SANTA MARÍA DE ALBAN: SARRIA ( 686 )

A PARROQUIA DE SANTA MARÍA DE ALBÁN   , NO CONCELLO DE SÁRRIA  ( 686 )

(  Traballo elaborado polos profesores do Centro de Educación Permanente de Adultos de Sárria- Rúa Pedro Saco 4   :  Ricardo Segundo López Méndez, Xosé Ovidio  Valín  Rodríguez, Afonso Goyanes López  e Xaime Féliz López Arias )  para  o Curso de Xeografía e Historia Comarcal impartido no dito centro educativo)

                                             SANTA MARÍA  DE ALBÁN

Situación :  A uns 4 quilómetros da vila de Sárria , a SO.  Superficie: 1,75 quilómetros cadrados.  

Poboación :  1845  ( 50 habitantes ) ;  1887 (  69 habitantes ) ;  1900 (  52 habitantes  ) ;  1910 (  49 habitantes );  1920 ( 69 habitantes ) ;  1930 ( 65 habitantes ); ........ 1940 ( 79 habitantes )......... ;  1950 ( 76 habitantes ) ; 1970  ( 38 habitantes ) ;  1981 ( 26 habitantes ) ;  1991 ( 25 habitantes )

                                       Accidentes xeográficos

Hai  tres zonas ben definidas : a ) A Veiga do río Celeiro ( o medieval río Barbadelo )   b ).. A aba do Agro dos Alvaredos. c )  O Chao dos Alvaredos.

Hidrografía: O río Celeiro que a separa das parroquias de Piñeira e Barbadelo.

Delimitación : Estrema Norte con Santiago de Farbán; a Leste, con San Fiz de Reimóndez; a Sur, con San Miguel de Piñeira; e a Oeste, con Santiago de Barbadelo e San Miguel de Piñeira. 

No Catastro do Marqués de la Ensenada ( 1753 ) sinalabam as seguintes estremas. "  Principiando  a demarcación  no Río da Veiga  , deste  segue  riba da Ameneiriza de Pacios ,  deste ao  Río de Saamil, deste ao sitio chamado das Fontelas ;  deste segue ao Porto do Arroxo, deste ao sitio do Refoxo, del ao de Soutelo, de alí ao sitio da Condomiña, deste ao Cancelo  de Arriqueiriza, e deste ao  dito  Rìo da Veiga (  Río Barbadelo / Río Celeiro . primeira demarcación,

                                           Núcleos  de poboación.

No 1873 figuran os seguintes lugares e  casares:  ALBÁN,  aldea  con seis casas habitadas e  dúas deshabitadas.  ALVAREDO,  aldea con  tres casas habitadas  e  unha deshabitada ;:   AIREXE,  a igrexa parroquial  e unha casa habitada. PACIOS, aldea , con unha casa habitada e unha deshabitada. Total :  12 casas habitadas 

En 1991 había  seis casas  habitadas e 3 deshabitadas.  CASAS :  CASA DE PACIOS, Nº 1 (  familia de 3 membros ) CASA  DO PACIO: Nº 2 ( familia de 7 membros ).  CASA DO CAMPO , Nº 3 (  familia de 7 membros ).  CASA MÉNDEZ, Nº 4 (  familia dun so membro ).  CASA CASTELLANO , Nº 5 (  familia de 3 membbros ). CASA DE RIBA. Nº 6  (  familia de 4 membros ).- CASA DO ALVAREDO.

Propiedade comunáis:  Non as hai na actualidade e pola pouca superficie da  parroquia cecáis  non as houbese, agás a Devesa Real que en cada parroquia había. 

Equipamento :  Non hai equipamento publico ningún,

Igrexa:  Igrexa románica do século XII , que tivo  perto unha casa, e para chegar ao templo había un camiño de servidume dende a corga  principal. ( Ver anexo ) 

Capelas : Non hai constancia de que  as houbese.

Cemiterio.- Até o  século XIX  os enterramentos facíanse dentro da igrexa pagando dereitos de "foxotio" para a Fàbrica parroquial.  Pasaron a se facer  no adro    a ras do chao e polo lado norte fixeron panteón  que rompe  a estética  do conxunto.

Escola :  A parroquia pertencía ao distrito escolar de Callás ( San Fiz de Reimóndez  ) e a escola stivo na Casa de Castro e  asistiron os escolantes á  escola alzada polo Concello   até a integración  na Concentración  Escolar Comarcal ( hoxe CEIP  Frei Luis de Granada ).

Equipamento deportiva : Non hai.

Outros equipamentos :  A " Fonte de Albán "  no antigo camiño  de Sárria a Vilamaior  e Castro do Rei  ( hoxe Estrada da Lamarrigueira a Cedrón ).

                                             Xeografía  Económica

Explotacións agropecuarias:  Son todas de tipo tradicional , sometidas a un forte  proceso de adaptación  ás novas  esixencias do mercado, sendo  de destacar  a dotación  de modernos establos e a xeralización de maquinaria para o cultivo.

As producións  agrarias  tradicionais  ( centeo, algún trigo, fabas, millo... ) van perdendo  imprtancia , pasando a destacar   o incremento da superficie apradad e   o cultivo do millo híbrido.

Cando  se implantou o rèxime  de saneamento  gandeiro  contabilizàronse as seguintes explotacións de gado vacún :

Nº 1.-  39 cabezas. Nº 2 : 20 cabezas. Nº 3.- 62 cabezas. Nº 4 :  22 cabezas. Total :  143 vacas,

O  número de porcos   baixóu   ao  desaparecer   a venda de porcos de cría e porcos cebados  nas feiras comarcáis, e quedar limitda a produción  aos porcos destinados á matalota caseira. 

GRANXAS  : Non hai.  INDUSTRIAS : Non hai.  ESTABLECEMENTOS  COMERCIAIS E  HOSTELEIROS: Non hai.

COMUNICACIÓNS.-   O camiño de Sárria  a Castro de Rei de Lemos, por Cedrón de Piñeira  e a Feira de Paradela ( Vilamaior  )  procedente de  Callás de Abaixo pasaba polo lugar de Albán  e  deu paso  á estrada provincial de Lamarrigueira  a Cedrón, que estivo parada moitos anos á altura da Ponte de San Paio ( Piñeira ). Dende esta estrada sae unha pista que  vai até o casar da Ciguñeira, que atravesa o río Celeiro  cunha ponte. Outro ramal , á man esquerda, sobe até O Alvaredo. 

A antiga  Ponte de Albán, de plataforma madeirada, riba do río Celeiro  foi sustituida por unha estrutura de formigón.

                                 XEOGRAFÍA  HUMANA

No ano 1991  na parroquia  vivían 25 habitantes (  10 homes e 15 mulleres )

DE O A 10 ANOS ( 1 home , 1 muller : 2 ) ;     DE 11 A 20 ANOS (  3  homes, 1 muller : 4 ):  DE 21 A 30 ANOS (  1 home, 1 muller : 2 );  DE 31  A 40 ANOS ( 1 home, 2 mulleres: 3 ): DE 41 A 50 ANOS  ( 2 homes , 1 muller : 3 ); DE 51 ANOS A  60 ANOS ( 2 homes, 2 mulleres : 4 ); DE 61 A 70 ANOS (   2 homes , 1 muller : 3 ); de 71 a 80 ANOS (  2 homes, 2 mulleres: 4 ) ;  DE 81 A 90 ANOS  (  1 home ) ; DE 91 A 100 ANOS ( 0 ); DE MÁIS DE 100 ANOS ( 0 ). TOTAL: 25 habitantes,

O nivel de estudos  era o seguinte:  Analfabetos ( 0 ) ;  Sen estudos  ( 17 ) ;  Estudos Primarios/EXB : 8 ; BUP / FP: ( 0 ); ESTUDOS MEDIOS ( 0 ) ,  ESTUDOS UNIVERSITARIOS  ( 0 ).

                                                          RESEÑA HISTÓRICA

Vencellada xa dende o século X aos mosteiros de Santiago de Barbadelo  e San Xulián de Samos, acabóu  , xunto coas parroquias de Barbadelo e Piñeira,  formando parte do Priorado de Barbadelo.  Foi tamén coñecida como " Santa María de Barbadelo" e "Santa María de Callás"-

Unha das casas da freguesía estaba integrada na Xurisdición de  Vilapedre.  A partires de 1840 a parroquia integrouse definitivamente no Concello Constitucional de Sárria.

Eclesiásticamente  era anexo de  San  Pedro de Froián, e máis adiante da parroquia de San Fiz de Reimóndez , no arranxo parroquial de 1890 , aída que en ocasións  turnábanse na atención dos fregueses os curas de San Fiz e de Santiago de Barbadelo.

PREHISTORIA.- Non hai máis referenzas que o Castro da Lagarteira  e outro espazo castrexo riba  do lugar do Alvaredo.

IDADE ANTIGA : Non hai referenzas.

IDADE MEDIA.-  Destaca o seu vemcello co Mosteiro de Santiago de Barbadelo . formando  parte da Terra de Barbadelo ou Terra de Barbadelo .  As referenzas documentais aparrecen darredor da súa pequena igrexa románica.

IDADE MODERNA :  Datos do Catastro do Marqués de la Ensenada ( 1753 ): A  parroquia de Santa María de Albán  reunía 9 veciños. , que vivían en 9 casas habitadas  e había ademáis unha que estaba vaga.  Era pedáneo  Roque Rodríguez, de Piñeira. Foron informadores catastrais  Domingos García e Pedro  Méndez. Cura:  Antonio Pardo Ribadeneia , crego tenente cura por  indisposición   do pàrroco  André Manso ( párroco de San Pedro de Froián ) .

Señorío  da parroquia: Correspondíanlle  ao Mosteiro de San Xulián de Samos , que percibía polo dereito de lotosa  o valor de 4 reais, e ademías  un día de traballo  por ano por cada veciño, aínda que non esixía esta  prestación. 

O pàrroco   percibía na súa totalidade os desmos  da parroquia  : 100 ferrados de centeo , 32 ferrados  de castañas,  2 años, 1 cabrito , 2 leitóns ,  9 libras de manteiga , 1 libra de la ,  1 carro de herba seca,  52 reais e  16 maravedís  por nabos ,  e destes   32 reais  e 16 maravedís  correspondían ao dereito  de ofrenda , e en concepto de primicia  percibñia 20 ferrados de centeo en cada un ano.

A Fábrica da Igrexa  de Santa María recibía  20 ferrados en cada un ano,  O Cabido de Santiago , por razón de Voto,  reunìa 11 ferrados  e medio de centeo , pagando  os labregos  entre un ferrado e medio e medio ferrado de centeo, segundo a capacidade de cada casa.

Había  dous muiños  tempreiros :  O Muiño da Míllara , co que  Pedro Rodríguez Alvaredo  tiña un gaño  de 20 reais ao ano.  O Muiño de Soutelo, coa mesma utilidade  a Francisco  López do Refoxo.

IDADE CONTEMPORÁNEA :  

 

  

          

Nun curto treito a antiga estrada de Nadela a Valdeorras ( tamén chamada estrada de Nadela a Campos da Vila e estrada de Monforte )  , deixa á beira o antigo Mesón do Alvaredo  , alzado cando entre 1853 e 1855 se puxo en servizo ese treito a vía  que comunicaba coa Terra de Lemos e o Val de Quiroga.

A Vía de Altas Prestacións , treito de Sárria a Monforte de Lemos, con vocaación de chegar a ser  autovía  , atravesa a parroquia  cun longo  viaduto, antes de entrar na parroquia da Chanca