SÁRRIA : O MUIÑO DA ACEA DE ARRIBA (688 )

                                 SÁRRIA : O MUIÑO DA ACEA DE ARRIBA ( 688 )

                                                                                                                       Xaime Félix  López Arias

    Na parroquia de San Fiz de Reimóndez, na Foz das Aceas,  na beira esquerda do río Sárria, está o MUIÑO DA ACEA DE ARRIBA,  con actividade dende  séculos atrás.  Foi propiedade do MOSTEIRO DA MADALENA, que o aforou ao longo dos anos a diferemtes particulares.  A súa chapacuña derivou augas  para o muiño, batán, pesqueira e  mesmo para unha máquina de aserrar movida pola forza hidráulica, e as sobrantes destinábanse á rega  da cortiña.  Unha ponte de madeira riba do río Sárria permitía   o paso das persoas que levaban gra para moer, procedentes de Fafián e de Farbán.

O Muiño da Acea de Arriba , o mesmo que os demais que pertenceran ao Mosteiiro da Madalena ( da Orde de Santo Agostiño ) foron obxecto da Desamortización , postos á venda como Bens Nacionais, e  pasou  a mans de familia fidalga  , radicada na comarca no lugar de Aián ( Casa de Miranda, na parroquia de Santo Estevo de Reiriz ). 

NO ANO 1843  o seu dono , Antonio María Miranda e Trelles  aforoullo a  XOSÉ PUMARES.  Eis o contido do contratro  que eles  suscribiron.

                                                  Ano de 1843

Na cidade de Lugo  a vinte e sete días  do mes de Novembro ano  de mil oitocentos corenta e tres,

Perante  min Escribán  de Número e testemuñas  estando persoalmente  o Sr. Don ANTONIO MARÍA  MIRANDA E TRELLES, veciño dela ,  Dono e posuidor  das casas principais de Aián , Coca e outras, bens e rendas  a elas  pertencentes Dixo:

Que por virtude do presente instrumento  na maneira que  máis valedeira sexa en dereito  afora e dá en foro  perpetuo a XOSÉ PUMARES , veciño da Parroquia de San Fiz de Reimóndez, Distrito do  Concello  da Vila de Sárria,  os bens seguintes:                                                                                                              

 * Unha CASA MUIÑO  chamada ACEA  con catro rodas .                                                                          

*  Os formais dunha ARCA ou PESQUEIRA                                                                                                . 

*  O terreo chamado AMENEIRIZA con algunhas árbores.                                                                          

*  Outra CASA  de acarón  para vivir o muiñeiro.                                                                                        

 *  Unha peza de ORTO   e labrantío de semeadura de máis ferrado e cuarto,                                                 

*  Un PRADO    de dous  ferrados  pouco máis ou menos  con todo o  máis á dita casa e  muiño anexo  e pertencente segundo  sempre andivo todo xunto  e incorporado  coas súas entradas e saídos  e folganzas, correspondentes,  e afórallo  en renda, canon  e pensión anual  de ONCE FANEGAS DE BON CENTEO, medidas pola que actualmente se  usa na citada Vila , ou na Casa de Aián  do Sr. Aforante  por un dos días  do mes de setembro  que se lle sinale , libre de contribución , de desmo e  de todas outras  pois han ser sen desconto  coas seguintes condicións :

1ª.-  Que o recipiente  e quen o represente ha traer sempre todo o aforado  ben cpodado , reparado  e perfeitado  de todo o necesario  de maneira  que vaia en aumento e non en deterioro.

2ª,.  Que respecto  se necesitan algúns reparos  nos muiños e casa ha ser obrigado  o recipiente a verificalos  no preciso termo de dous anos e poñendo todo en bon estado.

3ª,.  Que ha pagar pola dita medida de Sárria  en boa gra, limpa de toda mala semente , a satisfación do Sr, Aforante postas na dita vila de Sárria ou na Casa de Aián, segundo se lle sinale, comezando a pagarlle   nun dos días de setembro do ano vindeiro de oitocentos corenta e catro, e así os demais  consecutivamente  sen omisión  nin desconto algún,  en non sendo por calquera caso fortuito  ou raro continxente,

4ª,.  Que estando tres anos consecutivos sen pagar  a exposta renda  este foro caia en comiso , èrda o recipiente  o  seu dereito e se lle poida quitar.

5 ª,. Que o  dito recipiente halle entregar  unha copia auténtica  deste documento ao  Sr. Aforante  para o seu arquivo. 

6ª,.  Que sempre que o dito Señor  pola súa conta queira  poñer  corrente a PESQUEIRA , cuxos formais  existen no día  , ha poder  facelo  e aproveitarse " in solidum"  da pesca que nela caia.

7ª.-  E que o aforado sito en termos da freguesía  de San Fiz de Reimóndez, non se ha poder  partir nin dividir  entre os herdeiros , permutar nin suxeitar  a gravame ninún , senón que sempre  ha andar  xunto e incorporado  nunha soa persoa  que pague por enteiro a sinalada renda. 

Cuxas condicións  han ter forza executiva , cumpríndoas o recipiente  e quen o represente , constitúese o dito Señor  a que este foro será  certo e seguro  e non quitado,  aínda que outro  por el máis dea ou prometa , a cuxo fin  se aparta  do sucesivo  dereito  utilitario  que tiña ao aforado , transfíreo  ao aceptante  con poder cumprido  para a toma de posesión  que dende agora se dá por citado  para ela e consíntea.

  E estando presente o XOSÉ PUMARES  e sabedor dixo:

 Acepta este foro do que protesta usar  e na súa virtude  obrígase real e persoalmente  coa súa persoa e todos os deus bens presentes e futuros do xeito máis executivo  en dereito  ao pagamento  das ONCE FANEGAS DE CENTEO DE RENDA aos   seus prazos , e en razón de que así o cumprirá   aos seus prazos  sinalados, e a conducila pola súa conta  a calquera dos dous puntos  referidos que lle sexa sinalado, a satisfacer  todas as contribucións  que se lle impoñan  á indicada renda  e a cumprir todo o demáis  capitulado   e a elo, caso de omisión quere e consinte  ser compelido  por todo rigor  de xust iza e vía executiva, e en razón de que así o cumprirá dá polo seu afiuzador e principal pagador  a XACOBE RIBELA , veciño da parroquia de San Salvador de Cesár no mesmo distrito de Sárria , quen estando  así ben presente, enterado á súa satisfación , facendo de débeda allea propia súa, dixo :

Prácelle ser afiuzador  do XOSÉ PUMARES e constitúese  cos seus bens na maneiira máis auténtica en dereito  a que o dito Xosé  e farao el  exactamente  canto leva prometido  e no seu defecto farao el como tal afiuzador , a cuxo fin  outorga a máis solemne  obriga e fianza, con cantos vínculos e firmezas  a súa realización requira.´

E para que por este instrumento  se lles faga estar e pasar en todo tempo cada un na parte que lle toca como se fose sentenza definitiva. executoriada  que por tal a reciben,  sométense aos xuíces do seu foro , renunciando calquera lei que os favoreza e a xerñ que proibe esta renuncia. 

Adverín a toma de razón no Oficio de Hipotecas de Sárria, previo pagamento do medio por cento, e así o outorgaron e asinan, agás o afiuzador que dí non saber, ao seu rogo unha testemuña dos presentes, que o foron  Xosé Díaz, Don Xoaquín Ferreiro e Rosendo Gómez, veciños desta Cidade,

 De todo o que e coñecemento  eu, Escribá, dou fe.Antonio  María  Miranda,  Xosé Pumares, Como testemuña, a rogo, Xoaquín María Ferreiro. Perante mín : Tomé Díaz,

É copia do orixinal que perante min se o<utorgóu e no meu pode queda para r existro, asinado en papel selo cuarto mai<or ao que me remito. 

Ev en fe delo de pedimento do recipiente expido a presente  que signo e asino neste prego enteiro do selo segundo . Como Escribán pola Súa Maxestade, numerario da Cidade de Lugo e o o seu Partido, estando nela o día do seu outorgamento.

                                                            Tomé  Díaz

                                           ***************************** 

HERDANZA  DE PEDRO PUMARES  RIVELO DAS ACESA DE ARRIBA  E DA SÚA MULLER                                                       MARÍA  LÓPEZ TOURÓN 

1.- FREI DOMINGO , finca a labrantío, 5 ferrados.

2.- Outra , idem, monte  a xesteira, 8 ferrados.

3.-  Outra a monte, LEIRO COCHEIRO, dous ferrados.

4.-  Outra, monte a xesteira, 8 carballos e 2 castiñeiros, de 8 ferrados.

5.-  O prado NAMELO, de seis ferrados.

6.- Outro no mesmo nomeamento, 2 fanegas,  con inclusión da  CASA PETRUCIAL , 2 ALPENDRES  e un FORNO ,  así como un MUIÑO FARIÑEIRO que contén no seu interior  unha TULLA  e unha arca de maderia de castiro, valeiras as dúas ;  2  rodas de aguante  e 2 peneiras - 12 castiros , 1 cerdweira  e algunhas árbores máis. 

7.- MONTE DO ROSARIO, 3 fanegas..

8.- Unha CASETA  , desrinada a gardar as ovellas,

9.-  A DEVESA,  5 ferrados.

10.-  Unha ARCA ou PESQUEIRA   (.... caneiro..... )

11.-  8 castiros  de corpo a carón da casa

                           *************************************** 

                                                     NOTAS 

1.-  A renda do foro ( 11 fanegas = 44 ferrados de centeo )  equivalía a  594 quilos pagadeiros  en Sárria ou Aián por días de setembro de cada un ano.

2,.  A propiedade da ACEA DE ARRIBA, con casa, muiño, alpendre ,  forno e pesqueira  alcanzaba a ssuperficie de 54 ferrados, que pola medida de Sárria  son  33,943,04  metros cadrados  ( 3 hectáreasm 39  áreas, 43 centiáreas e  4 decímetros cadrados )