SÁRRIA : TOPONIMIA DETURPADA NA COMARCA ( 693 )

                                    SÁRRIA:  TOPONIMIA  DETURPADA  NA COMARCA                  ( 693  )

 O proceso agresivo de sustitución dos topónimos de parroquias, casas , lugares , predios e espazoz na comarca de Sárria, iniciado no século XVI potenciado nos séculos XIX e XX  deu  esquecemento a moitas das súas denominacións propias , sustituídoas por simples  traducióms ao castelán, formas híbridas e mesmo denominacións absurdas.

Esa ilóxica  "creación" de  denominacións   suplantadoras naceu de máns  de eclesiásticos,  escribáns,  notarios, garda civil e funcionarios das diferentes administracións , comezou a se ver freada coa normativa  da Xunta de Galicia,

Con todo  son moitas as ocasións nas que se olla como a acción deturpadora  se mantén  en novas de prensa, esquelas mortuorias, documentos notariais, catastrais , xudiciais, eclesiàsticos , publicidade, etc., cunha resistenza   inexplicable  a dar e conservar os  nomes propios  de moitos lugares  e predios  cunha actitude  teimuda  e sen base  ningunha.

Un percorrido por algunhas das  formas deturpadas que  se recollem  a continuación  amosa  o abano de  topónimos   impropios  .negadores da evolución histórico  e que esquecen  a norma legal que indica que en Galicia os topònimos teñen como única forma legal a  galega, con rexeitamento total de "traducións", " castrapadas "  e hibridismos.

                                                      A ACEA   

ACEA DE  RIBA (  parroquia de San Fiz de Reimóndez )    ACEA DE BAIXO  ( parroquia de Santiago de Farbán )

   ACEÑA Aceña de Arriba Acea de Abajo

                                                                 AS ACEAS 

 FOZ DAS ACEAS                                       RUTA DAS ACEAS

                            Formas deturpadas              LAS ACEÑAS.    RUTA DE LAS ACEÑAS    

                                                           A CALEXA        

                                                           CASTRONCÁN 

" Castro Uncani "     lévanos a un posuidor chamado Uncano.  Os encargados dos sinais das estradas autonómicas   rotularon  " Castrocán " ( ¡¡¡  Castro Perro !!! ,con mentalidade centralista )  e tamén algún industrial da zona rotulou no seu coche ea innovadora forma-

    CESÁR .- A  parroquia de San Salvador, que até ben entrado  o século XIX  pertenceu á Arquidiocese Compostelana .  Cesar é palabra aguda   , porén en numerosas publicacións lese  " San Salvador de César"  e " Alto de César" ( con til  no é ) sen aclarar quen foi ese hipotético home chamado César

 A CIGUÑEIRA.- Na parroquia de Barbadelo hai un lugar coñecido  como A Ciguñeira ,  e un paraxe de Castelo dos Infantes tamén leva ese nome. Cando un veciño da Casa da Ciguñeira se estableceu en Sárria  no cruce da estrada de Corvelle coa estrada de Samos,  pasan a ser coñecidos como  A Ciguñeira  o edifico e o cruce e  por extensión  esa zona da vila pasa a ser o Barrio da Ciguñeira.

O nome Ciguñeira procede  de "Cicconiaria" que é unha planta  coñecida como "falsa cicuta " . Na crenza de que o topónimo ten algo que ver coas "cegoñas",  hai persoas  que dan a cruce e barrio  a  denominación de  " Cigüeñeira" , que de tanto en tanto  aparece en conversas  e publicacións.

                                                            CORVELLE.

                                                           FONTE RIBEIRA

FUENTE RIBERA          PUENTE RIBEIRA 

                                                            GALEGOS  

SANTA MARIÑA DE GALEGOS  ( ou Santa Mariña do Carballo ).- 

                                                          INSUA DO TOLEIRO 

                                                            LAGOELA

Monte nas parroquias de  Vilamaior  ( Sárria ), Barán, Vilaragunte e Andreade ( Paradela ) que recibe o  nome  dun desaparecido  espazo lacustre.-   Deu paso á forma deturpado  LAGÜELA  que é a que se fai figurar na documentación oficial, na denominación das  Comunidades Veciñasi Coutos de Caza  e novas de prensa. A deturpación lñevase ás formas   A GÛELA, e  LA  GÜELA  , que carecen de xustificación,

                                                          A  LAMA 

Nunha escritura  notarial  , referida á parroquia  lancarina dese nome, escribiron  "  ALHAMA", como se se tratase dun nome de orixe árabe. Outro erro é convertilo en " LA LAMA "

                                                             LAMA DE CAQUE 

 MONTE DA LAMA DE CAQUE                                                       MESÓN DA LAMA DE  CAQUE "  

" MONTE MACAQUE" . "MACAQUE "

                                                           LAMA DA GÁNDARA 

Lido nunha escritura " EL AMA  DE LA GÁNDARA"

                                                        LAMARRIGUEIRA

 Este topónimo  no século XVII figuraba , por separado, como LAMA  e RIGUEIRO, alternando esta denominación con RIGUEIRA. Máis adiante figura como LAMA DA RIGUEIRA, que rematou sendo LAMARRIGUEIRA. Os deturpadores  foron creando expresións como  LA MARRIGUEIRA   e  A MARRIGUEIRA . Esa absurda denominación  non tivo consolidación.

                                                     LOUSEIRO.- 

LOSEIRO                                                   LUSEIRO 

                                                      MASIDE   

Topónimos históricos : Sancti Petri de Masiti, Sancto Vicentii de Masiti, Monte Masiti, Sacta Oelalia Masiti. Santo Estevo  de Maside  A denominación deriva  do nome dun posuedor chamado " Masitus " 

Impropiamente  aparecen  as formas " MASID ",  MASIZ , Zona de Concentración Parcelaria de " Masid

                                             MERCADO DA SERRA / A SERRA

A SERRA  ( lugar en Banrbadelo ).- MERCADO DA SERRA ( en Barbadelo, tamén coñecido este lugar no século XVIII como " Campo da Serra" ).  

Utilizouse , moi ocasionalmente, a forma deturpada " Sierra ".  Familias procedentes desa zona de Barbadelo e residentes na vila de Sárria  manteñen  o apeñativo "Sierra", como sobrenome e mesmo como  denominación de actividades e negocios ( " Muebles Sierra", " Inmobiliaria Sierra ) 

                                                        NESPEREIRA

No Catastro do Marqués de la Ensenada refirense a esta parroquia como " SANTIAGO DE INÉS  PEREIRA " . 

                                                         O  OURAL.

Históricamente " Aurale·.-  MONTE  OURAL..- CASA DO OURAL (  no concello  do Incio ) .- O OURAL VELLO. ( O lugar de O Oural, parroquia de Chorente , foi a primitiva aldea  que  pasou a dar nome áo nacente lugar da Estación  do camiño de ferro, enadídoselle  " Vello" para  non confundilo  coa nova localidade) 

 Dende fináis do século XIX o  topónimo  pasa a dar nome a  un novo lugar  e actividades :o-ESTACIÓN DO OURAL-Posta en funcionamento en 1882.- TÚNEL DO OURAL ( 1 ).- No camiño  de ferro de Palencia.- A Coruña, posto en funcionamento en 1882. Era o máis longo de Galicia.- .- TÚNEL DO OURAL ( 2 ).- Aberto ao paso de trens en setembro de 2025.-   O OURAL ( ao medrar o núcleo xurdido darredor da Estación  tomou o nome do lugar  situado ao sur, beira da estrada de  Valdeorras . Esta localidade forma parte das parroquias de San Xulián de Chorente e San Sadurnño  de Froián, e é o segundo núcleo urbán do concello de Sárria  ).-  FACTORÍA DE  CEMENTOS DO OURAL. Fábrica cementeira   posta en funcionamento nos anos 1960 - ESCOLA DE PADROADO DO OURAL.- Instalada no Poboado de Cementos Cosmos.. MUIÑEIRA DO OURAL.- Casa de comidas    CEIP DO OURAL.- Froito da concentración de escolas da zona Sur de Sárria e algumhas do concello de O Incio . Leva o nome  de " Antonio Fernández  López. ICREXA DE SAN XOSÉ  OBREIRO DO OURAL.- Novo templo  para servizo relixioso da localidade ,  alzado dentro da  parroquia  de San Xulián de Choremte.- SOCIEDADE DEPORTIVA OURAL. Equipo de  fútbol federado.

Está impoñéndose o uso da forma OURAL  fronte  a denominación   propia " O OURAL".

                                                             OUTEIRO 

 Ademáis  da castelanización do apelido  Outeiro que se matiña vivo no século XIX  dando a forma Otero, en alg úns documentos aparecen  as expresións  O   UTEIRO o  EL UTEIRO,

RIBEIRA.. Na parroquia de San Salvador de Vilar de Sárria, No século XVII e  décdaas  seguintes   figura como As Ribeiras, Un indicador  na estrada no lugar  de Santo Albarte  sinala a entrada da pista que conduce á " Riveira ",

                                                      A POBRA DE SAN XIAO 

" San Jillao da Pobra " " San Jullao da Pobra "    San Juliàn de la Puebla.  La Puebla de San Julián 

                                                  PONTE  DA ASPERA

PONTE DA ESPERA  

                                                  PONTE DE FERRO

PONTE DO TOLEIRO              Puente de Hierro    Ponte  Ponte do Litmar  

                                               PONTE DO MAZADOIRO  ( VELLA )

 Está xeralizado entre as persoas  da vila o chamarlle " Ponte de don Fermín ". sen que esa denominación teña nada que ver coa historia desta histórica ponte. Cando en 1882 se pon en funcionamento o ferrocarril entre A Coruña e Sárria, un membro da famlia Pedrosa de Lugo, fixo unha casa  xunto do río que acabou sendo comprada por un Somoza da Furela ( Samos ), cas  que foi coñecida  como Casa do Furela. Un fillo deste , chamado Fermín Somoza,  industrial e participante na politica local foi o seguinte posuidor da casa , e como a histórica Ponte do Mazadoiro ficou arredada do nacente barrio do Mazadoiro ( San Martiño de Requeixo ) e ter á súa beira o seu establecemento o tal "Don Fermín". Agora pasados moitos anos do falecemento dese señor   a que ten por nome correcto o de A PONTE VELLA DO MAZADOIRO ,  é chamada  " Ponte de Don Fermín".

Unha cantiga  popular refirese a esta ponte : Ao pasar pola Ponte / do Mazadoiro / vinte rapaciña / co devanadoiro / E dende entón, miña nena / de pena eu morro 

                                              PONTE NOVA DO MAZADOIRO 

                                              PONTE RIBEIRA

PUENTE RIBERA   PUENTE RIBEIRA   MUIÑO DA PONTE RIBEIRA  ( Muiño de Solance,. Muiño de Solande ).  ALBERGUE PUENTE RIBEIRA  RESTAURANTE  PONTE RIBEIRA

                                                      PONTE DO TOLEIRO 

                                                  PONTE VELLA

Históricamente : " PONTE DE VILAR DE  SÁRRIA " 

                                              PONTES DO MAZADOIRO 

                                              PONTÒNS DO TOLEIRO

                                                REQUEIXO

 REQUEIXO  ( lugar de Maside ).- SANTO ESTEVO DE REQUEIXO ( foi  Santo Estevo de Barbadelo , Santo Estevo de Maside.- SAN MARTIÑO DE REQUEIXO  ( parroquia eclesiástica suprimida, conservada como parroquia  civil)

Antes da normalización toponímica  aparecía a forma " Requeijo", cando noutras zonas de Galicia  se poñía " Requejo",

                                                         A RIBEIRA

                                                            RIBELA       

                                                           SAN  BREIXO 

SAMBREIJO  SAMBREIXO   

                                                            LOBATAIRA

ALBATAIRA 

                                                             SAN BREIXO DA BALSA  

                                                           SAN  PAIO

SAMPAYO                                                           

                                             SANTA MARÍA DE VILAMAIOR.

                                                   SANTO ANDRÉ DE PARADELA 

Denominación histórica : Sancto Andreas de Paratella. 

Indicadores na estrada: " Parroquia de San Andrés " 

                                                    SANTO ANTOLÍN

                                                    SETEVENTOS 

  SIETEVIENTOS  

                                                      O SISTELO 

SISTELO  XESTELO 

                                                       O SISTO 

SIXTO 

                                                           O TOLEIRO

RÚA DO TOLEIRO  

                                                          TREILÁN

                                                  O TUMBIADOIRO.

Nunha nova dun xornal lucense   das primeiras décadas do século lese  EL ATUN BADOIRO 

                                SAN XULIÁN DA VEIGA e SANTIAGO DA VEIGA

Topónims históricos : Sanncti Iulkiani  de Veiga , San Jullao  de Veiga, San Jillao de  Veiga ,  San  Julián de Veiga de Sárria , Iacobi de Veiga, Santiago.

Veiga de Arriba ( en Farbán ). Na estrada de Becerreá mantense  un sinal indicador  " San Julián"

                                                                VILÁDIGA

                                                         VILAESTEVA

                                                 VILAESTEVA DE HERDEIROS 

                                                         ILAMAIOR

 Sancte Marie  de Vilamajore  Santa María de  Vilamaior de Paradela , Santa María da Lobataira.

En Nabás  ( Ortoá ) mantense un letreiro no que se le " Villamaior "

                                                               VILAR.

   Santa María de Vilar e San Salvador e os lugares de Vilar ( Biville ). Vilar de Lamas,  Vilar do Monte, Vilar ( en Vilar de Sárria ), Vilar de Arriba e Vilar de Abaixo ( en Santa María de Vilar ). Deu lugar  ao apelido castelanizado como " Villar"

                                                          VILARIÑO

                                                       VILARRAIRO

Na actualidade manténse un  indicador  na estrada  no que se le " Villarrairo"

                                                       VILASANTE

                                                       VILAVERDE 

                                                        A VILERMA

                                                        VILOUZÁN  

                                                   VIVILLE / BIVILLE    

************************************************************************************ 

                                   A CREATIVIDADE  TOPONÍMICA  DO CATASTRO            

                                                   ( mostra  en progresión )                       

 SANTA MARÍA DE ALBÁN.-  " Panelas ".-  " Pista da Cigüeñeira".- " Otero Bouzallo".-  " Penela Llana ".-  " San Mil".-  " Nemelo".- " Tranesas".-  " Loseguel".-  " Traviesa",. " Cortiña Abajo" ........

SANTALLA DE ARXEMIL .-    " Leiro da Chanza ".-  " Leiro de Fautín".-  " Leiro da Griña".- " Leiro dos Laos de Riba".- " Leiro da Moriña".-  " Leiro de Pruelo".-  " Leiro de Veles ".-  " Monte de Arqueixada ".-  " Monte da  Cubelada ".-  " Prado de Agremil".- " Prado de Arxemí".-  " Laos de Riba".-  "Prado de Megalón",.  " Prado de Sebor Veiga ",.  " Reiro do Rego".- " Toxal da Cuvuluda".-  " Veles".- ,,, ...........................