SAMOS : FUNDACIÓN DESTE MOSTEIRO ( 717 )

 SAMOS : FUNDACIÓN DESTE MOSTEIRO                                     ( 717 )

sarriaacentogalego                                                  

                                                                                      MONXE SAMONENSE ANÓNIMO

FVNDACION  DESTE MOSTEIRO  DE SAN XULIÁN DE SAMOS  NO TERMO  DE SÁRRIA  Á RIBEIRA  DO  RÍO DE SÁRRIA  NO ANO DE 759 POLO REI DON FROILA , QUE EN LATÍN SE CHAMA  FROILANUS 

                                                                     ALIII 

Foi fundado este  mosteiro  de SAN XULIÁN DE SAMOS  no termo de Sárria   á  ribeira do RÍO DE SÁRRIA  no ano de setecentos cincuenta e  sete ( 757 )   polo rei don FROILA , que en latín se chama Froelanus , bisavó do rei   don Ordoño o Segundo , sendo sumo pontífice   Paulo Primeiro.

O cal fundador  deu moitos lugares ao Mosteiro  e moitas igrexas  e eran do seu padroazgo  real , o cal todo foi concedido  a ARXERICO Abade  que veu de Castela ( * ) coa súa irmá SARRA    e con outros , morou  e edificou aquí unha igrexa  e don FROILA   padecendo persecución e Castela ( ** ) porque matou ao seu irmán , estivo aquí algún tempo  neste Mosteiro , até que foi unxido   e confrimado outra  vez rei  e tornou otravolta a   confirmar  as igrexas e lugares  que lle dera ao dito Abade   e monxes   coa xúa Xurisdición  espiritual e temporal .

E despois   de moitos anos, que foron 37  até o ano de 789 ,  que reinou o rei don Afonso , segundo deste nome , fillo do sobredito Froila  e  neto   de don Afonso, o primeiro,  sendo de pouca idade  renovou o que o seu pai lle dera   e deulle máis  ao dito Mosteiro  e confirmouno   e despois  56 anos, no tempo do rei  don ORDOÑO , que foi  avó  do rei don ORDOÑO, o segundo,   e pai de don ALONSO , o terceiro, chamado O Magno ,que foi o ano  de 845. Veu de   Castela ( *** )   o Abade OFILÓN  coa súa irmá MARÍA   e poseeu este Mosteiro   queda a pacíficamente  e como os relixiosos  fosen distraídos   e pouco recatados   así no espiritual como no temporal , índose   faltaron as escrituras   do mosteiro e  perdéronse e estivo  o mosteiro desamparado  e despoboado  e destruído   até o ano de 890  que comezou a reinar   o rei don ORDOÑO, o  segundo,  que era gobernador de Galicia, fillo de Alonso 3 ª , dito O Magno , e reformou e ordenou   este mosteiro  na vida cenobial  como antiga,emte florecera  e ofreceu aí moitas cousas , cálices, ornamentos, vilas   e lugares, e  particularmente   este lugar de Samos e outras igrexas do seu padroazgo  real  para a sustentación  do Abade e monxes  , segundo e como  ARXERICO Abade   e OFILÓN  o recibiran  do seu pai don  Afonso e do  seu  avó   Ordoño, o 1ª ,  E encargoulle ao Abade  este mosteiro  e igrexas , o que lle concedeu o concilio  dos bispos   que o confirmaron o primeiro   día de agosto, Era 960 ,   acharase na escritura A I, onde está o traslado  e unha minuta sacada do Tombo  e así dende entón  tornou este mosteiro   a florecer en relixión  e gozou todas as   súas  rendas  sendo os Abades   del  meros  señores mo espiritual   e temporal  dende a súa primeira fundación   até unha escritura   de GUIDO, Bispo de Lugo ,  feita  o ano  de 1145  pola que  confesa o dito bispo  non ter  ningunha Xurisdición  nas igrexas  do Couto  nin fora do Couto  que son deste mosteiro, agás que o Abade  e os cregos vaian  ao Sínodo  e de alá tgraian   ólios e  crisma  , e non pide outro dereito episcopal,

De maneira  que tivo este Mosteiro  esta xurisdición espiritual  e temporal  queda e pacíficamnte  sen contradición  do Bispo de Lugo, nin doutra   persoa algunha 438 anos , que foron desde o ano 757 que foi fundado até o ano de 1195.

CONCORDIA  DE 1195.-  No ano  de 1195  comezou o Bispo de Lugo  a pretender dereito  riba de certas igrexas   deste Couto   e riba dos seus froitos   e sobor disto trouxeron   por Xuiz de Roma   don MARTIÑO , Arcebispo de Braga , o dito Bispo de Lugo  e Paio Abade   desta casa   de Samos  e á fin   concordáronse   en que este Mosteiro deulle   ao Bispo certas igrexas  e caseiros , que foron Santo Estevo de GRIXALBA ( 1 )  e san Salvador da PINZA  e outras dúas   en Lemos ,  unha en BAAMORTO   e outra en MAÑENTE   e con isto apartouse  de todo o dereito que tiña  aos froitos e   e presentación  de catro igrexas do Couto  e máis deulle e concedeulle  ao Abade dos seus sucesores   que o abade fose Arcediago   de Lugo   e poidese " solvere et ligare!  o que xa soía facer de antes   por virtude de Ab ade   e esta concordia gardouse   e  tívose  314 anos, até   o ano  de 1509.

ABADE  FREI XOÁN DE ESTELLA.  ANO 1509.-  O ano de 1509  sendo Bispo de Lugo  don PEDRO DE RIVERA, foi a Capitulo Xeral a Valladolid   onde se queixou e agraviou  dicido que   por térense reformado moitos mosteiros  da Orde en Galicia , no seu bispado de Lugo,  perdía moito da súa Xurisdición episcopal, visitación, sinocdático  , capitulo, subsidio  e outros dereitos  , sobor do que   todo o Capitulo   remitiuno  ao padre  PEDRO DE NÁJERA  , Abade de San Bieito  de Valladolid,  e ao padre frei  GARCÍA DE CISNEROS, Abade da Nosa Señora de Montserrate , definidores , os que no nome de toda   a congbregación   concertáronse   e concordaron   co Bispo de Lugo  e fixeron escritura   de concordia á maneira seguinte:

" O Primeiro   que o dito Bispo de Lugo   por si e os seus sucesores   cedeu   e remitiu  e apartou de si  calquera dereito superioridade  e dominio,  visitación , correción, catedrático  dereito   de publico  e cantativo  subsidio  e todos os  outros dereitos   e servizos que tiña   e pretendía ter   en todos calisquer mosteiros   da dita Orde , así de relixiosos como de relixiosas,  que estaban en todo o seu Bispado  , así de dereito común  como de costume   e privilexio   ou doutra calquera maneira   ou cousa de tempo pasado  como de por vir   e aproba   e confirma todas as  unións   e anticipacións e incorporacións   de todos os mosteiros, así pola Sede Apostólica   como por outros Xuices Aposólicos   en todo o seu Bispado   e promete darlles tamén auxilios   e favor   para iso.

Item os ditos   Abades, no nome   de tods a congregación  danlle e concédenlle ao dito  Bispo e os seus sucesores   perpetuamente en recompensa do de enriba    dixeron  os vasalos   do Priorado de  FERREIRA DE PALLARES,   que é priorado de Samos , no Bispado de Lugo  , con que non excedan de sesenta   e a Xurisdición deles   civil e criminal   e todo o a ela anexo   e pertencente  e dalle poder   para que da  súa propia   autoridade   poida  tomar a posesión, como o fixo, con tal condición   que o Mosteiro poida   poñer un executor   para cobrar as súas débedas .

Iten a  dita congregación  promete de lle dar ao  dito Bispo  cinco mil maravedís ( 5.000 )  en cada un ano  perpetuamente   e sinalándollos en lugar seguro , de aquí ao mes desetembro  primeiro   vindeiro deste presente ano  de  1509.

Polo que fai  ás capelas que teñen   cura   de ánimas   foi concordado  que o Bispo  poida visitar os parroquiáns   delas tan só  dos que  nin das capelas   nin dos mosteiros poida levar ningunha cousa   por razón de visitación , mais que   a congregación  e os seus visitadores    poidan libre e licitamente  visitaren   as súas capelas  e capeláns e parroquiáns   a elas anexos. 

Que no que toca ás igrexas   e capelas   e granxas    que son " pleno jure  subjectas "   aos ditos mosteiros  , foi concordado  que non as poida visitar  o Señor Bispo   agás se  tiveran cura de  ánimas   e se a tiveren   como no capitulo de  arriba  seguinte.

Iten o Señor Bispo  cede e renuncia   o dereito que ten  á granxa de  San Pedro de Ribas Altas   , perto do mosteiro de Samos e de Monforte, e das igrexas   a eles suxeitas  por razón   dos seus arcedianazgos  foi concordado  que aínda que os abades dos ditos mosteiros   sexan exentos  , con todo iso   sexan obrigados   eles e os seus cregos  a iren ao Sínodo.

Iten   o Señor Bispo  por si  ou por terceira  persoa   poida visitar e corrixir   as outras igrexas  , ornamentos e cregos   e seglares  do arcedianazgo de Samos   e poida levar de ali   os ditos cregos , procuración  e outros dereitos episcopais   se non prpobaresn seren  exentos  por algún privilexio   opresivo  , sobre  o que de común  consentimento  das partes foi  compromisado no señor Villamuriel , quen recorda a información  de ambas as partes o determine de aquí ao mes de setembro  vindeiro futuro  , así por vía de dereito como por vía de amigable  composición.

Iten foi concordado que todas as veces  na dita Diocese de Lugo foi feito algún  subsidio pola Sede  Apostólica  sexa chamado un dos ditos Abades  para reparar o subsidio polo que toca aos ditos mosteiros.

Iten os reverendos señores bispo e abades  por si e os seus sucesores  da dita congregación   prometeron de cumpriren  e guardaren todas as cousas contidas  nestes capítulos  e disto outorgaron  escritura  forte e firme  perante notario apostólico  e para que mellor  se cumprise  traeron  un Breve de Roma , sendo pontífice Xulio 2º  e Bispo de Lugo  don Pedro de Rivera e Abade de San Bieito , Pedo de Nájera  e Abade deste Mosteiro de Samos frei Xoán de Estella."

 E despois de tomada  a posesión dos vasalos de  Ferreira, o Bispo de Lugo, , que se chamaba don Xoán  Suárez de Carvajal , tornou  a monestar o Mosteiro  de Samos, sobre da visita e entre  el e o Xeneral  que  á sazón  era frei Diego de Sahagún   o ano de 1542   concertáronse e   comprometeron   o negocio na man   do Licenciado  Vutrón  e Vergara e Galarça, sendo  Abade  de Samos   frei Lope de la Barrera , ao que puxeron graves penas   que consentise   no compromiso  das que el apelou  para a Súa Santidade   e trouxo  un breve do papa Paulo  3ª inivimndo ao   dito Xeneral  e dando por ningunhas   as censuras que lle puxera  e trouxo  por Xuices Apostólicos ao  Abade de  Carracedo   e a don Pedro González   de Villarreal, abade de Valladolid,  para probar   como nunca o Bispo  tivera   Xurisdiciòn nin visitación  e así por virtude   deste Breve  foi citado o dito Bispo Carbajal.

No ano de  1546 presentouse   o dito Breve    e o dito Xuiz   citou ao Bispo   para que seguise  diante del o negocio    e o bispo declinou Xurisdición    e nembargantes   pronunciouse por Xuiz    o dito do Pedro  González de  Villarreal , consonte   ao Breve,  e disto apelou o Bispo  para Roma por diante da Súa Santidade , apelación que non quixo darlle   o dito Xuiz   e por iso   fixo  levar o proceso  por vía de forza   á Chancelaría   perante o presidente e oidores  , onde visto o dito pleito   mandaron outorgarlle a dita apelación   ao Bispo de Ljugo, e así  o dito Xuiz Apostólico   outorgouna e  disto apelou este Mosteiro  para diante   no noso moi Santo Padre  Paulo  , papa terçio ,  e tamén   o dito Xuiz Apostólico  outorgoulle a apelación  e por parte de Samos   foi feita relación  ao noso   moi Santo Padre   e alcanzaron  outro segundo Breve.

No ano de 1548  , por outro Breve ,  tornouse   a acometer  a causa o dito   Xuiz e citado   o Bispo   e feitas as probanzas   por ambas  as partes  o ano de 1549 anos  , o Bispo  ningunha Xurisdición   nin dereito episcopal   na Abadía de Samos , nin en todas  as súas igrexas, antes ter  o Abade  toda xurisdición  e dereito   delas  mandándolle ao Bispo  so graves penas   non se entremeta a  visitar   nin a facer  sobre auto de Xurisdición.

De cuxa sengenza   o Bispo apolou perante o noso Santo Padre   Paulo terçio   e foille outorgado  a apelación.

E despois  nunca o Bispo fixo ningunha   dilixenza    e pasou así máis do ano e así o ano  de 1552  que foron tres anos depois   desta sentenza   o Mosteiro pediu Carta Executiva  , a que o dito Xuiz postólico   mandouna dar  , do que verbalmente   apelou o Bispo  e  nembargantes    da apelación  foi dada a Carta Executoria   e notificada   ao Bispo e aos seus oficiais.

E despois disto   , o ano de 1559,  deuse unha sentenza en Valladolid  pola que mandan   en Chancelaría ao  Bispo de Lugo  que volva os vasalos de Ferreira   que tiña dende Pedro  de Rivera , con que se quede  o negocio ao punto  que estaba cando  se fixo a concordia presentada que era  pagando o sinocdático   , que son 14 maravedís,, do  cal suplicou o Bispo   e aínda se confirmou  a sentenza en grao  de revista   e que o Bispo  volva os vasalos   e en que ao negocio   principal   se volte como estaba   antes da concordia.

E despois   de todo isto  o ano de 1564  o Bispo don Francisco   Delgado tornou   a seguir o negocio  e levouna a Roma   o pleito   e neste interin entrou por Bispo  don Francisco de Velosillo.

O ano de 1569   o cal  por parte   do ministerio  foi citado sendo   Abade o Padre frei  Miguel de Zamora e non fixo dilixencia   ningunha   e así deuse sentenza   contra del en Roma   pola que   nos adxudicaban    toda a Xurisdición plenaria   e notificouselle ao dito Bispo  de Lugo  , o cal suplicou dela   e pediu restitución en  Roma  e retornouse   a seguir o pleito   e a casa   alcanzou executoriais   conta a Súa Señoría   que lle foron notificadas   en tempo do  Padre frei Miguel   e  despois disto  o Bispo   proveeuse de  provisións do  Consello para   que por virtude  do Concilio   lle deixasen visitar  e con todo iso  non lle aproveitou   e ampararonos na   nosa psesión   vistas as autoridades   que presentamos   e tamén polas igrexas do padroazgos.

No ano  de 1573   sendo Abade  o Reverendo Padre   frei Pedro do Campo , o  Bispo de  Lugo puxo   todo o negocio en Roma  no Colexio   e Congregación  dos Cardeais   procurando facernos   toda a vexación   posible   proveéndose   por todas vías    para poder visitar   e así puxo todo o negocio   na dita congregación  onde ao presente segue.

No ano de 1574   entrou por Abade  o reverendo   frei Gabriel de la Puebla  proveendo que o Bispo  non molestase este Mosteiro   por vía do Consello  para obviar   isto trouxo  de Roma unha fe   de como o pleito   estaba pendente   na  Congregación  dos Cardeais e envíao presentar  a Madrid   diante  o presidente e oidores   do Consello para que    o Bispo non poida   socorrerse da Corte   e neste estado está  este negocio até 8  de 1575,

                                  ....................................................................... 

 No ano de  1613 entrou  por Abade   o moi reverendo  Padre Mestre   frei Cristovo de Aresti   e nesta sua primeira Abadía   tratou outra   concordia   co Señor Bispo  don Alonso Gallo, Pasaron estes catro anos  sen vir os despachos de Roma   e a segunda vez que entrou   por Abade,  que foron poloas anos de 1621 ,  tomouno con tanta calor  que viñeron das Buldas de Concordia   que se celebraron nesta Casa   con todo festexo  entre o Bispo , Cabido e Convento  en sinal de toda amizade. Como a tal  presente ano de 1646. Luna.

                                        ....................................................

Dá  o Señor Bispo de   Lugo e os seus sucesores   aos Abades desta Casa o poder   presentar, examinar  e  colar todos os beneficios   inclujidos na súa   Abadía " in solidum" . Que poida  " solbere et ligare ". Que poida dispensar   nos matrimoniais, que poida promulgar censuras  "pro rebus ab penditis", Dar " rebereda " aos seus cregos   para que o Bispo os ordene  ( exento exame )  e o mesmo  o Cabido en Sé Vacante . Que poida   poñer monxes en Freituxe,  Moreda, Ferreira   e Vilaxuste   que administren os sacramentos   e que o Abade  visite  esas igrexas.

En retorno e recompensa   danlle   os Abades  aos ditos Bispos   todas as presentacións de todos os beneficios  nos que esta Casa ten foro  da súa Abadía   para que os Señores Bispos os presenten  " in solidum"  en quen quixeren  , reservando  para este Mosteiro os padroazgos e  igrexarios   e outros dereitos  como máis longamente   consta   da mesma   concordia   que  nela    se expresan  e sinalan os beneficios   que se dan dunha parte a outra.

Esta concordia e  a quietude    e sosego   , honra   e autoridade desta  Casa   e só este abade   o puido rematar  e fenecer   coa súa prudencia  , Relixión, santidade  e letras  , pois foi moitos anos  Rexente de Ovedo  , Catedrático  de Escritura  e de Víspera   na Universidade   de Ovedo , Abade de Cornellana , Definidor   e dúas veces Abade  desta Casa   e Bispo do Paraguay  e despois  Buenos Aires .

E nos seus días acrecentou  a facenda   , fixo o Retábulo  do altar maior  , dourou e pintou  os cinco retábulos  , coas súas rexas   e púlpitos   como agora están , trouxo as reliquias   dos Santos Padróns   de Roma, quitou o Colexio da Casa , ornou a Sancristía  de ornamentos , fixo os órganos grandes  e unha das torres  , gobernou   o espiritual   e temporal con   moita pridenza,  señorío e grandeza  , celebrando Sínodos  cos seus cregos   como tamñén de toda a concordia   e tendo gobernado desta   sorte  non por iso lle faltaron   émulos, así  de dentro do Mosteiro   como seglares de fora   porque a virtude   sempre foi odiosa  e perseguida  . Mais modestia  sempre a aborrece   como o fixo   con este grande prelado  , pois cando   máis perseguido   dos seus émulos  , premiouno   co Bispado de Paraguay   e morreu   no de Buenos Aires  .

Mais nesta Casa    como fillo profeso  dela   e tan celoso   dos seus aumentos  espirituais    e temprais , lucirá    a súa memoria   para sempre xamais   a quen acomodadamente   veñen    aquelas palabras   " IN MEMORIA ETERNA   ERIT   IUSTIIS  FACTTA "  , pois   para que  non se perdese  estampada no pedestal  de Santa Catarina  , "sub figura" ,  Santa Emiliana   e outra   aos pes da Nosa Señora    da Nosa Señora da Concepción   en San Fraiz (  2  ) , de quen  sempre foi moi  Capelán  e  devoto .

                                                              ..................................

Tomado  do manuscrito  : APEOS E BENS E DEREITOS   DO MOSTEIRO   .TOMO  1 .     Obrante no ARQUIVO HISTÓRICO NACIONAL. -Madrid : (  Clero Secular.Regular, 6519) 

                                                            ...................................  

 ( * ) Viñeron de Córdoba ( Al Andalus )  cidade musulmá, " in finibus Hispanie". Castela naceu moito tempo despois.                                                                                                                                                  ( ** )  Procedían tamén de Córdoba. O rei  de Galicia e Asturias tiña a súa Corte en Ovedo,                       (  *** ) Nese tempo  non existía Castela.                                                                                                         ( 1 ).- Santo Estevo de Eirexalba,                                                                                                                     ( 2 )  .-  Na igrexa de Santa María do Maos ( ou de San Fraiz do Val do Mao ), onde se acha  o sepulcro do Varón Apostólico. No Mosteiro de Samos había a  dotada Capelanía de San Fraiz, co seu correspondente altar  e  rendas.

........................................................................................................................................................................