A FESTA DO MAIO EN SÁRRIA

                                      A FESTA DO MAIO EN SÁRRIA

                                                                                         Xaime Félix López Arias

Somos,  desgraciadamente, unha vila  desmemoriada na que só un labor de sustitución  vai  facendo  tradicións que non van máis aló  de uns lustros atrás, con un mimetismo do que se fai noutras localidades, porque o brinco poboacional, a variada entullada dos novos íncolas, non arraizóu nos valores propios, que foron desbotados  como consecuencia desa actitude de " autoodio" que  enos ten caracterizado como pobo.

As vellas tradicións ( Nadal, Entroido, festas populares.... ) non presentan  características  definitorias ou propias, senón que teñen referenzas ao que se fai noutraas vilas e cidades, mesmo lonxanas, e por iso ( agás a romaxe dos Remedios ) son actos distantes e pouci metidos no sentimento , e sen atracción fora do radio máis de perto,  para quedaren no mero espectáculo ou teatralización forzada, en nada entroncados  nunha liña participativa e de compromiso cos propios valores..

Non sempre foi así. Máis de cen anos atrás  a vida da vila seguía os ritmos vitáis  dos meses  e as colleitas, nunha continuidade  fortemente arraizada no sentir colectivo.

Poucos saben que o eminente Cronista Oficial de Mondoñedo, don Eduardo Lence Santar e Guitián , viviu en Sárria  e grazas ao seu labor de estudo  podemos coñecer moitas das manifestacións  populares que , nas primeiras décdas do   século XX, tiñan  lugar nesta terra.

No diario de Santiago " El Compostelano"  publicóu máis de cincuenta  artigos nos que aparecen contos, pasatempos, 120 adiviñas , 1.600 xiros, modismos  e vocablos , 1.300 ditos e refráns, 170 cantigas e fálase de costumes, industrias,, das troitas  e dos froitos, dos ríos e das pedras abaladoiras.... segundo manifestación do autor, que pretendía recoller  ese traballo nun volume de 350 páxinas baixo o tíduo  de "Folklore  das terras de Mondoñedo, Sárria e Santiago". Bebendo nesa fonte sabemos  que a perdida tradición dos "Maios"  estaba viva en Sárria , e que en 1901  aínda os rapazolos de 10 a 16 ou máis anos  sairon ás rúas a festexar " O MAIO",

Segundo Lence Santar  " O MAIO "  vestiase na Costa de Fafián con xestas de flores brancas , e como iso cadraba lonxe  acabaron vestíndose en Casteledo , con canaveiras ou na Viña do Chao  con xestas  de flores amarelas.

" O Maio"  era un dos rapaces de máis tempo, e  don Eduardo,  da súa infancia en Sárria gardaba  lembranza  de que fixeran ese labor  " Conexo ",  "Mexiñas",  " Mariposo" ,  " Góndolo" ,  " O Neno de Florentino" ,  " Pedro do Cortello",  " Pelesa" ,  " Bocacha",  " Cernellos" ,  " Levita", " Cabalo"  , " O Listo", " Mordorellas" , " Rosquilleiro", " Manel das Ánimas "  e " Manoel do Lugo".

Saían os rapaces ás rúas  e poñéndose todos en roda darredor do Maio , cantaban cantigas  como as que recolléu Lence Santar :

" Ehí ven o Maio  / Maíño é /  Ehí ven o Maio / que ven de pé./

Vistilo Maio, / vistilo ben / pois barriguiña /  tamén vo-la ten./

Déanos as maias , / Señor Capitán : / Déanas as maias / da ucha do pan./

Déanos as maias, / Señor Coronle: / Déanos as maias / da ucha do mel./

Déanos as maias, / Señora María : / Déanos as maias / que cantan na criba. /

Ehí ven o Maio / por tras do Convento / Ehi ven o maio, /  cargado de formento./

Ehí ven o Maio / por tras das silveiras, / Ehí ven o Maio / correr ás costureiras./

Santa Cruz de Maio , /  ¿ Que haces aquí ? /  Aguardando por Cristo  / que viene tras de mi./

Vamos a la iglesia / que hay que admirar  : / Cristo  clavado / y su Madre a llorar. /

Aunque soy el Maio /  también traigo uñas  / y a mis compañeros los trato de garduñas./

Aunque soy el Maio  / también traigo dientes  : / y a mis compañeros / los trato de valientes./ 

Aunque soy el Maio  / también traigo flores / y a mis compañeros los trato de ladrones./

Levántate Maio  / da cama da pulga /  cos farafoles  / i-a fariña muda./ "

Denantes  de cantar estas cantigas , afirma Lence Santar , "  dous rapaces dos de máis tempo  deitaban o Maio , e ao tanto que cantaban  todos, mirando  para el  e téndoo arrodeado , erguíano engorde , dándolle cada un unha man . O Maio levaba  un pano nunha man ,   e na outra unha  vara longa, do xeito dunha aguillada que,  si lle non botaban castañas, conchos ou cartos, daba fortes vareadas aos rapaces".

" Nasa casas tiraban  polos balcóns, polas ventanas e polas portas, castañas, conchos e cadelas . Onde máis castañas era na  casa de Saco, na da Estafeta, na de Farroquito, na de Varela , na de Freixo,  na de Florido e na do Barrio".

Di  don Eduardo que " a señora vella  de Batallón  tiña sempre un cesto de conchos  para os rapaces,  e o Moreno ( don Matías )  tirábales dúas ou tres presas de  cadelas. O tendeiro Taíde , que era un famento - e iso que estaba rico  coma un chocho , fora a alma - , tentouno o demo , un ano, de tirar dous ichavos ; pero  os rapaces, non só o aporrearon, senón que lle guindaron  pedras  ás ventanas  e esnaquizáronlle os vidros".

Esta  referenza  ó Maios de 1901  serve de mostra  da perda dunha tradición , do rompimento dun elo  vitalista, que noutras vilas e cidades  souberon conservar  e así vemos  como Pontevedra ou Ourense,  e moitas vilas da costa, manteñen unha fermosa  tradición.

Nos últimos anos , nalgún dos colexios da vila de Sárria , recuperáronse os Maios , como unha tarefa case leitiva, que é de agradecer  e que é proba de  que os profesionáis do ensino , cada vez maís , se implican  no espallamento  dos nosos valores e costumes.

Con todo  bon sería  que as numerosas asociacións  culturáis de Sárria  que teñen a gala  estaren comprometidas  coa cultura galega , desen un paso  adiante e o Maio  saira de novo ás rúas e prazas da vila.

Non habería nada  que imitar  de alleas localidades , pois Lence Santar recolléu unha pauta , e sabemos como se celebraba  a Festa dos Maios  na vila.  Poñer ao día  unha vella tradición  parece labor  suxerente  para calquera das asociacións  que adican o seu tempo ao folclore.

Protexer  e divulgar  o "saber popular "  esixe  tamén saber  o que o pobo facía.  Adicarse  só á arqueoloxía  folclorica  sen laborar  polo folclore vivo  e participativo  condean os esforzos  á inanición , E máis tendo  en conta que se trata  dunha festa da mocidade , da beleza  e da exaltación da primavera  que se conserva  en toda Europa. Conservar as tradicións  tamén é ser  modernos.

¿ Voltarán  os mozos e mozas de Sárria  algún día  a correr o Maio  e facer   cantigas con teimudos  ferretes ?.