A CRUZ MAGNA DE SAMOS

                ROUBO SACRÍLEGO EN SAMOS ( 1873 )

                       A "CRUZ MAGNA" E OUTRAS ALFAIAS

                                                                                                    Xaime Félix López Arias

150 anos despois de que persoas descoñecidas  entrasen na sancristía  da antiga igrexa do Mosteiro, naquel  tempo convertida en parroquial de Santa Xertrude de Samos, podemos sonalar  con toda claridade  os obxectos litúrxicos e alfaias  que na noite do 24  de xaneiro de 1873  foron roubados, sen que se teña sabido nunca quen foron os autores e a onde foi parar o froito desa acción deliectiva,

Por fin, a percura de datos relativos a este feito, grazas á agora  posible consulta  dos fondos do Boletín Oficial da Provincia de  Ligo, ofrecidos á curiosidade xeral por GALICIANA, puiden achar  no número 20 correspondente  ao 15 de febreiro de 1873  a seguinte requsitoria xudicial dada  polo xuiz municipal . Manuel Rivera Macía, que actuaba sustituindo ao titular do Xulgado de Primeira  Instancia de Sárria, ausente  da  vila  por licenza.

Agora, como primicia, ofrezo estes datos  para coñece,ento de investigadores  e persoas interesadas  na historia do mosteiro samonense , dando así total precisión  ao número de  pezas desaparecidas  e correcta fixación  da data na que acontecéu  o roubo, corrixindo  a vaguedade  e imprecisión  dos datos até dagora publicados:

" Xulgado de Primeira Instancia de Sárria : No nome da Súa Maxestade  Don Amadeo I, pola graza de Deus e a vontade naciona,l, Rei de España: O Xuiz de Primeira Ibnstancia de Sárria, Exhorta ás autoridades  e individuos  da policía xudicial , se servan practicaren  as dilixenzas  necesarias para descobriren  o paradoiro  das alfaias roubadas  na igrexa do mosteiro de Samos, na noite do 24 do corrente que a continuación se expresan detendo ás persoas  en cuxo poder se achen e poñendo  aquelas e estas ao meu dispor:

Un cálice de prata cicelado, a súa copa dourada coa inscrición darredor do pé  "Isabel II al Rey de Reyes", peso 30 onzas, novo ; a súa patena e culleriña  tamén de prata  dourada , peso 3 onzas .- Outro cálice liso m, tamén de prata, patena e culleriña, construción antigo, peso todo, 30 onzas,.  Outro cálice e patena, liso, feitura antiga , de prata, de 25 onzas.-  Un pratiño e viñaxeiras de prata, sen cubrición nin inscrición, peso 10 onzas.-  Unha cruz grande nomeada "A MAGNA", de aniquísima construción, de prata e falas pedras , tendo en letras góticas  a inscrición  " O abade Brandila  regala este signo  aos moxes de Samos ".O peso será de 2 libras .- Outra cruz de prata, parroquiual, pequena, Sen inscrición, cun crucifixo nun lado e do outro Santa Xertrude, estas efixies douradas, o seu peso 2 librasa e media.- Un botafumeiro de prta de bon tamaño, ciceladso, peso 38 onza.- Un viril grande, A súa árbore de cobre, dourado a fogo, o seu disco de prata con pedras falsas, o seu peso total será de b8n libras, das que 5 son de prata.- 3 crismeiras de prta, cuxo peso total serán 10 onzas.- 1 relicario para administrar  o Santo Viático, de prata dourada, peso 3 onzas.-1 coroa da Virxe, de prata cicelada e de gusto, peso 8 onzas.- E  uns  pendentes de prata , dourados, ordinarios e de feitura  vulgar, peso media onza....Dado en Sárria a 29 de Xaneiro de 1873,. Manurl Rivera,. De orde da Sª Sª ",

A recuperación deste documento ven a dar luz a un episodio ao que Maximino Arias Cuenllas ( OSB ) se refire no seu libro "Historia del Real Monasterio de Samos ", e no que entendo seguiu as fontes ou o publicadso  por M. Castro, no seu traballo "Un Monasterio Gallego" , editado no "oletín de la Comisión Provincial de Monumentos Históricos  y Artísticos de Orense"  ( Setembro / Outubro de 1912, Nº 86 ).

Na páxina 111 da obra do monxe samonense  M. Arias Cuenllas  lemos "..... Como apuntabamos ao comezo do seu abadiato, o abade Brandila é famoso  pola cruz de prata  que lle doou ao mosteiro e que figura  no primeiro cuartel do escudo da abadía, tan celebrado. lemos nun manuscrito  do século XVIII -  polos moitos miragres  que é fama  que se experimentaban, especialmente  en todos os que padecen hinchumes da gorxa, e até hoxe dura a  devoción , Todos os venres  do mes de marzo sácase en procisión  e concorre moita xente das aldeas  da contorna".

Outro manuscrito dá detalles da súa feitura dicindo " é de madeira coberta de chapa  de prata filigranada  e sementada de  pedras en disposición de se asegurar  e se introducir  en vara como a de hoxe " E enade que a procisión  dos venres da Coresma faise polo claustro alto cantando o "Vexilla  regis".  Tiña grabado  no amverso a inscrición : "  In nomine  Domini  nostri Iesus  Christi, ob honore sancti Iuliani  atque Basilisse  virginos, offert  famulus Dei Brandilanus et socii eis hoc signum crucis ". No brazo inferior, por tras dun vidor colorado e riba  dun papel estaban cruzadas dúas esteliñas do "lignum crucius". Tan preciada soia foi roubada en 1689 ( sic ), sen que se poidese saber o seu paradoiro".

 E na pàxina 405 enade_ " Roubo de alfaias..... perpetrouse  na igrexa mosteiral un roubo sacrílego.  Foi no mes de maio  de 1869 ( sic ).Varias alfaias  dela  coa complicidade, seguno o rusmusmús publico, dun criado do cura de entón, don Manuel Marái Ariqw. Entre as ditas alfaias  estaba a cruz  chamada do abade Breabndila, do século XI, Era de parta , estaba adornada de pedras preciosas e contiña dous anaquiños do "Lignum Crucis". Fora doada pola abade Brandila, que gobernóu o mosteiro dende o ano 1061 até o 1076.

Coñecida como "Cruz Magna", " Cruz de SAamos " e "Cruz do Abade Brandila" foi estudada  por don Antonio López Ferreiro, a quen se debe a publicación dos deseños dos seus anverso e reverso .

Para este estudo e contacto diretio é máis que probable  que López Ferreiro estivese no Mosteiro d Samos, pois o seu pai nacera  na parroquia de Santo Estevo de Calor e coa ocasión  dalgunha visita á casa dos seus avós no lugar de Pintiín  non desaproveitaría a ocasión de se achegar a Samos onde examinaría detidamente  a "Cruz Magna" , xoia medieval presente no escudo da Abadía  e tamén nas armas do Concello de Samos<

É polo tanto incerto , coinmo xa teño publicado hai tempo, que o coñece ento da cruz samonense  doada por Brandiula e o estudo feito por López Ferreiro  tivesen lugar  en Santiago con posteriridade ao roubo, como errónemante suxiren algúns publicistas, pois, con toda seguridade  o coengo e historiador  compostelán  tívo a vista de ollos e nas súas mans na sancristía  mosteiral.

Sería impensable  que coñecendo a súa procednecia  e téndoa nas súas mans para facer os debuxos  por el publicados  permitise que o froito de tan sinalado roubo non dese lugar a unha inmediata recuperación  e restitución  ao seu lugar de orixe.

 As réplicas  da "Cruz Magna"  que figuran  na igrexa , nio altar principal de Samos e no relicario  da sancristía   permiten , xunto con facer honra á memoria  ao abade Brandila, " pai de moitos monxes " , que poidamos ter  unha lixeira idea  da importancia  e a significación dunha alfaia tan sinalada.

A cobiza de quen fixeron o roubo sacrílego, e daqueles que o inspiraron e del se beneficiaron, privou ao Mosteirio Samonenese e  a Galicia dunha peza  representativa  do que o cenobio representóu  e aínda representa  no panorama relixioso, social e cultural do Reino de Galicia.