XULLÁN- SANTA MARÍA DE TOIMIL ( BÓVEDA )

                          XULLÁN - SANTA MARÍA DE TOIMIL ( BÓVEDA )

       RELACIÓN E DEPENDENZA FORAL CO  MOSTEIRO  DE SAN XULIÁN DE SAMOS

GONZALO DE CASTRO  posuiu antigamente os bens do foral de XULLÁN    e en 1558 , perante Alonso Gallina  o Mosteiro  fixo foro  a CATARINA GONZÁLEZ ,  muller de XOÁN DO PEDREGAL,  co tíduo de  lugar de CASTRO XULLAO , sito  na aldea e termos de   CASTRO XULLAO, so sino de Santa María de Toimil , e segundo están apeados  e delindados  os ditos lugares perante  o infraescrito escribán  e o apeo non pode ser o de 1555, senón o de 1537, tívose que emendar en 1555 e repetir os apeos , o que non puido costar pouco , para que se fíen de escribáns  , na posesión de tres fanegas  de pan medidas polo pote do Condado de Lemos , catro galiñas e un cabuxo , renda posta  en Freituxe , e baixo as condicións  de non poder estar dous anos arreo  sen pagala , e de non enaxenar os seus bens  sen requerir ao Mosteiro  co tanteo  e en vendéndoos pagarlle  de laudemio  o que o dereito dispón, que creo sexa  un dous por cento 

En 1593  perante Francisco García,  PEDRO LÓPEZ DE PEDREGAL  vendeulle  a ÁLVARO  LÓPEZ DA SOMOZA  por libre de foro  dous leiros de viña de oito cavaduras  no AGRO DE TOIMIL, Vide   a relación  das searas tocantes a Toimil.

En 1601 , perante Xoán Montero,  levantouse por segunda voz BARTOLOM EU LÓPEZ DE PEDREGAL. Áchase  no libro de levantamento de voces ao folio 114.

O  apeo 1º feito en 1537 está ao folio 25 ; o apeo segundo en 1555 ao tomo  2º folios 33 e 34; o apeo 3º que é o tiduado  APEO DO CELEIRO DE LAIOSA, e que consta  compulsado nº 2º aos ditos folios  77, 78, 79, 80, 81 e 82,

No  tomo 1º do apeo 2º , ao folio 233 áchase o recoñecemento  dos foros que tiña de Samos  MEN DO RIAL e confesa  ter o da ABELLEIRA  en Toimil . A táboa dá esta nova  no foral de XULLÁN  e CASTRO PEDREGAL, non sei en que se funda , nin dí que o foro da Abelleira, o Porto da Abelleira  corresponda ao de Xullán .

O apeo 1º feito en 1537 , ao folio 38, dá razón deste foro,GONZALO  GÓMEZ, ARES DE VILLAR e PEDRO RODRÍGUEZ   déronlle a MEN DO RIAL "O VELLO"  e "O MOZO"  que os tiñan en foro de Samos  e que o levaba o seu parente  GONZALO SÁNCHEZ  sen pagar ao Mosteiro. XOAN DA ABELLEIRA deu o mesmo e máis deu a AFONSO LÓPEZ DE LAMA  que el tiña en foro este lugar  e que dera certos maravedís  ao Mosteiro para que llo fixese ,LOPE DE TOIMIL  deu a MEN DO RIAL ,que el tiña en foro,  este lugar  e que como non houbese  podido sacarllo  a GONZALO SÁNCHEZ  traspasara o seu dereito  a ALONSO LÓPEZ DA LAMA  para que gañase novo foro de Samos.

Nos apeos  de XULLÁN nótase apeado  somente el e con distinción o  lugar de XULLÁN , e o lugar de CASTRO XULLÁN , e as táboas  chaman a este foral XULLÁN  e CASTRO PEDREGAL  ou PEDREGAL e CASTRO XULLÁN , esta diferenza  debería terse notado  e expricado  pero os máis Arquivos  tanto o achaban sen tropezo  cando eu acho infinitos. O apeo  está con separación  o lugar simplemente chamado XULLÁN  levábao  GONZALO DE CASTRO XULLÁN  e o lugar de CASTRO XULLÁN  levábao XOÁN DO PEDREGAL ; os bens son distintos . os levadores tamén , mais a renda cecáis sexa unha , o levantamento de voz di " dos lugares de CASTRO E XULLÁN"  sempre en plural , e que morrera  XOÁN LÓPEZ DO PEDREGAL , a súa muller  CATARINA GONZÁLEZ  e a súa nai CONSTANZA LÓPEZ ; Catarina González era filla  de GONZALO DE CASTRO , marido de Constanza  González ( González dice el foro ) e Gonzalo de Castro tivera  o foro dos lugares  de CASTRO XULLAO  e PIÑEIRA DE CASTRO XULLAO que son dous lugares unidos nun foro.

En 1537 posuíaos  GONZALO DE CASTRO e outros, morrera Gonzalo e posuíanos os seus herdeiros , e un deles  era  XOÁN DE PEDREGAL marido da Catarina , filla do Gonzalo, a así teño fe por certo  que os dous lugares apeados  con separación  constitúen un mesmo foro .Omito outras  obvias reflexións  sobre isto mesmo.

A visita do P. Muñiz  practicada  perante Xosé Montero  en 1601 na que declararon Bartolomeu López do Pedregal  e Xoán da Abelleira , levadores deste foral,  está a folio 313 e 314. Non habendo como non hai  apeo do aforal  da Abelleira,  un o de 1537  , cecais  no foro de Xullán de 1551 se incluira baixo o tíduo de PIÑEIRA DE CASTRO XULLÁN, porque Xoán da Abelleira  quizabes  se apelidara ao lugar  no que vivía , como sucedía frecuentemente naqueles tempos . No apeo  de 1577 declara outro Xoán da Abelleira  pero distinto do  da visita  que ao tempo desta noin  contaba senón  34 anos -

En 1798  prorrateouse este foral  de XULLÁN ou de CASTRO  perante MANUEL FERNÁNDEZ DE HERMIDA , polo que omito dar razón dos seus  bens e pagadores.

En  1782 a Real Audiencia   de Galicia libróu provisión  a favor do Real Mosteiro de Samos  para apear e prorratear  todas as súas facendas , o que foi cometido  a Domingos Fernández de Reis ; chegóu a este Mosteiro  e o Prelado  resistiuse ao parecer  a que a executase o requerido , Á fin  consentiu niso , e o certo é que o dito recetor  desempeñou a comisión con lucimento , porque entendendo en varios apeos  varios forais  de Freituxe ,  colocóu  a dita apeación entre os papeis de Xullán.

En 18 de abril de 1406 Don Gonzalvo Yanes , Abade de Samos, aforóu a DIEGO ARES   e a MARÍA FERNÁNDEZ,  a súa muller,  veciño do lugar de Reboredo  de  Toldaos  o lugar  de XULLÁN EN TOIMIL  e o de REBOREDO EN TOLDAOS   " e o quiñón do señorío  de XULLÁN  na pensiónde 28 maravedís , cada maravedí de  a oito maravedís en soldo , e 20 maravedís de loitosa ". Deu fe  Afonso Ares, notario de Samos  polo señor Abade; a escritura  en pergameo  polos caracteres A.B,.C. coa sinatura  do Ilustrísimo Abade.

En 1432  o Señor Don Diego. Abade de Samos, perante  Gonçalo Perez . notario  de Samos aforoulle  a ARES DA CERVELA  unha casa en XULLÁN  na pensión de dúas galiñas  e un azumbre de viño "todo  a o obenzal de Freixo. Está en idioma Galego  e en pergameo dividido  polo A,B,C. . Puxen estes  dous pergameos entre os papeis deste foral , porque están cheos de mofo  por terense ocultado  cando os Franceses  invadiron este  reino de Galicia e porque os pergameos  estando con dobladuras como estaban  fanse ilexibles, Estes monumentos débense  conservar, que cecáis  nos farán falla algún día.

                                               XULLÁN, LUGAR  DOS FEÁS

En 1798 prorrateouse este foral polo que se pagan 7 fanegas  de centeo, cuxo testemuño existe entre os papeis  deste foral dado  polo seu executor o escribán Manuel Fernández Hermida. Parce que isto  me debía excusar de me dilatar  moito, pero non é así , pois créome na precisión  de examinar  este foro  con atención , Comezaréi  polos documentos  máis antigos coa orde  da súa antigüidade.

En 1431  D,. Diego , Abade de Samos,   aforóu  a GONZALO FERNÁNDEZ DE XULLÁN  o lugar de XULLÀN chamado dos FREIXO (  tamén se chamou  en lingua patria  dos FREIRES )  en pensión  de "dous quinteiros  de centeo  por tega  direita de Monforte , e un par de capoes  pago a o ovenzal  de Freixo. Está sinado de  Gonzalo Pèrez, notario de Samos,  en pergameo, idioma galego , e dividido por A.B,C . e di que para maior firmeza  "vai firmado do  nome de  Don Afonso   Abade  do dito  monesterio e seelada  do seu seelo de cera". Perdeuse o selo e noto como puido   asinar don Afonso  como Abade  sonando don Diego  na escritura , e en non sendo qu digamos  que foi erro do notario , poderiamos dicir  que os ditos Abades non eran perpetuos , pero disto non hai noticia  ou que un era auxiliar do outro  que disto  algo houbo e que un era ex Abade  e tería renunciado ; coloqueino  entre os papeis deste foral.

Cada quinteiro  ao meu parecer  eran catro tegas , ou oito ferrados Ovenzales ou  Obedenciales , que  hoxe chamamos Priores . Os  ovenzais  destes tempos deberon ter principio  dende o ano 1168 no que o venerable  D, Xoán, Bispo de Lugo,  ex abade de Samos,  compuxo as diferenzas  que había entre os monxes  e o seu sucesor o Abade D, Sancho , pois queixándose aqueles  de este  pola mala distribución  das rendas,  e o mal tratamento  que lles facía  faltándolles na decencia da comida  e vestidos  , é queixa moi antiga,  e común aínda que  non sempre ben raziada, o relixioso e prudente D, Xoán  por vía de concordia  distribuiu os haberes do Mosteiro en tres partes:  a unha para o Abade  coa obriga de coidar  os pobres , peregrinos e hóspedes: a outra  para o altar,  decencia de ornamentos , reparo da Igrexa ; e a outra para a sustentación  da Comunidade,  Din algúns que  desta distribución tivo orixe  a claustra,  ou Abades Claustráis  e Comendatarios, Mais o certo é que neste Mosteiro non houbo  xamais   Abade Comendatario, senón que era elixido  pola maioría da Comunidade  segundo  o mamdado pola  Bulda do Beato Alexandre III  , expedida a este Mosteiro;  nin sona haber no sucesivo discordia  nesta Comunidade  até despois que se uniu á Congregación  de San Bieito de Valladolid . Houbo pois   Ovenzais  das camas, da Mesa do Abade, da Albergaría , da cociña  e outras das que non  me lembro , das que cecais  voltaréia a descorrir  novamente.

Aínda que  estes puntos de historia  non sexan moi concernentes ao intento con todo , como a memoria é fraca, non quero omitilos  cando se me ocorren ; como ademáis o fago sobre o Venerable D, Xoán , do que copio o que  o  o virtuoso  e instruido Arquiveiro  P. Frei N,  Rodríguez  escribía en 1610 , quero contalo  polas súas formáis palabras " Debaixo da palma  vai tratando e analizando  armas e insinias  deste Mosteiro , hai unha fiestra  que por ela entra unha pomba  con un anel no pico, e unhas árbores  na beira  dun río;  é tradición antiga  nesta Casa., que un Abade  dela era  irmán, ou moi grande amigo dun Bispo de Lugo , e que o día no que morréu o Bispo  estando o Abade dicindo misa  entróu unha pomba  por unha fiestra da capela maior con un anel  que o puxo riba dos corporáis , e que o Abade por este sinal  entendéu que o Bispo era morto , e que morrera naquel día  e feitas as averiguacións  achou que era verdade,

Antes de que  se desfixese a capela maior  vella reparéi e acho   que a pintura do escudo  é retrato  da fiestra que había  na capela e se parece unha á outra   Tamén cando toméi o hábito  e algúns anos despóis  andaba na sancristía  unha palma de metal . e tiña nela como unha concavidade  coa súa  coberteira e facía e sevía de naveta  onde se botaba o incenso  para incensar  no sacrificio da misa, que debía aludir   a esta antigüidade da que  hai tradición nesta casa (  aqui conclúo )

                                                                    APEOS

O apeo 1º  está a folio 23  , o segundo a folio 30 e o 3º a folio 68, Outro apeo que podemos chamar 4º  executado en 1601  polo Sr Monteiro  está no libro de apeos de Moreda  a folio 598  e un tanto do anterior  entre os papeis deste foral .

En 1691  aforaron este lugar perante Monteiro  a ELVIRA GONZÁLEZ DA HERMIDA  na posesión de catro fanegas de centeo, catro galiñas   e catro maravedís de recoñecemento  coa condición de executoriala  en facendo enaxenacións  e está este foro  co poder que deu dona Elvira  ao seu fillo para recibilo no seu nome entre os papeis  deste foral.

En 1609  perante o mesmo Xoán Monteiro  reaforouse este lugar  a PEDRO GONZÁLEZ DE SEXERIZ   en pensión de 14 tegas  de centeo postas en Freituxe , baixo   as condicións de non enaxenalo  a persoa   prohibida , e de manter ao monxe que fose  apealo ou catro  reais e non estaren  dous anos arreo sen pagar .Trae demarcados os bens  e reférese ao apeo 3º  e aforóuselle  para evitar  os pleitos que se seguían  de excutoriar a carta  que o Mosteiro gañara  contra o dito Pedro e consortes , Están o foro  no libro de foros do Mosteiro  a folio 164  e a executoria comezada  no 1604  e gaña en 1608  contra Pedro González de Sexeriz  entre os papeis deste foral.

O P. Rodríguez non está certo  se os dous foros son  de distintos lugares , mais parece  que o primeiro non tivo efecto. Pedro González  aínda en 1604  pagaba os dous cuarteiros ( atrás  puxen "quinteiros"  pero parece ser  "cuarteiros" aínda a cifra un e outro pode dicir )  ou as catro fanegas  e dúas galiñas de pensión recargada  a Elvira González , era de dez fanegas  e media  e catro galiñas  de maneira que non  podendo aquela exdecutorialas  tivo o Mosteiro que  facelo  e tendo conseguido  todo á súa  satisfacción , mirando en que en  executar  a dita executoria  redundaban máis pleitos  que eran costosos en razón  de benfeituras, reaforóu o lugar en 7 fanegas , perdendo 4 galiñas  e tres fanegas e media anuáis   nas que excedía o foro de 1601 e isto coa adición  de que este se facía  en menos do que val  a troques  de que Elvira  poidese costear o litixio. A falla de   de tesón  e o amilanarse  en gastar  3 cando   xa se gastaron 30  obrigáronnos  varias veces   a sucumbir  a partido desigual.

COTEXO DOS APEOS , FORO E PRORRATEO  RESPECTO DOS BENS DOS QUE CONSTA ESTE LUGAR

Denantes  de esntrar nisto noto que no apeo de 1555  din que pagaban  ao Mosteiro catro fanegas  e dúas galiñas , e ANTONIO RODRÍGUEZ  como foreiro principal  pagaba tamén ao Mosteiro  dez tegas de centeo  e unha de trigo e un porco aberto e un bolo de trigo, pero isto último poden ser gananciáis  que pagaba a outros, que senón  é volve a  sospeita  de que son lugares distintos  e que  carecemos de documentos  para discernilo, que todo pode ser moi ben,

O apeo 1º aínda que non está autenticado

O apeo 2º e 3º 

O apeo 4º 

O foro de 1609