MANUEL SACO RIVERA ( 1907 / 1938 )

                                       MANUEL SACO RIVERA

Avogado e politico, natural de Sárria  ( 27.06.1907 ) , foi fillo do avogado  Manuel Saco Pradeda e de Purificación Rivera López . Nas eleccións  de 1933 foi elexido, como republicán independente, como representante por Lugo nas Cortes da República, integrándose no grupo Agrario, que acabaría abandoando. Presentouse pola CEDA nas eleccións de febreiro de 1936, e non acadou a desexada acta, malia á forte  campaña desenvolta por el, especialmente na comarca de Sárria.

Escribiu algunhas obras teatrais, en colaboración con Luis Macía Vázquez , practicou diversos deportes, entre eles o tenis e o piragüismo  e foi promotor da creación dun centro de ensino secundario en Sárria asociado á SADEL.

O 30 de decembro de 1935 protagonizou un incidente , nos corredores do Congreso, en liorta na que se enfrontou ao deputado e escritor Artemio Precioso ( que fora gobernador civil  de Lugo ) ao que golpeou botándoo por terra, recibindo el puñadas do seu adversario, que lle rompeu as gafas  e lle fixo feridas na cara,

Mantiña amizade con Mario González Zaera, introdutor  en Sárria das JONS, e máis adiante Xefe Local, Xefe Provincial e Xefe Territorial da Falanxe en Galicia, ao que deu axudas para o equipamento dos membros desa organización politica.

Estivo moi comprometido co alzamento militar contra a República, permanecendo oculto na Coruña na primeira quincena de xullo de 1936. Non foi formalmente falanxista pero colaborou  coa Falanxe  facilitando a concentración de embros desta na Casa de Carrigueiros do Burgo ( Lugo ) que ao ser declarado o estado de guerra na capital provincial pasaron a ocupar puntos clave, con accións de detención e persecución de persoas afectas ao republicanismo , movementos sindicais e partidos da Fronte Popular.

Ademáis das aportacións económicas  feitas  , provisto dos correspondentes salvocindutos, moveuse en labores organizativas de carácter secreto, por Portugal, Norte de Äfrica e "Zona liberada".  Acabou tendo un posto de responsabilidade  en Salamanca , ao servizo da Secretaría Particular de Franco, exercida por Nicolau Franco, até que éste foi sustituido por Serrano Súñer, e nomeado Embaixador en Lisboa.

Con ocasión das "aportacións voluntarias de ouro" promovida pola Falanxe de Sárria, destinadas á adquisición dun avión, mentres que no resto da provincia se facían a traveso do goberno civil, formou parte da comisión que en Lisboa materializou esas aportacións, que non se destinaron á dotación indicada , senón que serviron para comprar pistolas e fusís.

A súa actuación en Salamanca e Burgos non ten sido estudada, pero é coñecida a súa  participación  nun proxecto de reforma da Policía, para a que propoñía seguir o modelo portugués, que non achou bon suceso ao ser protestada  por outros sectores, mesmo dano pé  a apertura de investigacións  calificadas como "o asunto Saco".

Cando  Mario González Zaera  e Eduardo Gómez R, "Rerquejo" son fulminantemente cesados dos seus postos de Xefe Territorial e Xefe Local da Falanxe, ao seren acusados de graves abusos e de falla de acatamento á figura de Francisco Franco, pasa a ocupar o cargo de Xefe Local da Falanxe Tradicionalista y de las JONS, xurdida do Decreto de Unificación,  o mestre e industrial Manuel  Díaz Gómez, que se enfronta fortemente ao sector "hedillista" local , representado por González Zaera e Gómez R. Requejo.

Manuel Díaz Gómez presenta  diante das xerarquías provinciais graves acusacións dirixidas contra Mario González Zaera, Eduardo Gómez R, "Requejo, Luis López López e Manuel Saco Rivera. No seu escrito verte acusacións contra Saco Rivera calificándoo de "cacique" e "masón", e de actividades irregulares  en asuntos como os da venda do Convento das Mercedarias de Sárria, da Casa de Pardo ou a súa implicación no asunto do "Ajolín". Esta denuncia desemboca en actuacións drásticas das autoridades , se ben non dan lugar a esixenza de responsabilidades a  Manuel Saco Rivera, que quedou á marxe do procedimento. Celebrado o Consello de Guerra en León, rematou coa condena de Mario González Zaera e Eduardo Gómez R, "Requejo" á pena de morte, fundamentada na existenza de graves abusos e de negación da figura de Franco  como xefe da Falanxe. Na sentenza dada o 28 de xullo de 1938, e con relación ás actuacións de Manuel Saco Rivera lese: ..." Considerano: Que ao realizar  a análise e ponderación da proba que obra no sumario e máis concretamente das declaracións da testemuña Xosé Viador Traseira, obrante ao folio 17 deste sumario, e dalgunha outra espallada  polos demais folios sumariais, encontra certas imputacións  e alegacións que estima son merecentes da  correspondente sanción, previa a investigación oportuna opinando do mesmo modo con referenza  ás constantes  alusións que se fan  ao que foi cacique  e que en relación cos hoxe procesados  actuou no pobo de Sárria, Sr. Saco Rivera, para que proceda como se crea xusto, se ben este Consello aténdose ao preceutuado  no arttigo 591, ábstense  de facer pronunciamento ningún limitándose  a chamar a atención da  autoridade xudicial, para que resolva en xustiza o que considere oportuno..."

Manuel Saco Rivera foi cesado nas súas funcións e recibiu ordes de asentar en Sárria, nun velado  confinamento, e , segundo se ten publicado, fíxolle presente a Serrano os seus temores de poder ser vítima dun atentado, recibindo deste a seguridade de que tería proteción especial,

Na medianoite do día 24 de agosto de 1938, vinte e sete días despois da data da sentenza   na que , fora dos reparos indicados no considerando antes citado, as acusacións vertidas contra  Manuel Saco Rivera por  Manuel Díaz Gómez "Chaquetón" non deran resultado,  o "confinado Saco" estaba cos seus amigos  no Casino de Sárria, edificio propiedade da familia Saco, estremeiro coa casa petrucial.

Despedíndose dos que nos salóns sociais seguían botou para a rúa e cando estaba a abrir a porta da súa casa  recibíu  disparos feitos dende o Calellón de Lois, ao amparo da escuridade , caendo malferido no chán, e alarmados os trasnoitadores socios dos tiros que resoaron no silenzo da noite amparárono  dilixentemente  recibindo axuda médica. Como , malia ao inesperado do ataque, el poidera  coñecer ao autor dos disparos, díxolles que non acusasen a niguén que o municipal "Eirexalba" fora quen o abatira.

Postos en contacto co Cuartel da Garda Civil  , que estaba perto da Estación do tren, comunicaron quen fora  o autor do atentado.

Manuel Castro Castro," O Eirexalba"  que recibira institucións, de que unha vez fixese os disparos baixase cara a Pedreira polo Calellón, non seguíu o consello, e dirixiuse cara o Cuartel coa intención de dar parte de que "oira uns disparos " na Vila, máis o que aconteceu foi que foi detido, confesando de inmediato que recibira ordes do Xefe Local da Falanxe Manuel Díaz Gómez..  Este  na percura do "crime perfeto"  encomendara a outros homes fieis a el que o agardasen por tras das paredes das hortas do Calellón de Lois e o matasen a tiros. A desconfianza do asasiño e o feito de que a vítima chegase a coñecer a súa identidade , botaron por terra a meditada planificación  do "autor intelectual".

De nada serviron os intentos de lle salvar a vida e Manuel Saco Rivera faleceu ás 13:15 do día 25 de agosto 1938, segundo consta no Rexistro Civil de Sárria , Tomo 36 , Páxina 190 ).

O seguinte día 26 foi enterrado o seu corpo no panteón familiar do Cemiterio Municipal, e a prensa lucense non deu máis nova do funeral en Santa Mariña, condución e enterro que a contida en El Progreso ( 27.08.1938 ): " Na igrexa de Santa Mariña de Sárria, celebráronse onte  ás 11 da mañá os funerais  polo eterno descanso do señor don Manuel Saco Rivera , tendo lugar a continuación  a condución do cadáver ao cemiterio municipal  daquela vila. A estes actos asistiu un numeroso acompañamento . De Lugo trasladouse  a Sárria  con este motivo moita xente. Descanse en paz  a alma do defunto e reciban os seus desconsolados  familiares a expresión sincera da nosa condoenza"  

Non houbo alusión ningunha á causa da súa morte, nin se cita a súa condición de ex-deputado. A censura era forte, e non se podía dar imaxe de inseguridade .

Detidos o autor material do crime e o indutor celebrouse de inmediato o Consello de Guerra  en Lugo ( 28.08.1938 )  e deseguido foron pasados polas armas Manuel  Díaz Gómez   ( "Chaquetón", Xefe Local de FET y de las JONS , expulsado previamente da Falanxe ,) e o seu secuaz Manuel Castro Castro ( "O Eirexalba", tristemente famoso en toda a comarca , e enchufado como garda municipal, tamén explusado da Falanxe  ).  

E o día  30 de setembro, só seis días depois do atentado mortal o executor material e o indutor   en aplicación da sentenza de morte   en tan breve plazo dada, perderon a vida.Contan  que eles  tiñan o  convencemento de que lles  concederían indulto, crenza que tiveron até pouco antes de pasaren a estar diante do piquete de execución, e no aire quedou o anguriado inquérito " ¿ E logo non veu  Viador de Burgos co indulto ?".

Xa entón chamou grande atención o feito da presa dada para pechar o asunto, dándose con iso lugar a suposicións de que  todo poidera ter obedecido  a instrucións de  xerarquías superiores, con ordes emanadas  dende instancias burgalesas. 

Poucos días depois da execución de Díaz Gómez e Castro Castro o gobernador civil decretou o cesamento do alcalde e membros da  Xunta Xestora do Concello de Sárria  e do Xuiz Municipal e do   segredario  do seu Xulgado, por ter dado ocasión para o nomeamento de Castro Castro, como garda municipal, malia os antecedentes que  como  asasiño  posuía e que eran  de xeral coñecemento.

.....................................................................................................................................................................

 Pasados os anos , aínda  na actualidade  se publican datos que leva á confusión, froito do descoñecemento dos persoaxes  locais e do papel que no desenvolvemento dos feitos xogaron.

Tense publicado que " Eduardo Gómez Requejo , Xefe Local da Falanxe, foi o indutor do crime e que xulgado en Consello de Guerra celebrado en Lugo foi condeado a morte e posteriormente  indultado ".

Isto é un erro manifesto. En 1938 "Requejo" non era Xefe Local da Falanxe, cargo do que fora destituido,  e posto no cárcere  no mes de xullo de 1938  foi condeado a morte en Consello de Guerra celebrado en  León", previa denuncia de Manuel Gómez Díaz   o que fai imposible que tivese comunicación   co "Eirexalba"  , estando como estaba no cárcere, no que seguiu,ao serlle conmutada a pena de morte, até que na ocasión do día da Vitoria , despois do remate da guerra, Franco indultou a varios falanxistas , entre eles tamén Mario González Zaera.

Tamén erran quen tal dín que coa súa morte percuraban que non poidese asumir a defensa de Mario González Zaera  fronte ás acusacións contra el dirixidas, e que foron sancionadas coa sentenza de xullo de 1938 . E erran  porque cando se produce a morte de Saco Pradeda  a sentenza de morte, despois  conmutada,  xa fora dada e ningunha intervención  letrada podería prestarlle , porque no cárcere estaba e nel seguiu. até que Franco o indultou,

O coñecemento dos termos en que foi redactada  a denuncia inicial  de Manuel Gómez Díaz, con graves acusacións  dirixidas  contra Manuel Saco Rivera, que non deron lugar a condea ningunha, poden explicar que o Xefe Local da Falanxe, Díaz Gómez, ao coñecer a sentenza que non o inculpaba, vendo que  pasara a residir en Sárria, e coñecedor da opinión xeralizada na vila que auguraba para o Sr. Saco un futuro prometedor , chamado a maiores responsabilidades no Estado nacente,  cecais temeroso de que dende  unha posición de prevalencia poidese  aquel  botarlle en cara as acusacións contidas naquela denuncia, non achou outra saída que a da  súa eliminación física .

 Mais a estudada planificación do atentado torceuse  cando " O Eirexalba" non baixou polo Calellón de Lois e tirou cara o Cuartel  pola rúa embaixo. , dando cos seus osos no cárcere de Lugo o indutor e o  executor.... E quedará sempre a dúbida: ¿ Por que agardaban que Xosé Viador Traseira viñese cun indulto da man a salvarlles a vida ? ¿ Por que houbo tanta presa en sentencialos a morte ? ¿ Por que entraron en capela  tan deseguido ?.....

....................................................................................................................................................................

                                                            Documentación

INTERVENCIÓNS DO DEPUTADO MANUEL SACO RIVERA NO CONGRESO DOS DEPUTADOS

 Diario  das Sesións de Cortes ( Apéndice  3º  ao número 138 ).

Enmenda  do Sr. Saco ao art. 1º do dictame  da Comisión de Agricultura  sobor  do proxecto de lei reguladora do arrendamento de fincas rústicas.

Ao Congreso: Os Deputados que suscribenn teñen a honra  de someter  á deliberación e aprobación  da Cámara a seguinte  enmenda  ao artigo 1º do Dictame  da Comisión de Agricultura sobor  do proxecto de lei de Arrendamentos de fincas rústicas.

No remate do mesmo porase  un párrafo que diga : "  Exceptúanse  tamén das disposicións  desta lei,  continuando  rexindo as do Código Civil , salvo as modificacións  transitorias  de aquela , os arrendamentos  de fincas rústicas  cuxo prezo ou mercé , sendo inferior ás 500 pesetas anuáis . non excedan na súa extensión superficial  en regadío  e oito en sequeiro, sempre que o arrendador figure , por todas as fincas das que sexa dono  no territorio  nacional  e que teñan natureza de  rústicas , cun líquido impoñible  inferior a  1.000 pesetas.-  Palacio do Congreso, 13 de decembro de 1934.- Manuel Saco,  Luis Rodríguez de Viguri e  oito deputados máis.

Diario de Sesións das Cortes.- Sesión celebrada  o martes 18 de decembro de 1934.

SR PRESIDENTE.-  O Sr. Saco ten a palabra para defendela.

O SR. SACO RIVERA.-  Señores deputados, na seguridade de  non cometer niungunha inexactitude  nin tampouco pecar de esaxerado , atreveríame a dicir  que, entre todas as materias que na nosa Patria  poden ser obxecto de modificacón por parte do lexislador, cecáis non haxa ningunha na que sexa máis exposto o aplicar  un criterio de xeralización absoluto como na que fai relación  ao réxime xurídico  da propiedade inmoble e en especial da terra.

Constituida  a nosa Patria  por unha porción de  rexións  nas que consuetudinariamente  se foi formando   aquel  de moi distinta maneira , o pretender que cunha lei  de carácter xeral  se poidan resolver  en todas elas  os diversos problemas  que nas mesmas hai prantexados , sería tanto como pretender  que, coa aprobación deste bproxecto, desaparecese dunha vez , e para sempre, as múltiples diferencias  xeográficas, históricas , tradicionáis , etnográficas  e até patoloxicas  que existen  nas diferentes rexións españolas. Efectivamente , o pretender  que unha lei carácter xeral veña  a resolver  problema  da terra en rexións  de tan distinta natureza, é , sinxelamente , un imposible , Non podemos admitir que unha lei vaia a resolver ao mesmo tempo  todos os problemas  que a terra pranetxa  nas diferentes provincias  españolas, sen diferenciar  as que teñen, en Galicia, un réxime de explotación minifundistas  de aquelas que o teñen latifundista; aquela, cal as de Cataluña , na que a transformación  do cultivo se  verificóu polo traballo  asiduo e constante do arrendatario  e aquelas outras  nas que  ,  por ser   de custe moi elevado e, ao mesmo tempo, aleatorio, tivo que facerse  a trasformación  do solo improdutivo  , polo arrendatario, como en Canarias. Señores Deputados, eu entendo que o pretender  que unha lei poida resolver con carácter xerral  os diferentes problemas que ten prantexados o agro español, sería tanto como se, en vez de lexislar  en materia de arrendamentos rústicos , lexisláramos  sobor de arrendamentos urbáns  e tomaramos  como tipo para estes arrendamentos  un suntuoso edificio da Gran Vía, sen ter en conta  para nada as humildes  cabanas e as modestas  casas de campo, e aplicásemos a estas  as carfacter´siticas de aquelas.                                                       

 

DENUNCIA DE MANUEL DÍAZ GÓMEZ ( CHAQUETÓN ) XEFE LOCAL DA FALANXE EN SÁRIA CONTRA   MANUEL SACO RIVERA, MARIO GONZÁLEZ ZAERA, EDUARDO R. GÓMEZ REQUEJO  E LUIS LÓPEZ LÓPEZ.

Denuncia dirixida contra Manuel Saco Rivera, Mario González Zaera ,  Eduardo  R Gómez "Requejo " e  Luis López López  feitas polo Xefe local da Falanxe de Sárria, que derivaron en Consello de Guerra en León, no que non houbo nin imputación nin  investigación nin acusación penal dirixidas  contra Saco Rivera.

Manuel Díaz Gómez trasladou denuncia ás xerarquías provinciais da Falanxe, na que, entre outras cousas dicía :

"....Convíñalles meterlle medo  ás xentes para lles quitar máis doadamente  o diñeiro  e efectuaron unha serie de persecucións , detencións, tormentos e "paseos " algúns en condicións arrepiantes, dos que son mostra os terribles tormentos, seguidos da morte. infrixidos ao fillo de Francisco Gallego López, de Vilaesteva de Froián e D. Manuel Díaz González. Médico do Incio, na que interviu persoalmente o irmán  do Sr. Saco Rivera., e efectuando , os do Gallego, por instigación do curmán politico  do Sr. Saco Rivera. D. Fernando Taboada, en vinganza do seu criado de Mezur- Tamén interviu persoalmente o irmán do Sr.Saco Rivera  no feito de sacar violentamente  da casa do Médico D. Ricardo Núñez, ao fillo da viuva de Castaño, de San Fiz de Vilapedre, e darlle  morte de xeito salvaxe" ( Consello de Guerra 1 / 1938, León).

...................................................................................................................................................................................

Esquela do falecemento de Manuel Saco Rivera ( El Progreso, 27. 08.1938 ) 

                                                           +

                                                   O   SEÑOR

                                   DON MANUEL SACO RIVERA

                       Faleceu na súa casa de Sárria ás º3:45 do día de onte

TENDO RECIBIDO OS SANTOS SACRAMENTOS E A BENZÓN DA SÚA SANTIADE

                                                       D, E, P.

O seu direitor  espiritual , don Luis López Vázxquez; a súa descosolada nai, dona María da

                Purificación Rivera López; irmáns, María das Mercedes e Francisco Xabier Saco

                Rivera; tíos, curmáns e demais parentes.

        Ao participar ás súas amizades  tan sensible perda, róganlles que encomenden  a   súa alma a Deus  e asistan  aos funerais  que se celebrarán  na igrexa parroquial de Santa Mariña desta vila, hoxe, venres ,ás once, e deseguido á condución do cadáver ao cemiterio.

Sárria, 24 de agosto  de 1938

Os Excmos,. Srs Arcebispo de Santiago e os bispos de Lugo, Ourense , Mondoñedo e Tui dignáronse  conceder as indulxenzas  de costume.

 ...........................................................................................................................................................    E    

En Sárria celebrouse, con asistenza  das autoridades , o enterro de Saco Rivera

( El Ideal Gallego.- A Coruña ).- En Sárria  celebráronse esta mañá  solemnes  funerais  e enterro do cadáver de  don Manuel Saco Rivera . Asistiu o gobernador civil, autoridades provinciais  e locais e numerosísimas persoas de Lugo , Sárria e comarca". 

...................................................................................................................................................................            

Expulsión da Falanxe de Manuel Díaz Gómez e Manuel Castro Castro.

( 29.  08. 1938 ) El Progreso:  Expulsións ( Xefatura Provincial do Movemento ).- Fago público  que por disposiciòn do Secretariado xeral  do Movemento, comunicada no día de hoxe a esta Xefatura , foi acordada  a expulsión de " Falange   Española Tradicionalista  y de las JONS"  de Manuel Díaz Gómez  (que  previamente fora suspendido por esta Provincial no seu cargo de xefe local  de Sárria  ) e do afiliado Manuel Castro Castro.PorDeus, España e a súa Revolución Nacional Sindicalista. Lugo 28 de agosto de 1938.Terceiro Ano Triunfal.O xefe provincial do Movemento. Ramón Ferreiro Rodríguez.

 .....................................................................................................................................................................

Celebración en Lugo do Consello de guerra contra Manuel Díaz Gómez e Manuel Castro Castro.

( 30.08.1938 ) El Ideal Gallego ( A Coruña ) Lugo.- 29.- Onte pola tarde no salón de actos da Deputación Provincial viuse o Consello de guerra por rebelión contra Manuel Díaz Freijo ( sic ) e Manuel Castro " ( Refírese a Manuel Díaz Gómez ).

........................................................................................................................................................................

                                               Execucións en "vía preferente"

Morte  de Manuel Castro Castro: Rexistro Civil de Lugo, 30.08.1938 ( Tomo 151, Páxina 260 )

" Na cidade de Lugo, Lugo, ás deazaseis e dez minutosmdo día trinta de Agosto de mil novecentos trinta e oito, perante D. Manuel Pérez-Batallón e Macía, Xuiz municipal suplente, e D. Félix Sáes e .Sanz. Secretario, procédese a inscribir a defunción de D. MANUEL CASTRO CASTRO, de trinta e dous anos, natural de Eirexalba-O Incio, provincia de Lugo, fillo de D. Manuel e de Dª Xosefa, domiciilado en Sárria,de...número...piso.... de profesión garda municipal e de estado solteiro, faleceu nesta cidade o día de hox ás trece e trinta minutos, segundo resulta de certificación facultativa e recoñecemento practicado, e o seu cadáver recibirá sepultura noi Cemiterio desta capital- Esta inscrición prasctícase en virtude de comunicación do Sr. Capitá, Xuiz Insttutor, D. Mariano Pérez Hickman e Hickman, que queda arquivada.. consinuándose ademías que outorgou etstamento o día da data, perante de Notario  nesta poboación D. Isauro Pérez Pérez., téndoa presenciada como  testemuñas D.Antonio López Barcia e D. Anxo García. maiores de idade e veciños de Lugo. Lida esta acta sélase co do Xulgado e asinana o Sr Xuiz, as testemuñas, de que ceertifico.

Manuel Pérez-Batallón.- Anxo García.- Antonio L. Barcia.- Ilexible

Morte de Manuel Díaz Gómez. Rexistro Civil de Lugo, 30.08.1938 ( Tomo 151,Páxina 261 )

"Na cidade de Lugo, Lugo, ás dez e seis e dazaoito minutos do día trinta de Agosot de mil novecebtos trinta e seis, perante don Manuel Pérez-Batallón e Macía,. Xuiz municipal, suplente, e D. Félix Saéz e Sanz, Secretariuo, procédese a inscribir  a defunción de  D. MANUEL DÍAZ GÓMEZ, de trinta e dous anos, natural de Laiosa-O Incio, provincia de Lugo, fillo de D. Mnuel e Dª Concepción , domiciliado en Sárria, de..., número...piso..., de profesión Mestre Nacionañl e industrial, e de estado solteiro, faleceu nesta cidade, o día  de hoxe, ás trece e trinta minutos , a consecuencia de......., segundo resultya de certificación facukltativa e recoñecemento practicado, e o seu cadáver recibirá sepultura no Cemiterio desta capital. Esta inscrición practíacse en virtude de comunicación  do Sr. Capitán Xuiz instrutor D. Mariano Pérez Hickam e Hickman , que queda arquivada, consinuándose ademáis outrogou testamento o día da data, perante o Notario nesta poboación D. Isauro Pérez e Pardo, presenciándoa como testemuñas D.Antonio López Barcia e F. Anxo García, maiores de idade e veciños de Lugo.Lida esta acta  sélase co do Xulgado e asíanna o Sr. Xuiz , as testemuñas, do que certifico.

Manuel Péerz-Batallón.- Anxo García.- Antonio L. Barcia.- Ilexible.

 ..................................................................................................................................................................

  Imposición de multas a autoridades  xudiciais e municipais de Sárria 

( 3.09.1938 ).- "Polo Sr. Gobernador foron impostas multas  de 10.000 pesetas ao ex-xuiz  municipal deSárria don Xosé Quiroga Vázquez, ao segredario xudicial don Euxenio Quiroga ;Macía e a  cada un dos xestpores do Concello de Sárria por neglixenza  nas súas funcións e por actuacións politicas alleas ao seu labor administrativo

........................................................................................................................................................................