das vías de saída dos emigrantes temporeiros galegos que durante séculos e ata a chegada do camiño de ferro, se desprazaban a pé , en tempo de verán, a terras de Andalucía, A Mancha, Castela e León para tomaren parte nas pesadas tarefas da sega manual de cereais. Como "Carreira desde Madrid a A Coruña" ou " Carreirab xeral de Galicia" aparece reflectido este camiño na relación das postas dos correos , da segunda metade do século XVIII, e tamén no mapa xeral das postas , aínda que as imprecisións do trazado sexan moitas, sinalan con exactitude a sucesión das diferentes paradas. Na Posta da Fonfría separábase a " Carreira de Santiago" que se prolongaba nas paradas de Triacastela ( Tira-Castela ), Portomarín ( Puerto-Mariño ), San Mamede, Palas de Rei, Melide , Arzúa e Santiago-
Malia a súa permanencia a través do tempo, son escasos os autores que lle prestaron atención a esta ruta de peregrinación , limitándose a algunha cita illada e incompleta, vertendo en moitos casos imprecisións que mal copiadas e repetidas non fan outra cousa que botaren escasa luz para o coñecemento dun ramal do Camiño de Santiago que subsidiario da vía principal , estivo vivo e activo, aída cen anos despois de que El.Rei Carlos III mandase abrir o Camiño Real de Madris á cidade da Coruña ( hoxe estrada N-VI ) que supuxo variar o discorrer do fluxo de viaxeiros e traxinantes cara unha ruta que entrando polo porto de Pedrafita e en cotas máis baixas que o Cebreiro e O Poio , pasando por As Nogais , Cruzul, Baralla , Sobrado e O Corgo, alteraría profundamente o xeito de acceder á zona norte de Galicia , facendo que a aldea de Pedrafita , a vila das Nogais , Becerreá, Baralla e Sobrado do Picato medrasen ao calor de mesóns e cuarteis militares mentres que a vella vía entre O Cebreiro e Lugo e os seus habituais puntos de parada entraban en franca decadencia.
Con relación a Viduedo LOSADA DÍAZ e SEIJAS VÁZQUEZ na súa obra GUIA DEL CAMINO FRANCÉS EN LA PROVINCIA DE LUGO. Madrid.1966 pxa, 34 din:,,,," Este topónimo parece referirse a un lugar onde abundan os "bídalos" ou "bidueiros", sen embargo , certos historidores supoñen que quere significar " dúas vías ", baseándose tal interpretación en que algúns peregrinos ao chegaren a este poboado ( Bduedo ) , desviábanse do camiño tradicional , tomando a bifurcación que se dirixía cara ao norte, e pasando por LAMAS ( a máis de mil metros de altura , que ofrece ao lonxe unha inconfundible perspectiva ) e FOLGIUEIRA , cruzaba polo MONTE DA ALBELA, no que segundo a tradición , recollían pedras calcarrias , que trasnportaban no seu fardelo ata A CASTAÑEDA ( da prrovincia da Coruña ), onde estaban os fornos destinados a prepaaren o cal que se empregaba para a construción da basílica compostelá. Os que escollian esra direción saían do municiio ( Triacastela ) polo FURCO, para entraren no de Láncara por CEDRÓN. Nos tempos do correo de postas nacía en Biduedo una rama da liña de Madrid á Coruña, pola que se conducìa o correo a Compsptela, seguindo o camiño farncés". " Outra cita é´ á que , referíndoise á Casa Torre de Tras Penas , no Concello de Baralla , fai Vázquez Seijas, moi de pasada en FORTALEZAS DE LUGO Y SU PROVINCIA ( TOMO VI ) "... Non se debe esquecer ademáis a súa posición estratoéxica , entre o camiño que unía a Astorga con Farum Brigantinum, por Lucus Augusti e o derivado do camiño francés dos peregrinos , que por Carracedo ( Láncara ) , ía buscando o seu empalme pola Ponte de Lugo, para visitar a nosa cidade e percorrer por estas terras cos vidos a traveso de Asturiras , para facelo á cidade de San Salvador de Ovedo",
O histroriador sarriao m Diego Pazos, alude á antigüidade desta vía : " Abriron os romanos moitss e boas vías en Galicia, e cítase unha de Barga a Astorga , que se unía no Bierzo coa que viña de Lugo a Astorga ... do Bierzo penetraba polo Cebreiro, conservándose aínda restos na parroquia de Santa María do Cebreiro, e que máis adiante pasaba por Lamas, Galegos e por perto de Sárria..."
O mapa da diocese de Lugo de Tomás López sinala con total precisión este camiño con unha solución liñal que vai por Lamas, O Furco, A Esfarrapa, Galegos, Ponte de Carracedo , Bande , Marei, Hospital de Chamosso, Santa Comba, Castro e Lugo.
No mapa "Carte des Routes d ' une partie d, Ponte de la Galice ", publicado no nº 2 de "Corga" entre o Monte da Meda e A Coruña aparece a traza do camiño dende o Cebreiro polo Furco, Galegos , Ponte de Carracedo , LAGO, MAREI, HOSPITAL, "Cuco " , San Fiz , Lugo, Outeiro de Rei, Carral , Pacios , Baamonde, Velote, Guitiriz , Casasolas, Vilouriz, Ois, Coirós, Betanzos, Iñás, O Burgo e A Coruña. E noutros mapas do dezaoito vén tamén reflectida esta vella estrada xeral de Castela, máis unha estruura de camiños en paralelo e atallos, fan que aínda habendo uns puntos constantes no seu decorrer , en relatos de viaxeiros podían aparecer algunhas diferenzas, ao que non foi alleo o espirito aventureiro dos propios camiñantes que trataban de escapar de todo canon establecido para que coñeceren novos vieiros e paisaxes,
Igual precisión observamos no Mapa de Fontán onde este camiño se sinala no seu decorrer por A Fonfría. , Lamas de Viduedo, Folgueiras, O Furco, A Esfarrapa, Galegos, beira esquerda do río Armiela, A Lama, Ponte de Carracedo, Bande, Marei, Hospital de Chamoso e Lugo. Noutras cartas gráficas achanos os traxectos
a ) Lamas , Galegos, Hospital de Chamoso, Lugo-
b ) Fonfría, Galegos, Hospital de Chamoso, Outeiro de Rei.
c ) Biduedo, Lamas de Biduedo Meizarán, Furco, Esfarrapa. Gaelgos, Ponte de Carracedo, Bande, Lago, Marei, Hospital de Chamoso, Cuco ou Coeu, Castro, Conturiz-San Fiz, Lugo.
Isto desprèndese do exame de algúns dos mapas en uso, e aínda aparece a traza fundamental nos primeiros mapas provinciais do século XIX.
Na relación de postas da " Carrera desde Madrid a la Coruña " aparecen os seguintes treitos : " O Cebreiro-Fonfría, Fonfría-Galegos, Galegos- Hospital de Chamoso.- Hospital de Chamoso. Outeiro de Rei ".
O " CAMIÑO FRANCÉS DE VIDUEDO A LUGO" decorría polos actuais termos municipais de Triacastela, Láncara , O Corgo e Lugo, onde se unía ao camiño que procedente de Oviedo baixaba das altas montañas de Burón na súa procura da cidade compostelá, Ata a implantación definitiva do réxime municipal atravesaba o Camiño Francés de Viduedo a Lugo terras das xurisdicións de Triacastela, Vilaesteva de Herdeiros, Cedrón, Somoza de Vilozán, Samos ( Viduedo, Partido de Galegos e Carracedo ) , San Xulián da Pobra, A Pobra de Adai, Encomenda de Poeromarín e Lugo,
..............................................................................
Um meu primeiro traballo , referido ao dito treito do Camiño Francés, foi publicado nos anos 1999 e 2000 nu Suplemento de EL PROGRESO, titulado " O Camiño" , que estaba promovido pola Asociación de Amigos do Camiño de Santiago na Provincia de Lugo, e coa súa publicación pretendín tan só chamar a atención dos estudosos dos arredores do seu significado , xa que a aparición das modernas vías de comunicación supuxo unha perda total da memoria histórica desta ruta, que só de xeito esporádico podía ser rastrexada en papeis vedraños, ou en conversas con persoas vellas coñecedoras do seu gtraxecto, que a el se referían máis con mentalidade de cousa afastada que de activas vivencias,
...............................................................................
CONCELLO DE PEDRAFITA DO CEBREIRO // CONCELLO DAS NOGAIS
O CAMIÑO DENDE PADORNELO
Cando se trazou a ruta moderna , promovida pola Deputación Provincial de Lugo, co bo acerto de recupear a verea antigo de orixe romana que ía máis ao norte , sinalouse a orixe deste anovado camiño no Padornelo , seguindo por terras de Pedrafita do Cebreiro e As Nogais, polo Alto do Poio, Casa da Xancia , O Barreirín, O Reboiro, O Castro e A Raposeia ata Lamas, onde xa se fai un só co vello camiño das Postas con orixe na Fonfría ou en Viduedo,
=========================
CONCELLO DE TRIACASTELA
=========================
Entre a estrema co Concello de Pedrafita e o Monte da Meda, o antigo " Monte Serio" medieval, houbo o acerto de fixar unha ruta " canónica " que recolle no substancial a trama histórica.
O CAMIÑO DENDE VIDUEDO
Aqueles que non se desviaban no Padornelpo, pasado o lugar da Fonfría, na Serra do Rañadoiro, e o CAMPO DO FURCO, golada situada entre o Pico do Furco ( 1.384 metros ) e o Seixo Redondo ( 1.259 metros ) podían optar entre procurar acollida en Triacastela ( Burgo Novo ou Vilanova de Triacastela fundada por Afonso VIII de León e Galicia ) tomando o camiño máis transitado , ou ben ir cara a cidade de Lugo , desviándose ao norte, para retomaren a vía principal en Pals de Rei ou en Melide.
Nós tomaremos, pois , o desvío do nort e no lugar de Viduedo, Nestas paraxes teñen asento numerosas fontes e regatos que constitúen unha das tres cabeceiras do río Sárria,, que reunindo , abaixo da vila de Triacastela , as augas que baixan dos montes da Meda, Albela e O Iribio , seguen por Samos e Sárria ata se uniren ao " río da Neira " entre Moscán e A Pobra de San Xiao.
O " río da Sárria" deu nome a toda a comarca , que percorreremos hoxe , nesta ruta norte , dende Viduedo a San Pedro de Bande, se ben o señorío dos condes e marqueses de Sárria abarcou aínda no século XIX, territorios que ían ata o río Chamoso ( O Corgo ) razón pola que a maior parte do " Camiño Francés a Lugo " atravesaba terras sometidas ao señorío dos Condes de Lemos. O marquesado de Sárria abranguía as Cinco Pobras e os seus alfoces : Pobra de Adai, Pobra de Santo Estevo de Neira de Susao, San Xiao da Pobra, A Pobra de Sárria e A Pobra de Triacastela.
A ruta establecida e marcada con laxes de lousa nas que se le " Camiño Francés de Padornelo a Lugo.", vai dende Lamas pola Legúa, O Csstiñeiro, Cancelo, O Couto, Trascastro, Pompernal, Quintela, San Salvador de Toldaos e As Encrucilladas ata o Furco , lugar con casas repartidas entre os concellos de Triacastela e Láncara
Seguindo coa descripción das diversas variantes, agora unificadas aos efectos prácticos de conservación e mellora, farenos referencia aos diversos lugares de interese , que dende moi antigo recibiron a influenza dun camiño que era a esttrada que unía a cidade de Lugo con Castela.
O VIDUEDO
Deixando atrás o lugar da Fonfría , á man esquerda do monte do Seixo Redondo e o arroxo do Muin Vello, chégase á pequena aldea de Viduedo (a 1.210 metross de altitude ) e que pertence ao concello de Triacastela , É un pequeno lugar , con poucas casas habitadasm cunha rústica e primitiva capela na beira do itinerario xacobeo.
Esta capela de San Pedro , recentemente restaurada, ten uns 49 metros cadrados de superficie, tellado a dúas augasm un pequeno campanario cun só sino e porta con arcada de laxas de pedra, o mesmo co pavimento, No interior conserva as imaxes de San Pedro, titular. San Roque e Santa María Madalena todas do século XVIII, e están retiradas outras pezas do s. XVI , máis imperfeitas , de San Pedro, Santa María Madalena , Santo Antonio e unha santa descoñecida.
No Viduedo separábanse orixinariamente as Postas de Santiago das que por Lugo conducían á cidade da Coruña , ata que se estableceu a parada na Fonfría.
Na actualidade o Viduedo ofrécelles aos camiñantes establecementos hostaleiros modernos e acolledoras casas de turismo rural.
Na actualidade o Viduedo ofrécelles aos camiñantes establecementos hostaleiros modernos e acolledoras casas de turismo rural.
Polo camiño da esquerda , en cota elevada, rodeand o monte Caldeirón, vaise na procura de Triacastela e Sárria, pasando por A Torricela e Filloval ( o " Fox Lupari" medieval ), mentres que quen se dirixían a Lugo collían polo camiño da dereita , que de súpeta baixada levaba ata Lamas ( 1.029 metros de altitude " ,
Actualmente o treito entre O Viduedo e Lamas coincide sustancialmente coa estrada vella de Samos a Pedrafita do Cebreiro ( aberta en 1956 neste treito ).
O Viduedo ata os arranxos parroquiais de 1890 pertenceu á parroquia de Santa María da Vilavella e constituía un Couto baixo a xurisción da Real Abadía de Samos .
Varios autores citan este lugar como integrado na Xurisdición da Encomenda de Portomarín , erro derivado de tomar a parte actual polo todo anterior, cando en realidade só lle pertencían á Encomenda sanxoanista os demáis lugares da actual parroquia de San Cidre de Lamas e aínda había casas soltas adscritas a outras parroquias da contorna,
LAMAS
Cabeceira da parroquia coñecida como San Cidre de Lamas de Biduedo , no actual concello de Triacastela, pertenceu , con menor dimensionado que o presente á Orde do Hospital de Xerusalén ( Orde de Malta ), dependendo da Encomenda de Portomarín, e na actualidade está formada polos lugares de Biduedo ( que dependía de Samos ) , Legúa de Reboliños, Lamas e Meizarán. Este lugar de Meizarán , ata hai unhas décadas atrás formou parte da parroquia de Alence , do concello das Nogais, e foi segregadi para unilo ao concello de Triacastela . Nese lugar está casa petrucila dos Cela. onde viviron os antepasados do escritor, Premio Nobel de Literatura, Camilo José Cela.
A igrexa actual é oderna ( do ano 1949 ) , con cemiteiro ao redor do templo ( costume este que tan desafortunados resltados produce en toda Galicia ao afear innecesariamente os adros parroquiais , privando de perspectiva aos templos e que di moi pouco a favor dunhas autoridades eclesiásticas e civís que tan pouca sensibilidade artística amosaron ao respecto , e fala ademais da pasividade das autoridades sanitarias que toleran tan pouco tan pouco recomendables situacións.
O trazado do templo é neogótico , dunha soa nave cuberta a dúas augas ; ten portico sobre a porta principal e sancristía na parte poseterior , máis baixa e reducida ca nave..
En Lams está docunentada a existencia dun mesón ( reflectido nos mapas do século XVIII ), que permitìa a acollida de peegrinos e viaxeiros, e temos que supoñer con todas as incomodiades engadidas que aparecen sinaladas en múltiples relatos de viaxes, derivadas da forzada convivencia de persoas e animais baixo dun teito común.
Hoxe en Lamas destaca a actividade de chacineria e a ganderís de montaña , sendo de dedstacar a aposta polas especies autóctonas,
Desde Lamas o camiño descende cara a Legúa de Reboliños ( a 951 metros ) , topónimo que alude á existencia remota dunha pequena lagoa e a vexetación de rebolos ou carballos dkistinguindo así este lugar doutros de igual denominación existentes na zona da Montaña ( Lagoa de Táboas e Lagoa de Casteka ).
Tamén se docuneta gráficamente ( Fontán ) outra alternativa , cal era a de se dirixiren cara Meizarán e Folgueiras.
Pasado o lugar da Legúa , podían optar por alcanzaren Toldaos indo pola parroquia de Cancelo, ou ben facelo atravesando a parroquia de Santa María da Vilavella.
O camiño de Cancelo percorre a Costa do Val ( 915 metros de altiude ) e o da Vilavella vai polo Monte do Penedo ( 857 metros ) .
CANCELO
Pola parroquia de Cancelo o camiño vai cara os lugares de Cancelo e Vilarce , A parroquia de San Cristovo de Cancelo ( San Cristovo de Mesme na Idade Media ) está formada polos lugares de Cancelo e Folgueiras e pertenceu á Xurisdiciñon da Pobra de Triacastela , integrada no Maquesado de Sárria . Cancelo , na aba do Monte da Albela ( 1.065 metros ) ocupa terreo de monte pechado por poñente polo Castro ( 825 metros ) e o Monte de Casares ( 808 metros ).
A igrexa de Cancelo aparece nomeada entre as doadas a Samos como " tres parte Sancti Christopheri de Misme", na bukda de Alexandre III ( ano 1175 ).
Nun documento de 1 de agosto de 1176 , varios leigos e presbíteros que moraban en San Cristovo pautaron co Mosteiro de Samos as condiciñons riba dos dereitos da citada igrexa , nos días en que Vermudo Álvarez tiña a poestade de El.Rei Fernando II en Sárria e en Triacastela . A situación da igrexa sinalana como "sita est inter duas villas, scilicet, inter Misme e Ailiviz",
A vila de Vilarce deulla a Samos Onega Vermúdez en 24 de marzo do ano 1080. Nun inventario de bens adquiridos polo abade de Samos Fromarico figura " Villarci que fuit de Vremudo Menendiz " ( ano 1091 ) . De 19 de decembro de 1020 é a doazón do conde Sarracino Siliz ao abade Diego de Samos, na que entre outras vilas dalle " Item concedo vobis alias hic in Triacastela in villa que dicitur Villarci , qui fuit de Barsilli IIIIª porcionem " En 8 de xuño do ano 1093 , Paio Pérez e Martiño Perez concambian co mosteiro de Samos a vila de Vilarce pola de Mexme. Este Mexme ou Misme foi unha vila hai tempo desaparecida ( hai referencia na rica topnimia menor ) que deu nome á freguesía da Idade Media,
A parroquia de Cancelo, era no século XVIII, de señorío dos Condes de Lemos, quen percibían dos veciños da devandita freguesía 362 reais e catro maravedñis de veludo en cada un ano,.
Esta zopna abonda en cavidades aínda non moi estudadas , sendo de sinalar a importancia de Cova Eirós , que trae moita luz sobre a existencia prehistórica de especies animais moi significativas , como o oso das cavernas , e da actividade do home de Neandertal, e así recentes investigacións arqueoloxicas permiten un mellor coñecemento dos tempos prehistóricos de Galicia , levando a que se prssente un valor enhgadido do que poderán seren partñicipes os camiñlantes que sigan esta ruta, sendo de agardar que se poida plasmar nunha actividade museística " in situ".
Nestes terreos montesíos estiveron bos cazadeiros de oso no perido dos reis galego.asturianos e leoneses . documentándose a presenza de úrsidos ata preto de 1950, quedando mostras da loita contra eles nas moitas "alvarizas " que albergaron cortizos para a produción de mel , sendo de sinalar que recentemente se documentan esporádicas incusrións de osos por estes montes.
Pasado Cancelo o peregrino podía seguir por Tras Castro, Fompernal, Quintela, San Salvador, Toldaos, A Encruculklada ata O Furco, no Monte da Meda, ou ben alcanzar ese curuto dirixíndose primeiramente a Vilarce e Toldaos, .
VARIANTE DA VILAVELLA
Se non seguía o camiño principal por Toldaos e optaban por se dirixiren cara a Vilavella , a carreira discorria deixando á esquerda o río Teixido e á man dereita o Castro de Lagares ( 810 metros ), depois de atravesar a aldea do mesmo nome. Vilavella é a cabeceira da parroquia do mesmo nome , formada polos lugares do Castiñeiro, Filloval, Teixo, Vilar e A Vilavella. e na Idade Media foi coñecida como Burgo de Triacatela ( Burgo Vello ) ou Santa María de Triacastela, onde se docu,menta a existencia de Concello. Eses nomes perdeunos cando Afonso IX ( en realidade VIII de León e Galicia ) decidiu poboar o Burgo Novo ou Vilanova de Triacastela , despois Pobra de Triacastela, actual vila de Santiago de Triacastela , capital primeiro da Merindade de Triacastela e agora do concello do mesmo nome.
A Vilavella é hoxe unha aldea a 73o metros de altitude, nas inmediacións das cantriras de pedra calcaria actualmente explotadas pola factoría de Cementos Cimpor no Oural ( Sárria ).
Seb lugar á dúbidas o Burgo de Triacastela foi activo centro de peregrinos e viaxeiros ata que foi poboada a Triacastela Nova. E así a partir dese momento ( fins do século XII ) acabou quedano á marxe da ruta principal das peregtinacións aínda que na primeira Idade Media tivo grande importancia, xa que con anterioridade á apertura do novo camiño polas abas do Caldeiròm , Pena Furada, Filloval , Torricela e Aspasantes pasaba por ese lugar.
Santa María da Vilavella é, ppois, a Santa María de Triacstela medieval, cabeceira desta terra ( Burgo de Triacastela ) e arciprestado ( este obxecto de longa e ruidosa dispunta entre os bispos de León e Lugo ) , que acabou perdendo a sía importancia cando Alfonso IX fundou o Burgo Novo de Triacastela ou Pobra de Triacastela coa pretensión de que fose unha significativa cidade sometida á xurisdición real , á beira da ruta principal do camiño , segregando unha porción da primitiva parroquia de Santa María para crear ali a de Santiago de Triacastela ( que acabou sendo dos Condes de Lemos ), e para o que tivo que permutar ademáis unha igrexa , cos cabaleiros do Hospital de San Xoán de Xerusalen , incluindo na vila algunhas casas que eran señorío do Conde de Lemos, aínda que o resto da parroquia de San Breixo da Balsa ( ou de Triacastela ) era propiedade do Cabido de Santiago e o Couto de Baldemar pertencía a Samos.
........................................................................................................................................................................
ALFOZ
A parroquia de Santalla do Alfoz está formada polos lugares de Arxileiro, Lagares e Santalla.
A igrexa de Alfoz aparece citada na bulda de Alexandre III como " Ecclesiam Sancte Eulalie" . Na doazón de Pexito e Espasando a favor de Samos , referida á igrexa de San Breixo de Baldomar, hoxe A Balsa ( 27 de xuño do ano 1002 ) sinalan as estremas do doado " per terminum de rio de Sarria et per Pinnas Nigras usque in Maeda , et per terminos de Sancto Pedro usque in terminos de Sancta Eolalia , usque in Castro Ramir " na que a referencia a Santalla é cita evidente da actual parroquia de Alfoz.
Á vila chamada de Santalla refírese a doazón feita en 6 de maio de 1011 por Xuliano, Honoria e os seus fillos ao abade Mandino de Samos e na escritura din " concedimus post àrtem ipsius supradicti monasterii, ut sit in substantia fratrum. pauperum et peregrinorum".
Abandoado o lugar de Alfoz podía seguirse en direción Santa María do Monte ( Santa María de Vila Adrao ) , ou buscar Toldaos por San Salvador , variantes da ruta principal que nos permiten afirmar que todas as parroquias do actual cnoncello de Triacastela , atravesada por múltiples variacións do vieiro, mantiveron a tradicional acollida a peregrinos e viaxantesm nda xa no século X cando en San Pedro do Ermo foi fundado polo conde Gatón un mosteiro do que na actualidade non se conserva máis referencia que a do seu topónimo.
A man esquerda queda a igrexa de Santalla no Alfoz , e despois de pasado o lugar de Santalla do Alfoz o camiño empeza a ascender cara o monte da Meda , deixando á esquerda o Castro de Santo Adrao , e polos montes de Queiredo e a Piqueira alcanza o paso e lugar do Furco.
....................................................................................................................................................................
RUTA PRINCIPAL POR SAN SALVADOR DE TOLDAOS
TOLDAOS- É topónimo que alude a asentamento de " toledaos" fuxidos do dominio musulmán . Na comarca sarría son tres as parroquia que levan este apelativo : Santiago de Tolados ( O Incio ), San Salvador de Toldaos ( Triacastela ) e San Vicenzo de Toldaos ( Läncara ) e en Lemos aparece este nome en Pantón A parroquia triacastelense está formada actualmente polos lugares das Encrucilladas, Fompwernal, O Furco San Salvador , Toldaos e Vilarce.
A igrexa de San Salvador de Triacastela , entre Tolados e Vilarce, refírese a escritura de 15 de outubro do ano 1159 que dá noticia do preito sostido polo Mosteiro de Samos con Froila Díaz., capeláan da devandita igrexa. A mesma parroquia alude tamén a escritura de deazón de Paio Guistiliz , presbítero , efectuado cos seus pais e irmáns a favor do abade don Oveco de Samos.
Dese documento dedúcese que a igrexa foi fundada polos seus pais don Recosendo de Toldaos e dona Ermilli de Vilarce, co pauto de que á hora de designar cregos para atendela tivese preferencia os da liña familiar dos fundadores.
A vila de Toldaos, non lonxe da igrexa de San Martiño ( desaparecida , cuxo nome levan aínda algúns leiros ) concedéronlla Ledegundia e o seu fillo Vilifonso ao abade Mandino de Samos en 23 de febreiro do ano 1009 ".... ut habeant inde hic hanitates, pauperes et peregrinos temporale subsidium " e a igrexa parroquial aparece citada na bulda de Alexandre III entre as doadas a Samos nomeándoa como "Ecclesiman Sancti Salvatoris".
A parroquia era de señorío do Conde de Lemos . integrada na da Pobra de Triacastela ( marquesado de Sárria ) quen percibñia dos seus vasalos en 1735 190 reais e 15 maravedís ao ano e os tres veciños do lugar do Furco eran de señorío do conde de Maceda, residente en Madrid, que percibía dos seus vasalos cinco reais de veludo ao ano.
No lugar de Toldaos xuntábanse a ruta principal que baixaba por Cancelo e o ramal de Vilavella a San Salvador . Atravesabao val , onde unha trama de camiños permitía , segundo as épocasm seguir diferentes trazados , en direción a Toldaos.
Pasado o lugar de Toldaos comeza a subida ao monte da Meda ( o " Mons Serius" medieval ) e que oli lugat das Encrucilladas , que alude ao cruzamento de camiños , lévanos ata o Furco.
************************************************************************************
CONCELLO DE LÁNCARA
A ruta modena, que é a canónica sinalada pola Deputación Provincial de Lugo, vai polo Furco, A Casabranca, A Armada, A Esfarrapa, Galegos, ( Río Armiela ) nLeirado, Airexe, A Lama, A Armeá de Abaixo , O Fuxón, A Ponte de Carracedo ( Río Neira ) , Corveira, Neira de Rapados, Bande e A Forxa, ata a Ponte de Lago no río da Tórdea.
O FURCO
Lugar situado no Porto da Meda a 940 metros de altura , que pertence hoxe aos concellos de Triacastela ( tres casas ) e Läncara ( actualmente dúas casas ).
Aquí está documentada tamén a existencia dun mesón, que en época de invernía , sobre todo, serviría de gozosa acollida para viandantes , aínda que as comodidades fosen mínimas e o aloxamento se fixese nas habituais pésimas condicións dos citados mesóns , onde , fora do teito, máis cama , lume e sal, pouco máis se podería achar. Mesóns e vendas que no seu día merecerían o festivo e crítico nome de "Arcas de Noé ", alusivo á forzada convivencia baixo do mesmo teito de mesoneiros, fuxidos e irados, animais de variada pelaxe e penuxe e viandantes.
Pasada a estrema intermunicipal, éntrase na porción da aldea pertencente agora ao concello de Láncara e parroquia de Santiago de Cedrón, e antes da xurisdición de Vilaesteva de Herdeiros.
A igrexza parroquial queda a uns 5 quilómetros en direción norte razón pola que non facemos mención dela. Esta ampla parroquia lancaresa está formada polos lugares de Acibeiros, Airexe, Busto, Os Carrís, Casabranca, Castrodelo, Cedrón Susaos, A Cortella , A Estaladoira, Montelora, Piñeiroá , Rebordelo, Sáa, A Seara, Sobrerriba , Soaxe e Vilarí, e no Antigo Réxime formou parte cara o norte da xurisdición de Cedrón e cara o sur da xurisdición das Montañas de Vilaesteva de Herdeiros. Por tempo dalgúns anos, na primeira metade do século XIX, estivo constituída como cabeza dun concello.
E o peregrino , na procura do Val de Neira e da Ponte de Carracedo, iniciaba o descenso pola pizarrenta serra , entre pedreiras , xesteiras e searas , terras case ermas salpicadas por ocasionais soutos de castiros , carballeiras e amieirais beira dos regueiros que baixan cara o Sárria e o Armiela . Pasados os lugares da Casabrancs, A Armada ( de Santalla de Lagos ) e o Busto éntrase no lugar da Esfarrapa.
..........................................................................................................................................................................
O BUSTO é un pequeno lugar onde está dcumenrtada unha capeliña adicda a san Caetano , asñi como un peto con obra pétrea de fábrica e imaxe . Esta capela propmoveuna unha familia da aldea no século XVIII , aducindo como motivación a distancia á igrexa parroquial eo contino tránsito de pasaxeiros aos que se lles podía facilitar a psoibilidade de oiren misa nela.
A localidade de A ESFARRAPA, situada a 770 metros de altitude , pertence á parroquia de Santalla de Lagos, que está formada polos lugares da Armadam Lagos, Santalla e Seoane.
Foi lugar no que se celebraban feiras o 11 de cada mez e que alcanzaron grande sona en Gaizam o Bierzo e terras de León, xa que supoñían a saída cara a Castela de moitas mulas e xogadas de bois ( " A saca de bois" ), especialmente ao rematar o verán, este mercado non menos interese que o moi nomeado de Triacastela que cumpría a mesma finalidade , e ata ali se achegaban traxinantes e maragatos na súa actividade comercial.
Esta feira mantivo o seu pulo ata que a implantación do ferrocarril, a criación das feiras de Sárria e o seu afastamento coas modernas estradas sinalaron o seu inevitable devalo e a aparición de feiras na Cha de Santa Marta, San Martiño de Río e Cedrón, xa desaparecidas.
Na Esfarrapa estaba o cruzamento do Camiño Frances a Lugo co Camiño de Monforte a Asturias , vías ás que se vinculaban os mesóns existentes,
Atravesando o monte da Medorra ( que alcanza os 770 metros ) e o da Trandeira chégase ao lugar de Galegos , onde tamén había " Posta " dos correos reais que viñan de Madrid ata A Coruña e vicevers
SANTA MARIÑA DE GALEGOS ou SANTA MARIÑA DO CARBALLO , que con estas dúas denominacións se coñece a parroquia , na actualidade está formada polos lugares de Galegos e Vigo de Galegos e o Madoz refire que se comunica " polo camiño ou estrada xeral que antigamente se dirixía a Castela"
A súa denominación responde a uns primitivos poboadores " calaicos" , ou , na segunda acepción , á existenza dun carballo senlleiro , se cadra nun tempo dotado de carácter sagrado.
É tradición repetida en toda a zona e cousa moi coñecida de xente da comarca , que a raíña dona Orraca parou no Mesón Real de Galegos , conservándose razón do feito transmitida oralmente dende aquela.
A este Mesón Real refírse Alexandre de laborde no seu " Viaje pintoresco e histórico ·, primeira edición española en 1819, onde di : " atravésase o porto do Cebreiro no lugar deste nome , famoso polos queixos que nel se traballan , De aquí báixase ao Reino de Galicia polo lugar da Fonfría ata o de Galegos , onde se acha unha pousada chamada Mesón Real , As campìas, as carballeiras , sebes e pasteiros que se ven ata chegar a Lugo manifestan, dende logo , o esmero da agricultura deste reino...."
O camiño, unha vez atravesado o río Armiela ou de Galegos, e despois de atravesar a estrada de Sárria a Becerreá, sobe, nunha das variantes cara o monte de Leirado , pertencente á parroquia de San Pedro da Armeá, que tamén era da xurisdición de Samos , e é , na actualidade, do concello de Láncara.
No partido samonense da Armeá , dependente de Samos , estaban integrados os lugares da Armeá, Aranza, Baso, Berselos , Baralla, Guilfrei, Laxes, Lapío, Mourillón, Moscán , Montixo , Neira , Pousada , Pedraboa, Penouta, A Proba, Páramo, Leirado, Touville e Vale, todos eles nos actuais concellos de Láncara e Baralla.
Vemos , polo tanto , que fose cal fose a opción tomada polo peregrino para ir cara Compostela , a asistencia dos monxes samonenses estaba presente nunha ou noutra ruta.
SAN VICENZO DE LEIRADO.- San Vicenzo de Leirado é hoxe un casar illado , non lonxe do lugar de Leirado , na parroquia de San Pedro da Armeá , atravesando o camiño a estrema norte da parroquia por zona despoboada,
O camiño pasa un pouco ao norte desta casa soa , cuxa denominación responde á conversión dun "ager" en pequenas parcelas " larias ", e en realidade son moitas as leiras que atravesa existentes no Agro de Leirado, que o bordea polo chan de perto do Castro.
No foro do lugar dos Gómez feito no tempo do abade de Samos , frei Xosé Laguna -século XVIII- lese :..... máis o leiro de Badín que levará un cuartal de pan para sementar e estrema por unha parte no CAMIÑO FRANCÉS e por outra parte con herdade de Pedro Fernández Armeá e con herdade que foi de Xil López.
Na documentación do século XIX referida ao monte comunal , ao vello Camiño de Lugo chámanlle " CAMIÑO DOS ROMANOS.
En San Vicenzo , reducudo hoxe a simple casar queda lembranza dunha antiga igrexa medieval, e sinalan que foi convertida en pequena capela que ocuparía o soar dunha chafarica ali existente,
...................................................................................................................................................................
SANTA MARÍA DA LAMA
A parroquia de SANTA MARÍA DA LAMA está formada polos lugares da Airexe, Armeá, Asé, Campos, Cima de Vila , Lama e Rexedoiro. Aquí o río atravesa o río Armiela ( " Armeniella" nos documentos medievais ). No Madoz sinalan que " os camiños son locais e enlazan coa antiga estrada de Castela a Galicia ",
Pasado o lugar de Galegos moitos dos camiñantes seguían por San Pedro da Armeá, Souto de Ferradal e Touville , deixando á dereita o río Armiela , e por Santa María da Lama alcanzaban o río Neira en Carracedo.
...................................................................................................................................................................
CARRACEDO
Na Idade Media foi sede dun mosteiro de tipo familiar ( San Vicenzo de Carracedo ou San Vicenzo de Láncara ) eo vínculo da parroquia e o seu termo , primeiro como reguengo , acaba recaendo no ámbito terrritorial da abadía de Samos, como couto redondo , baixo cuxa xurisdición permneceu dentro do partido de Galegos até a implantación do réxime municipal . A parroquia está formada polos lugares de Carracedo, Corveira, San Vicenzo e Trascastro.
Este Couto da Real Abadía de Samos gozou da presenza dunha feira , ademías de contar con muiños fariñeiros e un batán produtor de burel, promovidos que foron polos monxes bieitos. Coa implantación do réxime municipal , Carracedo chegiu a ser a capitalidade do concello de Láncara, deixando de cumprir esa función ao seren trasladadas nos anos 1950 as dependencias municipais á vila da Pobra de San Xiao , que aínda que está situada na máis afastada estrema do termo municipal, ao estar daquela inmediata ao ferrocarril e ser cruzamento de estradas, pasou a constituir o núcleo máis importante do municipio.
A carón do antigo Consiostorio hai bustos en pedra de Ramón Piñeiro e o toureiro Celita , fillos deste Concello e un monolito onde están os nomes dos galardoados co Premio Ramón Piñeiro "Facer País".
O lugar perdeu a sede do concello e xulgado , conservando como recordo dese pasado de cabeceira administrativa un nobre edificio anos atrás restaurado para usos sociais e outro que fora sede da Cámra Agraria podería servir para ser reutilizado como albergue.
CARRACEDO foi centro de postas a partir do século XVI e dende alí é onde se distribuían os correos en direción á cidade da Coruña, por Lugo, e a Ourense , Santigo e Pontevedra , por Sárria, e así coñecemos un documento do século XVIII por virtude do que un veredeiro de Sárria tiña que concorrer á Ponte de Carracedo a entregar e reoller as valixas destinadas a Sárria, Monforte e Ourese, tendo por referencia para a chegada e saída dos correos a Casa do Mesón ali existente , perto da Ponte de Carracedo. fermosa ponte de orixe medieval, recentemente restaiurada, que permite o paso por riba do río Neira ( Ripa Naria / Río da Neira ).
A PONTE DE CARRACEDO é un monumento de singular importancia e coa, non afastada, Ponte de Covas , afunde as súas raíces no período romano como pasos significativos en vías que comnicaban Astorga e Lugo, como o proba a aparición de achados de restos romanos en Carracedo e Bande. A ponte de clara traza gótica tiña na súa parte máis alta unha especie de capeliña na que sitúan a existencia dunha imaxe cunha boeta para a recollida de óbolos depositados polos viandantes . No dicir popular ademais cobraban "pontaxe " a camiñantes , arrieiros e carreiros , sendo de sinalar que da mesma maneira que noutras pontes gañlegas , onde iso era posible , existía e pode aínda verse , un vao que obrigotariamente tiña que ser atravesado polos carros e o gando, en épocas de estiaxe , para evitar que a ponte se derramase E augas arriba aínda sobrevive o topónomp do lugar dos Vaps que sinala claramente ser lugar de paso polo río.
Precisando arranxos a fábrica , no ano 1633 facía obras nesta ponte o mestre Xoán Muñoz de Solerga , ao que lle encomendaron tamén a obra da ponte de Ribasaltas , en Lemos. Neses anos estaban as obras as ponte de Carracedo, Ponte de Neira e Neira de Rei , e tamén a de Lago, o que debeu supoñer dificultades para o tránsito dende ou cara a Castela, pois só estaría practicable a ponte de Covas.
A repar ación desta magna obra hai algúns anos , permitiu rescatar a súa peculiar traza , xa que ata non hai moito tempo estaba oculta por numerosas hedras e vexetación vizosa que a afogaban.
Dito qiuedou que en Carracedo apareceron restos romanos, o que evidencia que o Camiño Francés a Lugo, é herdeiro diretio dunha antiga vía romana que polos montes do Cebreiro e A Meda buscaba Lugo.
Riba do lugar de TRASCASTRO hai un outeiro que serviu de asento a un primitivo castro,
Unha vez atravesada a ponte medieval o camiño segue augas abaixo do río Neira , pola súa marxe dereita, atravesando por fermosas paraxes de vexetación vizosa e pradería sempre verde , regada por numerosas canles que saen de presas que remansan o seu curso, e nas que antes era frecuente achar as típicas brcas ou batuxos coas que os ribeiregos cruzaban o leito do río. Por imperativo legal nas primeiras décadas do século XX desapareceron as pesqueiras e caneiros onde se collían troitas e anguías en grandes cantidades.
O Neira é río caudal , afluente do Miño pola esqueda, rega fértiles vales e veigas ( Neira de Rei, Neira de Susao, Láncara , A Pobra e Cerceda ) mantendo unha beleza paisaxística pouco alterada por agresións derivadas da introdución de especies foráneas En San Xoán de Muro ( 1921 ) e Ariz moveron as súas augas as primeiras centrais hirdroeléctricas da comarca sarriá.
.........................................................................................................................................................................
VILALEO
Parroquia coñecida na Idade Media como " Guisande " , no seu territorio houbo un "Castelo" protector do camiño do que únicamente se conserva a referencia toponímica.
Da súa primitiva denominación resta tan só a referencia ao monte de Guisande , prevalecendo o nome de Vilaleo , que se refire a unha " Villa Leoni".
A parroquia está formada polos lugares do Castelo , A Ermida, Neira de Rapados, Vilaleo de Abaixo e Vilaleo de Arriba, Ese lugar de Castelo sinala a existencia dunha casa forte que atendería á protección do camiño,
O templo parroquial está nun lugar solitario, ao norte do camiño, en medio de prados e soutos, cun cemiterio no arredor.
NEIRA DE RAPADOS.- O lugar de Neira de Rapados, na marxe dereita do río Neira , conserva un singular pazo, hoxe dividido en casas de labregos , mantendo os fermosos e ben traballados hortos do circu da edificación.
O camiño, non lonxe do río, tiña unha larganza considerable e esaba neste treito ben acondicionado. Aquí principiaba un longo e demorado ascenso en direción a San Pedro de Bande , atravesando unha paraxe na que afloran numerosas penas graníticas de considerables dimensións , moi redondeadas pola erosión, dando lugar a paisaxes moi suxerentes ,
.......................................................................................................................................................................
BANDE
A antiga parroquia de San Salvador de Bande ( agora San Pedro de Bande ) pertence ao concello de Láncara e foi antes da xurisdición de San Xulián da Pobra . Os documento medievias sinalan a súa localización en " Terra de Sárria ". Está formada polos lugares de Agrolazas , Bande , Susaos, Casanova, O Couto, Laxes , A Pedra e Reboredo.
Nesta freguesía tivo sona na Idade Media o mosteiro de San Salvador, que tivo grande influencia en terras dos actuais concellos de Láncara e O Corgo, cuxa colonización achou o apoio dos monxes bieitos.
O mosteiro de San Salvador de Bande e o mosteiro de Santa María de Neira, foron fundación dos antepasados de Lucito Gondesendiz e de dona Eiloni, a quen se refire unha escrtura de 5 de xaneiro do ano 982 na que o confeso Lucito llos concede ao mosteiro de Samos , enumerando diversas herdades non lonxe do río Neira , varios muiños, outra vila en Escoreda , relos e pesqueiras , herdades nas inmediacións do río Tórdea, varios montes , mazairas e casas que as deu " para remedio da súa ánima ,,,para manutención e bvestido dos monxes e para luminarias dos altares e esmolas dos pobres...."
As advocacións do mosteiro. consonte figuran na documentación obrante no Tombo de Samos, eran as de Santa María, San Pedro, San Sebastiàn , San Pedro, San Paulo, San Martiño e Santo Estevo, e aparecendo xuntas referencia a un e outro mosteiros , é evidente que funcionaron baixo o mandado dun único abade , un acollendo moxes e o outro relixiosas,
Apartre das igrexas mosteirais ( hoxe a de San Salvador baixo da advocaciòn de San Pedro ) consérvase tamén unha referencia topon´`imica na chamada " Casa do Mosteiro", que con toda seguridade sinala a localización do establecemento monástico.
Ademais da devandita referencia documental encóntranse no Tombo de Samos outros documentos que permiten coñecer os bens adscritos a eses mosteiros.
Do 11 de outubro do ano 981 é unha escritura pola que Menendo Menéndez e a súa muller Onega , xunto coas súas fillas Goncina e Ildonza , quen a obtivera do seu avó Veremudo Lucid, e para dar cumprimento á vontade do seu pai, chamado Menendo, danlle ao Mosteiro de Samos a vila chamada " domni Eiloni", debaixo da igrexa de Santa María , con todo o a ela anexo e toda a súa procreación de servos, de maneira que estes sirvan en submisión de inxenuos·".
Dos anos 982.990 é o inventario dos bens do Mosteiro de San Salvador que chaman Bande , extensa relación na que se sinala a demarcación do couto e unha serie de leiras , incluidas casas e muiños, chantados, etc.
Neste documento hai referencia a unha " carral antigua" ( polo tanto unha verea de orixe romana ) e ás Penas de Castelo, a unha " Ponte" e a un vao e varias "vereas", o que reforza a significación de Bande como lugar de tránsito,
Aparecen entre as posesións do mosteiro , liñares , pesqueiras, muiños, o dereito a moer gran en Elariz e a percibir a metade dos peixes e a vila de Tigunt " que lla deu o conde o servidor de cociña Traserigo , con ribeiros e pumaregas.
Do ano 993 ( 25 de xaneiro ) é a escritura pola que Lucido, confeso , e Visclavara, lle dan ao Mosteiro de Samos " a carón do río da Sárria", unha súa vila chamada de Sáa , na beira do río da Neira " Domni Eiloni" ( que era así coñecido o o mosteiro ) e vilas en Escoureda, Palmir e outras para que quen en Samos residan " para que os pobres e peregrinos teñan temporal subsidio".
O 9 de xaneiro dee 1040, Xusto, presbítero , deixa ao mosteiro que está fundado na vila de Neira, onde chaman " Domni Eiloni", varios bens inmiobles en Neira, Reboredo e Moscán m, así como unha égoa, dous bois, dúas vacas e vinte cabras e ovellas , para que os teñan os monxes e monxas que alí residan e perseveren na vida santa. Os bens inmoble proviñan de Sueiro Suárez e da súa muller Goncina, que llas concederan por carta..
Baixo da aula de Santa María encontrábase un casal que o 25 de marzo do ano 1047 foi vendiudo por Ero Dagaradiz a Armentario Ermoiquiz e que incluía casas, soutos , pumaregas, figueiras , leiras e canto ali obtivo , en prezo de cinco modios de gran. Nesta zona existiu , chamado de San Paio de Neira, persistino na actualidade o seu lugar no lugar de San Paio , e tamén debeu outros monxes nun non afastado mosteiro , cuxo desprazamento se descoñoce.
A ese mosteiro de San Paio refírse unha escritura de 2 de novembro do ano 1057 na que Tanito Violenz faille doazón á súa sobriña Leodegundia do seu mosteiro propio " que foi de don Ximomndo e dona Vistiverga e veulle en partillas á súa filla Leodegundia " Deo vota" e ela tívoo no seu dereito por tempo sesaxenario e por orde e mandato dos avós e pais entrementres dusfrutou de vida.
Deste documento consta que o mosteiro chamado de San Paio " está no territorio de Galicia, presto do mosteiro de San Salvador de Neira ", entre os ríos " Tórdea e Neira", e que o recibiu Tanto á morte de Leodegundia , quen llo entregou á súa sobriña " para que ti posuas o mosteiro mentres teñas vida , e o teñas e posúas con pacífico dereito a salvo doutro danador , e no teu dereito sexa tido perpetuamente , e despois da túa morte sexa inxenuo a salvo doutro donador , en non sendo que o posíuan os monxes, frades e monxas , que en santa vida perseveren e en todos os días da túa vida o teñas e posás ti ", que sexan inxenuos ,, que foron de dona Lerodegundia.
O castelo de Bande , na Revolta irmandiña , foi derrubado polas hostes dos alzados vasalos.
NEIRA DE CABALEIROS esponde na súa denominación ao emprazamento na ribeira do río Neira ( na época medieval Naria ) engadídose o apelativo " de Cabaleiros" para distinguila doutros lugares e parroquias que levan o nome de Neira.
A igrexa de Santa María de Neira , suprimida en 1891 como parroquia, mais aberta ao culto, corresponde ao tipo común do románico rural galego , nave rectanguklar ,ábsida con tramo rectangular , a nave con cuberta de madeira a dúas augas , e as dúas partes da ábsida con bóveda de medio canón , e de cascarón respectivamente. Os muros son moi grosos, de boa pedra de cantaría, colocada en fieiras horizontais. A porta principal e a lateral presentan arco de medio punto oculto por fóra con linteis, a pano cos muros.O arco triunfal ofrece o aspecto de dobrado co que forma o muro que divide a nave da ánsida. ; coa particularidade de que descansan en semicolumnas de basa clásica, plinto con garras e capiteis de amplas fiollas que volven en volutas nunha soa orde, as interiorés máis estreitas e con follas pouco perfiladas nos capiteis, as do arco de fóra. Outras catro semicolumnas de basa clasica , plintos con garras e capiteis de follas e volutas , dividen en tres tramos a parte exterior semicircular da ábsida . No tramo central hai una xaneliña con arco de medio punto, que con unha imposta sixela apoia nun par de columnas, unha por lado , de basa común, fuestes monoliticos e capiteis de follas , con cimacio liso. Sosteñen o beirado da ábsida canzorros sen ningunha ornamenración . Hai que destacar neste monumento, no decirs de Vázquez Saco, a esqusita correciòn de liñas e ausencia case total de decoración , que recorda aquela lisura completa , da que se libran os motivos vexetais, máis sinxelos e que constiuúe o selo da reforma cluniacense.
A igrexa de SAN PEDRO DE BANDE é un templo de bos muros de cantaría . a nave cuberta a dúas augas, riba de trabes de madeira. A cornixa está riba de toscos modillóns. No lateral norte , xanela aspilleira e acceso á espadana polo interior do muro . No lateral sur , porta alintelada exteriormente , con arco interior de medio punto. No frontis sufriu unha total reforma e presenta porta semiarcada. A ábsida máis baixa cun primeiro treito rectangular , semicircular o posterior , Os modillóns son toscos con simple ornato xeométtico, nun hai seis roeis , e no outro un rolo, Arco triunfal de medio punto , dobre ; o exterior vai riba do muro , e o inferior riba de impostas , sobre molduras xeométricas. Os capiteis con diversos motivos de ornato, o esquerdo con follas de dous corpos ; o dereito con dous pares de animais semellantes a simios , dous afrontados e os outros dous opostos, cun busto humano no medio . Columnas semiapegadas , bases comúns parte rectangular con bóveda de canón . A parte semicircular e máis reducida que a nave en todo o seu conxunto, bóveda de carto de laranxa.
As dúas igrexas son bos exemplares do románico rural , e foron estudados por Vázquez Saco , Aínda se poden achegar algunhas referencias documentais que proban o vínculo destas institucións monásticas e a súa incidencia nas terras do Corgo e Láncara.
En data posterior ao ano 976 Adosinda, cumprindo a vontade do seu esposo Vermudo Gatóniz déixalle a este mosteiro unha vila en Maceda , onde din Escoureda, xunto con terras entre o Neira e o Tórdea.
Ao Mosteiro de Santa María de Neira, refírese a escritura de 11 de outubro do 981, pola que Menendo Menendiz , coa súa muller Onega e as súas fillas Goncina e Ildonzia deixan ao Mosteiro de Samos a vila " Domni Eliloni" preto do río Neira, baixo da aula de Santa María ( de Neira ).
En 25 de novembro de 1059 Froila Ovéquiz dóalle á súa esposa Gontrode a vila de " Teixeiro" , na outra beira do Neira, até o río Sárria , e por termos de Larín, Carracedo e Neira.
Estes mosteiros de tipo familiar deberon caer moi axila baixo do influxo de Samos , e os seus bens foron aforados , xa que o partido de Carracedo e Val de Láncara pertenceu a Samos até 1835, formado por doce lugares ( Abragán, Agrolazas, Bacariza, Carracedo, Corbeira, Chousa, Maceda, Gusande, Requeixo, Ronfe, Bande e Bande Susaos ) que aparecen na memoria de 1745 onde se comprenden todos os bens de Samos.
Nunha descrición dos bens do igrexario de San Pedro de Bande ( s., XVII ) constan os seguintes :
" Ten o lugar do Igrexario que está nun couto redondo e dentro do dito termo redondo está a dita igrexa e a casa baixa que ten o dito igrexario , e o dito lugar compónse de terras de dar pan de centeo , cortiñas de dar nabos e lameiros para pasto de gando , e árbores de carballos , e outras aínda que poucas de froita brava , que todo como vai dito está dentro do dito termo redondo, segundo que o termo enfonda pola parte de abaixo facendo esquinal e pega no " Camiño Francés" que vai deste reino de Galicia ao reino de Castela ... até chegar ao dito sitio de Fontao e Camiño Francés primeiro dito onde cerra o dito termo redondo".. Esta descrición está tomada dun apeo feito polo párroco don Antonio de Camba e Taboada en 11 de agosto de 1699.
Dunha escritura de 27 de xullo de 1778 resulta que á altura das casas de Amado e Mosteiro ( en Bande ) a vía pública denominábase como " Camiño Real".
************************************************************************************
CONCELLO DO CORGO
O " Camiño Francés " ou " Estrada Xeral de Galicia" atravesaba no concello do Corgo terras das parroquias de Abragán , Marei , Anseán, Chamoso , Manán , Cabreiros e Laxosa.
Entra hoxe este camiño no Concello do Corgo pola parroquia de Abragán , pasado o monte da Casanova ( 380 metros ) e inmediatamente chega á ribeira do río Tórdea , atravesado por unha pequena , histórica e airosa ponte coñecida como PONTE DE LAGO, que aparece reflectido no mapa de Fontán , e que ben merecería ser obxecto de máis coidada atención, e mesmo ser conservada só para paso de a pé.
Esta ponte sufriu moitas reformas no tempo. Unha grande chea, no ano 1630, derrubou a ponte e para o seu arranxo fíxose reparto do orzamento entre as sete provincias galegas , saíndo as obras de nova compostura, Miguel Arias, mestre de cantaría de Lugo poxando por 1.200 ducados, aínda que por un documento de 1633 aparece facendo as obras Rosendo Álvarez, mestre canteiro de Monforte de Lemos, en prezo de 1.000 ducados.
A ruta moderna fixada cos marcos colocados pola Deputación vai pola Ponte de Lago , Lago, Laguiño, Coedo, Barreiros, Souto, Marei, A Pena, A Torre, Hospital de Chamoso, Chantadam Manán de Santa María, O Bocelo e O Lousado, até chegar ao río Chamoso á altura do Mazo de Santa Comba .
TERRA DE CHAMOSO
O Condado de Chamoso foi un dos que se din creados no periodo suevo e recibe o seu nome do río "Flamosis" ( actual Chanmoso ) que discorre por terras do municipio do Corgo e arciprestado de Farnadeiros , No século VI o " Comitatus Flamosis" nacía onde entra o río Neira no Miño, e seguía a Monte Pando, até Pena Maior , dende ali a Monte Cubeiro , en dereito ao Monte Cirio , volvís so Monte de Lapío , e seguindo á Pena Curva , ía até Vilar dos Valentes , dende onde por Petuzo dos Bascós , e Monte Rabeiro e Vilachá saía a estrema á Fonte Humenosa , e pola vila de Recemir , até a altura do Monte Barona , chegaba a Elebrón e o Miño. Abranguía terras do Corgo, Baralla , Castroverde e Lugo.
A maior parte do primitivo Condado de Chamoso acabou caendo baixo a órbita dos poderosos condes de Lemos e de Sárria , e das xurisdicións de Adai e A Pobra de San Xiao , incluidas no Marquesado de Sárria , e xunto coa xurisdición de Manán e San Fiz, e outros pequenos coutos, en mans de señores ou de eclesiásticos , mantivéronse até a implantación definitiva do rèxime municipal , momento no que se creou o Concello do Corgo.
O acttual Concello do Corgo é herdeiro dos " concellos constitucionais" , creados en 1820 , en A Pobra de San Xiao e Pobra de Adai, do Partido Xudicial de Lugo.
O camiño despois de atravesar o río Tórdea e o Rego das Pedras, por Barreiros , O Souto e Marei seguía en direción a Lugo.
LAGO E LAGUIÑO
Lugares da parroquia de Abragán e COEDO nas parroquia de Abragán e Mareu , son as primeiras aldeas do Corgo polas que pasa o camiño.
BARREIROS E SOUTO
Estes lugares , da parroquia de Marei, están preto da igrexa de Santa María,.
MAREI
No Madoz figura : " O camiño principal é a antiga ESTRADA DE CASTELA que ía polo Cebreiro ". A parroquia de Marei formou parte da xurisdición da Pobra de Adai ( Marquesado de Sárria ), até o século XIX , Centro dun destacado culkto mariano, a igrexa de Marei ardeu nos tempos convulsos da preguerra civil. Tamén se documenta aquí a existenza dun mesón , e cando se facían tránsitos militgares , María era unha das estacións de subministración,
No lugar de MAREI hai na actualidade un eirado con pedra de cantaría e no que hai dúas fontes presididas pola rotulación que di " Marei",
A PENA
A TORRE
HOSPITAL DE CHAMOSO
CHANTADA
SANTA MARÍA MADALENA DE MANÁN
O BOCELO
O LOUSADO
***********************************************************************************
CONCELLO DE LUGO
O MAZO DE SANTA COMBA
SANTA COMBA
SAN XOÁN DA PENA
SAN ROMAO DO CASTRO
LUGO
CONCLUSIÓN
*************************************************************************************
BIBLIOGRAFÍA
LÓPEZ ARIAS, Xaime Félix ." El Camino Francés de Biduedo a Lugo " ( publicado por EL PROGRESO, no suplemento " O Camiño", 1999-2000.- " A Vella Estrada Xeral entre O Padornelo e Lugo", Corga. Revista anual do Centro de Estudos do Corgo ( Nº 3m Ano 2012 )
LOSADA DÍAZ e SEIJAS VÁZQUEZ; " Guía del Camino Francés en la Provincia de Lugo". Madrid, 1966.
LUCAS ÁLVAREZ, Manuel. " Tumbo de Samos". Santiago de Compostela, 1986.
VÁZQUEZ SEIJAS, Manuel. " Fortalezas de Lugo y Su Provincia". Junta del Museo Provincial de Lugo., 1976,
*************************************************************************************
Comentarios
Publicar un comentario