Patrimonio Monumental , Histórico e Etnográfico Sarriao desaparecido.
PATRIMONIO MONUMENTAL , HISTÓRICO E ETNOGRÁFICO SARRIAO DESAPARECIDO
TERRAS DE SÁRRIA
MOSTEIRO DE SANTO ESTEVO DE CALVOR.- No Castro "Astrorica", na "Villa Calvaria". Perto do río Sárria.Fundado no século VIII e adscrito a Samos. Consérvase un capitel da igrexa primitiva na igrexa de Calvor, e posiblemente sexa da mesma procedencia outro que hai en Seteventos.
MOSTEIRO DE SAN SALVADOR DE BARXA.- Na parroquia de Santo Estevo de Calvor. Na beira esquerda do río Sárria.Conservouse a capela de San Salvador.
MOSTEIRO DE SAN MATEU DE VILAPEDRE.- Na parroquia de San Miguel de Vilapedre. Na Costa do Monte do Páramo .Houbo una capela de San Mateu.
MOSTEIRO DE SAN SALVADOR DE ROSENDE.- Na parroquia de Santa María de Ortoá. Na bacía do río Barbadelo.
MOSTEIRO DE SANTIAGO DE BARBADELO.- Na actual parroquia de Santiago de Barbadelo., na bacía do río Barbadelo .Coñecida como primeiramente " Casa de don Adilán", ou "Loci Sancti Iacobi", ao pasar a depender de Samos chamaronlle "Casa de Barbadelo".Dependían del varios mosteirolos nas ribeiras do río Barbadelo ( hoxe Celeiro ) . Acabou sendo Prioirado de Samos, e do seu pasado conserva a igrexa, e os edificios anexos chamados O Mosteiro e o Priorado ou Portaría.
MOSTEIRO DE SAN MARTIÑO DE BARBADELO.- Na parroquia de Santiago de Barbadelo. Na bacía do río Barbadelo. Foi mosteiro independente que acabou xuntándose co de Santiago de Barbadelo.
MOSTEIRO DE SANTA MARÍA DE ORTOÁ.- Na parroquia de Santa María de Ortoá. Na bacía do río Barbadelo.
MOSTEIRO DE SAN PEDRO DE TAÍDE.- Na parroquia de Santiago de Barbadelo. Na bacía do río Loio. Perive unha capela coa mesma advocación.
MOSTEIRO DE SAN PEDRO DE BARÁN.- Na parroquia de San Pedro de Barán ( Paradela). Na bacía do río Loio.
MOSTEIRO DE SAN SALVADOR DA PINZA.- Na parroquia de San Salvador da Pinza, na bacía do río Loio.
MOSTEIRO DE SAN PAIO DE PIÑEIRA.- No lugar de San Paio, parroquia de San Miguel de Piñeira, na ribeira do río Barbadelo ( Celeiro ). Hai unha capela con esta advocación.
MOSTEIRO DE SAN MIGUEL DE PIÑEIRA.- Mosteiro na bacía do río Barbadelo ( Celeiro ), do que permanece memoria na igrexa parroquial de San Miguel de Piñeira. Estaba suxeito ao mosteiro de Barbadelo.
MOSTEIRO DE SAN XOÁN DE COUSO.- Mosteirolo medieval , anexo ao de Barbadelo, no lugar de Couso, parroquia de San Miguel de Piñeira. Na bacía do río Loio.É lembranza deste mosteiro a capela existente dentro dunha finca particular, na que roubaron a imaxinería.
MOSTEIRO DA ERMIDA DE NESPEREIRA.-Mosteirolo na parroquia de Santiago de Nespereira, na bacía do río Loio.
MOSTEIRO DE SANTO ADRAO DO MONTE DO PÁRAMO.- Na parroquia de San Miguel de Biville, no agora chamado monte de San Marco. A capela de San Marco é unha pervivencia do culto relixioso nese emprazamento.
MOSTEIRO DE SANTO ANTOIÑO DE SÁRRIA.- Na parroquia de Santa Eufemia de Santo Antolín ou de Touville.Na Veiga de Sárria. baixo do Monte da Meda
MOSTEIRO DE CORVELLE.- Na parroquia de Santa María de Corvelle ( Sárria ).Na Veiga de Sárria.
MOSTEIRO DE SAN PAIO DE CESÁR.- No lugar de San Paio, na parroquia de Santiago de Cesár, na beira esquerda do río Sárria. A titularidade foi discutida nun pleito seguido con Samos, no que interviu San Rosendo. A parroquia formou couto dependente de Santiago de Compostela e o seu arcebispo.Outra parte era do mosteiro de Samos e un pequeno espazo aparecía vencellado a unha capelanía.
MOSTEIRO DE SANTIAGO DE MORTOLÁNS.- Na parroquia de San Pedro de Froián ( de Teiloni, na Idade Media ), na bacía do río Barbadelo. Foi mosteirolo adscrito a Santiago de Barbadelo. Sobreviviu nunha ermida adicada a Santiago, dentro do Couto coñecido como da Ermida de Froián ou ermida de Santiago.
MOSTEIRO DE SAN VICENZO DE FROIÁN.- Na parroquia de San Vicenzo de Froián . Pervive na igrexa parroquial. Na bacía do río Sárria.
MOSTEIRO DE SAN MAMEDE DE LOIO.- Na parroquia de San Salvador da Pinza ( Sárria)., na riberia do Loio , marxe esquerda.Periven os topónimos de Fonte de San Mamede e Costa de San Mamede
MOSTEIRO DE SANTA MARÍA DE LOIO.- Foi mosteiro restaurado polos pais de San Rosendo, na ribeira dereita do Loio , que estivo rexido baixo da régoa agostiña. Está no lugar de Loio ( hoxe de San Salvadro das Cortes ) , onde se dí tivo orixe a Orde de Santiago. Foi parroquia "nullius diocesi" formada por Loio e unhas casas do lugar das Cortes.Pervive unha capela adicada a Santa María.
MOSTEIRO DE SANTA CRUZ DE LOIO.- Na parroquia de San Salvador das Cortes. Na marxe derita do río Loi. Aacabou sendo convento de franciscáns.
MOSTEIRO DE SAN XOÁN DE LOIO.- Estivo situado na parroquia de San Xoán de Loio, na beira do río Loio Aparece citado no Tombo de Samos.
MOSTEIRO DE SISMONDE.- Na parroquia de Santiago da Laxe ( Paradela), na marxe dereita do río Loio.
MOSTEIRO DE SAN FAGUNDO DE RIBAS DE MIÑO.- Na parroquia de San Fagundo de Ribas de Miño, perto do río Miño, na súa marxe esquerda.Acabou dependendo de Santa María de Castro de Rei e de Montederramo, como Priorado.
MOSTEIRO DE SANTA MARÍA DE CASTRO DE REI DE LEMOS.- Na parte alta do río Loio.Primeiro foi mosteiro de bieitos, e acabou sendo rexido por monxes bernardos. Perdeu a súa independenza ao ser integrado, como Priorado, no mosteiro de Montederramo ( Ourense) E foi couto independente no civil , suxeito ao Conde de Lemos no criminal, agás no curral do Mosteiro. Consérvase a igrexa románca, incendiada en 1932.
MOSTEIRÓ .-"Mosteirolo", na beira do río Mao, na parroquia de Goo ( O Incio ),
MOSTEIRO DA ERMIDA DE EIREXALBA.- Na parroquia de Eirexalba ( O Incio ). Na bacía do río Mao . Consérvase a lembranza nunha ermida inmediata au establecemento hostaleiro.
MOSTEIRO DE SAN SALVADOR DO INCIO.- Na parroquia de San Fiz do Hospital ( O Incio ) , na bacía do río Cabe..Foi mosteiro bieito ., Pasou a formar parte da Orde de San Xoán do Hospital de Xerusalen ( Orde de Malta ), como cabeza da Encomenda do Incio e A Broza ata 1835.
MOSTEIRO DE SANTIAGO DE TOLDAOS.- Na parroquia de Santiago de Toldaos ( O Incio ). O Incio. Na bacía do río Mao.
MOSTEIRO DE SAN SALVADOR DE CHELO,-Na parroquia de San Salvador do Mao. Na bacía di río Mao.
MOSTEIRO DE SAN VICENZO DE CARRACEDO.- En San Vicenzo de Carracedo ( Láncara). A carón do río Neira.
MOSTEIRO DE SAN SALVADOR DE BANDE.- Na parroquia de San Pedro de Bande ( Láncara ). Na bacía do río Neira.
MOSTEIRO DE SANTA MARÍA DE NEIRA.- En Santa María de Neira de Cabaleiros ( Láncara ). Na bacía do río Neira.
MOSTEIRO DE SAN PAIO DE NEIRA.- En San Pedro de Bande ( Láncara ). Na bacía do río Neira.
MOSTEIRO DE LOUSADA.- En San Martiño de Lousada ( Samos). Na bacía do río Sárria.
MOSTEIRO DE SAN MIGUEL DE MONTÁN.- Tamén coñecido como " Villa Sancti Michaelis " no Códice Calixtino ou como San Miguel da Costa en relatos de peregrinos . Estaba na parroquia de Santa María de Montán ( Samos), na bacía do río Sárria. Quedou lembranza del na "Costa de San Miguel" e nos desaparecidos muiños relos de San Miguel.
MOSTEIRO DE SANTIAGO DE RENCHE.- Estaba na vila de Pompeán, actual parroquia de Santiago de Renche., na marxe esquerda do río Sárria.
MOSTEIRO DE SAN PEDRO DO ERMO.- Estaba no lugar de San Pedro na parroquia de San Breixo da Balsa ( Triacastela), Na aba do "Monte Seiro", actual Monte da Meda.. Restaurado para a vida relixiosa darredor do ano 900.
PATRIMONIO MILITAR
FORTALEZA DE SÁRIA.- Na parroquia de San Salvador de Sárria ( século XIII a 1860). Estivo vencellada aos diferentes Condes de Sárria, ao Conde Trastamara e despois de ser incautada polos Reis Católicos, acabaron concedéndolla definitivamente aos Condes de Lemos, que xa eran señores da Pobra de Sárria.. Como cabeza do Marquesado de Sárria, dende o reinado do emperador Carlos I , nela administrouse xustiza nas xurisdicións das Cinco Pobras ( Pobra de Sárria, Pobra de Adai, Santo Estevo da Pobra de Neira de Susao, A Pobra de San Xulián e a Pobra de Triacastela ). Foi derrubada na Revolta Irmandiña e refeita depois á conta dos vasalos e reforzada por orde dos Reis Católicos por conta dos fondos da Santa Irmandade..Tiña as torres da Homenaxae, Torre do Mercado e dúas torres de flanco, ponte levadiza , sotos onde estaba a cadea e varias casas dentro da cerca, entre elas a Casa do Correxedor ou Meiriño Maior, que estivo ocupada ata arredor do ano 1732. Consérvase unha torre de flanco, pois en 1843 foi derrubada a TORRE DO MERCADO, refeita arredor de 1610, . e , vendida polo Duque de Alba, en 1860 tiraron polo pé as outras tres torres e a cerca e cegaron os foxos. O Concello de Sárria comprou a metade dos tarreo, onde hoxe está o Campo da Feira, e Manuel Pérez Batallón adquiriu a outra metade, onde alzara a Casa de Cimadevila ou de Batallón.. A pedra de cerca e torres comprárona varias familias da vila, e para conservar a torre actualmente en pé como miradoiro, o Sr. Pérez Batallón tivo que negociar con algunha desas familias para mercarlles o que ía ser reblo e así se conseguiu salvar o único resto da secular fortaleza. .
CASTELO DOS INFANTES.- Na parroquia de Santiago de Castelo dos Infantes.. Pertenceu á familia dos López de Lemos, con enterramento en Santa María Madalena de Sárria, e finalmente acabou sendo dos Condes de Maceda. Consérvanse só unhas fieiras de pedra de cantaría. Foi cabeza da xurisdición de Castelo dos Infantes e Larín, formada polos lugares de Castelo, Mendrós, Casa de Regueirio de Fontao, Rosende de Froián, O Carballall, Saa de Louseiro, Vilagade ( hoxe Viládiga ), Larín e Vilanova de Santa María de Vilar.
CASTELO DE SOMOZA.- Na parroquia de San Tomé de Castelo ( O Incio)
CASTELO DO HOSPITAL DO INCIO.- Pertenceu á Encomenda do Incio, da Orde de San Xoán do Hopsital de Xerusalén ( Orde de Malta ). Consérvanse restos de dúas torres na contorrna da igrexa de San Fiz do Hopsital.
CASTELO DE MEIXENTE.- A parroquia de Meixente foi coñecida na Idade Media como San Xulián de Castelo, e aínda na actualidade hai o topónimo "Castelo".
CASTELO DE LOUREIRO.- Pervive a súa memoria no lugar dese nome na parroquia de Sn Martiño de Loureiro de Froián.
CASTELO DE LOUSEIRO.- Na parroquia de San Martño de Louseiro, posiblemente vencellado nos primeiros tempos á casa real asturiana. Consérvase o topónimo.
CASTELO DE BANDE.- Na parroquia de San Pedro de Bande. Foi derrubada na Revolta Irmandiña.
CASTELO DE PENA AGUIEIRA.- En Santiago de Saa do Páramo. Tamén chamada Torre do Mariscal. Foi asaltada e derrubada na Revolta Irmandiña.
CASTELBELO.- Na parroquia de San Pedro de Ronfe ( Láncara )
CASTELO DE TOCA.- Hai algunas referenzas documentais ( Samos)
CASTELO DO ARCEBISPO EN SAN PEDRO DE PORTOMARÍN.-Foi derrubadao na Revolta Irmandiña, e señoreba o Couto de Loio, petencente á Mitra Compostelana.
HOSPITAIS
HOSPITAL VELLO DE SÁRRIA.- Estaba no actual número 16 da Rúa Maior de Sárria. Tivo capela e abandoada cara 1570 a súa función, albergou máis adiante a Tulla e a Obra Pía dos Guitián.
HOSPITAL DE SAN ROQUE OU DA MADALENA.- Situado no Barredo do Pombal, actualmente tarreos do Cemiterio Novo de Sárria , estaba ao coidado de hospitaleiros nomeados polos frades madalenos. Era unha casa grande con capela, hospital e casa do hospitaleiro. Na entrada había una figura de bulto e una lápida que dicia "Hospes fui et collegistimi". Acollía aos peregrinos que ían para Compostela. Foi derrubado en 1750 e no lugar da capela colocaron un cruceiro ( desaparecido).
HOSPITAL DE SAN LÁZARO.- Na parroquia de San Pedro de Maside. Estaba destinado á acollida de gafos ( leprosos), e deixou de estar destinado a esa finalidade en 1700, tempo no que aínda había un casarón que pouco despois foi derrubado.
HOSPITAL DE SANTO ANTÓN ABADE.- Fudación do crego Dinís de Castro e Portugal, fillo bastardo do Conde de Lemos. Estaba no número 1 da Rúa Maior ( Xulgados) e estivo destinado á acollida de peregrinos e pasaxeiros pobres que voltaban de Compostela ata darredor do ano 1800.
HOSPITAL DE MONTÁN.- En Santa María de Montán ( Samos )
HOSPITAL DE SAMOS .- Na vila de Samos.
HOSPITAL DA ALBERGARÍA.- Na parroquia de Pascais ( Samos ).
HOSPITAL DA AGUIADA .- No lugar da Aguiada ( Santo Estevo de Calvor )
HOSPITAL DE SAN COSME DO CARBALLAL .- No lugar do Carballal ( Vilar de Sárria). Documentado no século XIII.
HOSPITAL DE SANTA MARTA.- Na parroquia de Santa María de Ortoá ( Sárria )
HOSPITAL DE BARBADELO.- A carón da igrexa de Santiago de Barbadelo. Cando no século XVIII se alzou a sacristía, destinouse un espazo anexo , con cociña alta e baixa,para acoller aos peregrinos dentro do adro.
HOSPITALIÑOS NOVOS.- Alzados no século XVIII , para sustituir ao Hospital de San Roque, na Obra Nova do Mosteiro da Madalena. Entrábase nel pola porta baixa onde hai o letreiro que di "Charitas aedificat" e tiña un alpendre anexo que foi derrubado no século XIX.
HOSPITAL DE MORGADE.- Dependente da Orde do Hospital de San Xoán de Xerusalén. Estaba na parroquia de San Salvador da Pinza, e foi couto aparte.
HOSPITAL DE MIRALLOS.- Dependente da Orde do Hospital de San Xoán de Xerusalén. Estaba no lugar de Mirallos, na parroquia de Santa María de Ferreiros. No século XVIII a igrexa románica deste Hospital convertiuse en igrexa parroquial
HOSPITAL DO MERCADOIRO.- Na parroquia de Santiago da Laxe ( Paradela). Losada Díaz e Seijas Vázqez citan a tradición recollida sobre a existencia deste hospital.
HOSPITAL DE LOUSEIRO.- Estaba no Lugar do Barrio, na parroquia de San Martiño de Louseiro ( Sárria ), baixo a advocación de Santo Amaro, e acollía pasaxeiros que ían polo camino de Lemos a Asturias.
HOSPITAL DE GOIÁN.- Na parroquia de San Miguel de Goián, no Camiño Francés de Lugo a Lemos. No século XVIII estaba activo.
HOSPITAL DE VILAPEDRE.- Hai unha cita de Losada Díaz e Vázquez Seijas aludindo a este hospital.
HOSPITAL DO INCIO.- Na parroquia de San Fiz do Hospital do Incio. Dependente da Encomenda da Orde do Hospital de San Xoán de Xerusalén ( Orde de Malta )
HOSPITAL DE TREBOLLE.- Na parroquia de San Martiño da Torre ( O Páramo)
HOSPITAL DA VILAVELLA.- En Santa María da Vilavella ( Triacastela ).Só quedan referenzas toponímicas a un Hospital de San Lázaro.
HOSPITAL DE SANTA MARÍA MADALENA DE TRIACASTELA.- Na vila de Triacastela. Tamén coñecido como Hospital de San Pedro e San Paulo ou Hospital da Condesa. Coa desamortización paso a ser coñecido como Casa Pereira.
HOSPITAL MILITAR DE SÁMOS.-
HOSPITAL MUNICIPAL DE SÁRRIA.- Alzado no Barrio do Mazadoiro, parroquia de San Martiño de Requeixo, pola Marquesa de Casa López, foi ampliado despois para destinalo a Asilo de Anciáns . Foi derrubado para facer no soar a Residencia da Terceira Idade "Nosa Señora do Carme".
HOSPITALIÑOS MILITARES DE SÁRRIA.-
IGREXAS
IGREXA DE MARZÁN.- Na parroquia de Santiago de Barbadelo.
IGREXA DE SANTO ESTEVO DE BARBADELO.- Na actual parroquia de San Pedro de Maside. Foi tamén coñecida como Santo Estevo de Requeixo. Estivo vencellada á Orde do Temple. Aparece citada en algún documento do século XVI.
IGREXA DE SAN PEDRO DA COVA.- Estivo na desaparecida parroquia do mesmo nome, integrada no século XVIII na de San Salvador das Cortes.
IGREXA DE SAN PEDRO DE PARADELA.- Estaba no lugar de Brecherio, na parroquia de Santa Cristiña de Paradela.Hai referenza a ela no Tombo de Samos.
IGREXA DE SAN PAIO DE CALLEIROS.- Foi igrexa parroquial en Calleiros, aínda activa nos primeiros anos do século XVIII.
IGREXA DA PARROCHA EN ORTOÁ-MASIDE.- Unha zona de cultivo coñecida pola Parrocha alude á unha igrexa parroquial.
IGREXA DA VILERMA.- Documentada sen indicar titular. Cecais coindicidiría cunha igrexa "vella" de San Pedro de Maside.
IGREXA DA PARROCHA EN SAN SALVADOR DAS CORTES.- O lugar da Parrocha refírese a unha desaparecida igrexa parroquial
IGREXA DA PARROCHA EN CASTRO DE REI DE LEMOS.- Leva o nome da Parrocha un dos luagres da actual parroquia paradelense de Castro de Rei
IGREXA DE BARIZ.-
IGREXA DE SANTA MARÍA DE FERREIROS.- Estaba no lugar da Airexe, onde agora hai a Casa da Airexe a a capela de San Vitoiro. No século XVII foi abandoada e a igrexa parroquial instalouse no templo románico do antigo Hospital de Mirallos.
IGREXA VELLA DE SAN XOÁN DE LOIO.- Desaparecu co asolagamento producido polo Encoro de Belesar, e costruiron
IGREXA DE SAN PEDRO DE SANTA COMBA.- Na actual parroquia de San Martiño da Torre.
PRIMEIRA IGREXA DE SANTA MARÍA MADALENA.- Románica. Desapareceu ao se construir a igrexa gótica. Conservase un arco e a porta cega do claustro.
SEGUNDA IGREXA DE SANTA MARÍA MADALENA.- Primeira gótica. Desapareceu por remodelación ao alzarse a terceira igrexa ( a actual do gótico tardío) arredor de 1514 . Consérvanse o pórtico de Santa María Madalena e unha roseta.
IGREXA ROMÁNICA DE SANTA MARIÑA DE SÁRRIA.- Foi derrubada en 1880 para alzar a nova igrexa de Santa Mariña no seu soar con cargo á herdanza de don Xoán María López.
¿ IGREXA VELLA DE SANTA MARIÑA DE SÁRRIA ?.- En inventarios de bens da freguesía do século XVI lese ás veces "A igrexa vella de Santa Mariña", sen máis datos identificadores., polo que non se pode precisar se ao tempo había outra "nova"ou é que a consideraban máis vella ca de San Salvador.
IGREXA DE SAN SALVADOR DE NESPEREIRA.- Na parroquia de San Pedro de Maside.
IGREXA DE SAN VICENZO DE MASIDE.- Na actual parroquia de San Pedro de Maside. Tamén documentada como San Vicenzo de Zanfoga.
IGREXA VELLA DE SANTIAGO DE FARBÁN.- Foi derrubada no século XVIII e alzada outra nova no actual emprazamenrnto.
IGREXA DE SAN VICENZO DE LEIRADO,. Na actual parroquia de San Pedro da Armeá ( Láncara), pertenceu a Samos.
IGREXA DE SAN LOURENZO DE PACIOS.- En Lousada ( Samos ).
IGREXA DE SAN VICENZO DE PARADA.- En Lóuzara (Samos )
IGREXA DE SANTO ISIDRO DE
IGREXA DE SAN CRISTOVO DE NANDE
IGREXA VELLA DE TRIACASTELA.- En Santiago de Triacastela. Posiblemente de fundación templaria , sendo trocada por Afonso IX por outra en terras de Trives.
IGREXA DE SANTIAGO DE BARBOA.-
IGREXA DE SANTIAGO DE VIANCE.- Parroquia suprimida e unida á de San Pedro de Ronfe.
IGREXA DE SAN MIGUEL DO INCIO.-Parroquia suprimida no século XIX
IGREXA DE SAN XOÁN ( ¿ ).- Citada como unha igrexa importante do Condado de Sárria , posiblemente Seoane, pero da Armiela ( século XII ).
CAPELAS
CAPELA DE SAN BRAIS ( S. XII ) Foi cedida polo bispo de Lugo aos frades italianos que fundaron o Mosteiro da Madalena, darredor do ano 1200.
CAPELA DE SANTA MARÍA DE BARBADELO.- Na parroquia de San Salvador de Sárria. Integrada no Mosteiro da Madalena , serviu de enterramento para familias da comarca. No século XVIII aínda era utilizada. Estaba entre o Campo da Feira e o Mosteiro da Madalena.
CAPELA DE SANTIAGO DO MERCADO. Estaba situada onde estivo o primeiro núcleo da Vilanova de Sárria, por tras do actual Campo da Feira, na parroquia de San Salvador de Sárria..En 1850 estaba en pé. Pertencía ao Arcediago de Sárria.
CAPELA DE SAN MARCO.- Na parroquia de Sn Salvador de Sárria. Estaba situada a carón da Fortaleza de Sárria, no actual Campo da Feira, pero da Casa de Curvos.Pertnecía ao Arcediago de Sárria.
CAPELA DE SAN ROQUE.- Formaba parte do Hospital da Madalena, que era un casarón que incluía a Casa dos Hospitaleiros, a Capela e o Hospital , situado fronte ao Mosteiro e a Porta dos Carros , no que despois foi o Barredo do Pombal e é agora o Cemiterio Novo . Foi derrubada a mediados do século XVIII, Na entrada tiña unha figura de bulto do santo titular e unha lápida que dicía : "Hospes fui et collegistimi".Acollía aos peregrinos que ían para Compostela.
CAPELA DO CEMITERIO.- No Cemiterio Muniipal. En algún tempo serviu de capela, e foi desacralizada pasando a ser Sala de Autopsias e agora alpendre de paso entre o Cemiterio Vello e a Ampliación.
CAPELA DO CAMPIÑO.- Na parroquia de San Pedro de Maside, era propiedade dos donos da Casa Grande de Sárria. Darredor de 1870 aínda estaba en pe. O Campiño era o espazo da parte baixa da actual Rúa Padre Sarmiento.
CAPELA DE SAN XOSÉ.- Formaba parte do conxunto da Casa Grande de Sárria , no actual nº 23 de Rúa Maior. Un cadro de San Xosé e o Neno Xesús está no Pazo de Bóveda e algunhas pezas da fachada nun muro do soar nº 8 da Rúa Rosalía de Castro.
CAPELA DE SAN ROQUE DA CASA DE NULLÁN OU DO BARRIO.- Na parroquia de Santa Mariña de Sárria. Alzada por don Xoán María López , darredor de 1860, e nela estivo o sartego cos reestos do fundador. Foi derruba da darredor de 1980 por ampliacións das rúas Benigno Quiroga e Corga da Fonte ( Rúa do Peregirino)., sendo trasladado o enterramento do fundadorá igrexa parroquial.
CAPELA DA NOSA SEÑORA DO CARME NO MAZADOIRO.- No Hospital Municipal do Mazadoiro. Desaparecu ao derrubar o edificio para alzar a nova Resdiencia de Anciáns, onde se erixiu nova capela..
CAPELA DE SANTA CRISTIÑA.- Estaba no Monte de Santa Cristiña, na parroquia de Santalla de Arxemil. Botada por terra , Afloran algúns restos perto dos penedos do cume.
CAPELA DE SANTA CLARA.-Na parroquia de San Xoán de Fafián.
CAPELA DE SAN COSME DO CARBALLAL.- Na parroquia de San Salvador de Vilar de Sárria.
CAPELA DE SANTO ALBERTE DE VILAR DE SÁRRIA.-
CAPELA DE SAN MATEU.- Na parroquia de San Miguel de Vilapedre. Quedou como recordo do antigo Mosteiro de San Mateu.
CAPELA DE SAN CIBRAO.-Nas estremas de Betote e Santa María de Vilar.
CAPELA DE SAN MIGUEL DE RIÁTICOS.- Estaba na parroquia de Santiago de Barbadelo.
CAPELA DE SAN XOÁN DO RESTRELO.- Na parroquia de Vilarmosteiro ( O Páramo ). Foi santuario de moita devoción na comarca.
CAPELA DE SAN MARTIÑO DE BARBADELO.- Na parroquia de Santiago de Barbadelo, pervivenza do mosteiro medieval do mesmo nome. Unha xanela calada de gtradición visigótica foi
vendida a anticuario despois de 1950.
CAPELA DA NOSA SEÑORA DA COUSELA.- Na parroquia de Santiago de Farbán, entre Vilariño e Filloi.
CAPELA DA VIRXE DOS ABELEDOS.- No lugar da Ermida, na parroquia de Santiago de Nespereira. Era pervivencia dun mosteirolo medieval , e estaba no patio da Casa de Baixo. Foi traslada como edificio independente a un tarreo segregado da Aira .
CAPELA DE SAN BARTOLOMEU.- Na estrema da parroquia de Goián
CAPELA DE SAN SADURNIÑO NA PINZA.- Hai refernzas toponícas nos séculso XVI e XVII
CAPELA DE SANTA MARTA DE ORTOÁ.- Como resto do Hospital, hai referenzas toponímicas.
CAPELA DE SANTA MARTA DA CHA.- Só se conserva a referenza toponíca xeral, polo que non se ode precisar a ubicación.
CAPELA DE SANTA MARIÑA- Na estrema das parroquias de Suñide, Loureiro, O Viso e outras.
Capelas de Santa María Madalena de Sárria.
CAPELAS NAS IGREXAS
MOSTEIRO DA MADALENA DE SÁRRIA
1.- CAPELA DE SAN XOSÉ.- Estaba a man dereita na nave principal e foi dos Señoores de Trebolle e da Casa Grande de Sárria.
2.- CAPELA DA NOSA SEÑORA DE GRAZA.- Estaba entre a Capela Maior e a Capela do Santo Cristo.
3.- CAPELA DE SAN LOURENZO.- Estaba na nave lateral esquerda, que fora nave principal na primeira e segunda igrexas románicas. Nela enterraban aos peregrinos que morrían no Hospital de San Roque.
4.- CAPELA DE SAN BARTOLOMEU.- Adosada nun dos muros da igrexa mosteiral.
5.- CAPELA DE SAN XOÁN DE SAHAGÚN.- Nun dos arcos para altares , dentro da igrexa.
6.- CAPELA DO BON XESÚS, sustituída pola do Santo Cristo. Tiña pinturas murais.
CAPELAS DE SAN SALVADOR DE SÁRRIA
1.- CAPELA DE SANTA MARÍA.-
2.- CAPELA DE SANTO ANTÓN ABADE.-
3.- CAPELA DO ARCEDIAGO.-
CAPELAS DE SANTA MARIÑA DE SÁRRIA
1.-CAPELA DE SAN XOÁN.-
2.- CAPELA DE SANTA CATARINA.-
3.- CAPELA DE SAN DOMINGOS.-
CASAS TORRE
TORRE DE CASTROMEIXE.- Na parroquia de San Miguel de Biville. Foral do Bispado de Lugo.
TORRE DE FARBÁN.- Na parroquia de Santiago de Farbán.
TORRE DE MEIXENTE.- Beira co Camiño Francés de Lugo a Lemos. Foral do Bispado de Lugo.
TORRE DE DOMIZ.- Na parroquia de San Xulián de Meixente. Orixinariamnte foral do Bispado de Lugo, acabou sendo cabeceira do Couto de Domiz, nas mans dos Oca de Betanzos.
TORRE DE PERUSCALLO.- Beira do Camiño de Santiago, na parroquia de Santa María de Belante. Conserva parte da súa estrutura.
TORRE DE SÁRRIA.-Casa dos Saavedra , na rúa Maior. Foi divida despisi de 1940 dando lugar ás cas nº 21 a 31 da Rúa Maior.
TORRE DE ABAIXO.- Na parroquia de Santa Mariña de Sárria. Estaba na traseira da igrexa de Santa Mariña e das ferrarías do Mercado.
TORRE DO RELOXO.-En Santa Mariña de Sárria ( de pirrimeiros do século XIX a 1880). Adosada á igrexa , á esquerda da fachada, e tiña espadana.
TORRE DA BARREIRA.-
A TORRICELA.- En Santa María da Vilavella ( Triacastela)
PONTES
PONTE DE CELEIRO.- No río Celeiro. Derrubada cara 1860 para alzar a Ponte de San Lázao, na estrada de Sárria a San Martiño de Castro.
PONTE DE SAN LÁZARO.- No río Celeiro , na parroquia de Maside ( 1860). Derrubada para facer outra nova para salvar o río , coas obras de acceso á vía de altas prestacións Nadela-Monforte.
PONTE DA ACEA.- Na estrada de Nadela a Valdeorras ( 1850 ), riba do río Celeiro. Tamén coñecida como Ponte Nova do Mazadoiro, a carón do paso a nivel do camiño de ferro. Foi sustituída polas "novímas " Pontes do Mazadoiro que salvan o río e o ferrocarril ( 1954 ).
PONTE DE FERRO DA ESTACIÓN.- Alzada a finasi do século XIX para a estrada da Estación de Sárria a Samos. Foi sustiuída por outra máis ancha, con ocasión das obras de acondicionamento da Rúa Calvo Sotelo ( 1978 )
PONTE DE RIBELA.- No río Sárria. Servía de acceso ao lugar de Ribela e o Estadio de Ribela. Levouna unha enchente do río en 2010 , e varios anos despois aínda non se non se fixeron intentos de refacela ,
PONTE DE FERRO DO TOLEIRO. ( 1 , 2, 3 )-Riba do río Sárria , na zona do Toleiro-O Areal , alzouse para pasar a estrada da Estación de Sárria a Samos-Triacastela. ( 1890 ), con traves e taboeiro de ferro. Sufriu dúas ampliacións, e colocnado ademáis un pear central. Contaba con un paso para o camiño da beira do río e O Areal, que se salvaba con unha escaleira . Este arco foi inutilizado cando se iniciaron as obrs do Malecón e o recheo do Campo do Río. O taboeiro central tiña unha calzada estreita e dúas beirarrúas. Para salvar o rairo do muiño do Toleiro tiña un pontigo e para prevención por riadas completábase con varias taxeas colocadas ata perto de Vigo de Vilar de Sárria. A terceira ponte ( 2014 ) pretendeuse derrubala e facer outra nova, que incluía a eliminación do muro entre arcos, proxecto da Confederación Hidrográfica Miño-Sil que grazas á presión popular se desbotou.,
PONTE DO TOLEIRO ( I ).- Pontigo de acceso ao Muiño do Toleiro, no río Sárria. Levouna o río na grande chea do ano 1909.
PONTE DO TOLEIRO ( II ).- Acondicionada segundo proxecto do arquitecto sarriao Roberto Piñeiro López, ampliada cun novo pontón riba do rairo do muiño, foi derrubada seguindo proxecto da Confederación Hidrogáfica Miño-Sil ( 2013//2014)
PONTE RIBEIRA.- A ponte medieval ( século XII ) sufreu modificacións ao longo do tempo, especialmente no século XVIII. En 1873 fundiuse o arco grande , sendo sustituídao por unha plataforma de madeira riba de traves. En 1932 foi sustituído o taboeiro por traves de formigón. Nos primeiros anos da década de 1980 adosáronlle unha ampliación en formigón. A Confederación Hidrográfica en 2014 eliminou traves e taboeiro de formigón .
PONTE CASTELAO.- Alzada con ocasión das obras da nova rúa de acceso aa Zona Escolar dende Pacios , posteriormente chamada Rúa Castelao. Foi derrubada (2014 ) ancheándoa e elevando a cota da rúa, segundo proxecto da Confedaración Hidrográfica Miño-Sil.
CASAS
CASA DO MESTRE.- Creada , xunto con cabalariza, na parte traseira do Hospital de Santo Antón Abade, e anexa á Escola de Gramática, a finais do século XVIII.
CASA FERREIRÓ.- A Casa do século XVIII. Foi obxecto de partilla, e acabou arruinada na década de 1960.
CASA MONTEAGUDO.- Foi derrubada para anchear o treito primeiro da Rúa da Calexa.
CASA LOIS DE RIBA.- Na Praza da Constitución. Foi derrubada para anchear a Travesa dos Fornos.
CASA RIVAS.- Derrubada para ampliación da Casa do Concello.
CASA DE LUIS YEBRA.- Foi derrubada para ampliar a Casa do Concello.
CASA NOVA DE VARELA.- Na Rúa Marqués de Ugena.
CASA CASTIÑEIRA DO ARRABALDO.- Na Rúa Marqués de Ugena
CASA DE YEBRA.-Na Rúa Marqués de Ugena
CASA DA COSTA.- Na Rúa Benigno Quiroga
CASA DE PEDRO DO XATO.- Na Rúa Benigno Quiroga
CASA CARROZAS.- Na Rúa Benigno Quiroga
CASA DE FIDALGO.- Na Rúa Benigno Quiroga
CASA.- Na Rúa Benigno Quiroga
CASETA DE FIDALGO DE VIGO.-Na Rúa Benigno Quiroga
CASA DE PUGA.-Na Rúa Matías López
CASA CARNICERÍA.- Macelo alzado darredor de 1860 a carón da Ponte Ribeira. Derrubada para anchear a Rúa do Peregrino.
CASA DO ROXO.- No Cruce de San Lázaro. Derrubada para anchear a estrada.
CASA DE CELEIRO.- En San Pedro de Maside . Derrubada para facer a rotonda de acceso á vía de altas prestacións Nadela-.-Monforte.
CASA DA BARBEIRA.- Na Rúa Benigno Quiroga.-Cruce do Avenida. Derrubada para alzar nova edificación.
CASA PACO SAN PEDRO.- No Cruce do Avenida.
CASA MANUELA DAS CRUCES.- No Cruce do Avenida.
CASA PENELA.- Na rúa Benigno Quiroga.
CASA PARDO.- Na rúa Benigno Quiroga
CASA DO HORTELÁN.- En "Villa Aurelia"
CASA SOLITA BATALLÓN.- Casa Labarta , Casa Xosé Batallón
CASA DO HORTELÁN.- En "Villa Andrea"
CASA ÁLVAREZ.-Na Rúa Matías López. Derrubada para alzar o Edificio Marquesado de Sárria.
CASA VIZCAÍNO.- Na Rúa Matías López. Derrubada para alzar o Edificio Marquesado de Sárria
CASA CARREIRA.- Na Rúa Matías López. Derrubada para alzar o Edificio Carreira.
CASA DE MARCELINO.- Na Rúa Marqués de Ugena.Derrubada para alzar un edificio da Urbanización O Pedregal.
CASA DE CENDÁN.-Na Rúa Marqués de Ugena. Derrubada para alzar o edificio Breogan's.
CASA NOVA DE CASTIÑEIRA.- Na Rúa Marqués de Ugena.
CASA DE CASTAÑO DA PONTE.- Na Rúa San Lázaro . Derrubada
CASA ROSQUILLEIRO.-
CASA DE NERÓN.- Na rúa da Estrela.
CASA XAMONEIRA DE VARELA.- Na Rúa do Toleiro. Derrubada para alzar un edificio de vivendas.
CASA DE FULXENCIO.- Na Rúa Diego Pazos nº 6. Derrubada para alzar un edificio de pisos.
CASA DE IBÁÑEZ.- Sufreu a caída dunha parede lateral. Tivo que ser derrubada e alzaron unha nova casa de soto entrechán e dous andares. Rúa Diego Pazos 8
CASA DE MOURÍN.- Foi coñecida tamén como Casa de Acevedo. Derrubada para alzar un novo edificio. Rúa Diego Pazos 9.
CASA FRAGUA DE PEDRO CHICO.- Na rúa do Toleiro. Era tarrea e xunto con outras foi derrubada para facer un edificio de vivendas.
CASA DO MESÓN DO MAZADOIRO.- Alzada a mediados do século XIX. Afectada pola supresión do paso a nivel do Madoiro, foi derrubada en 2014.
CASA DE PRADO DO MAZADOIRO.-
CASA DO MESÓN DE PADRIÑÁN.- Na estrada de Lugo, parroquia de Santa María de Vilar. Alzada cando se abriu a estrada de Nadela a Valdeorras, actualmente está a pardiñeiro.
CASA DO MESÓN DOS ALVAREDOS.- Na estrada de Monforte, parroquia de Santa María de Albán. Alzada cando se abríu a estrada de Nadela a Valdeorras. Actualmente está a pardiñeiro.
CASA DA TABERNA DA PONTE RIBEIRA.- Estaba a carón da Ponte Ribeira
CASA DA TABERNA DE VILAR DE SÁRRIA.- Era propiedade dos veciños de Vilar de Sárria ( s. XIX ).
CASA DA HORTA DE NEIRA.- En Pacios de Farbán, xunto do río Sárria.
CASIÑA DE CAMIÑEIROS DE BETOTE.- Estaba para servizo da estrada de Valdeorras, en Valmao. Derrubada ao anchear a estrada.
CASIÑA DE CAMIÑEIROS DE CALLÁS.- Estaba ao servizo da estrada de Valdeorras, na parroquia de San Fiz de Reimóndez. Albergou algún tempo a Cruz Vermella de Sárria.
CASETA DOS CARNEIROS.- Estaba dentro da Chousura do Mosteiro da Madalena. Desaparecida no século XIX.
CASETA DO PULPO DE FERREIRÓ.- No Campo da Feira, na parte central. Foi obxecto de partillas e acabou sendo derrubada cando se fixeron as obras do Mercado Gandeiro.
CASETAS DAS BÁSCULAS.- Aladas na parte baixa do Campo da Feira de Sárria. Unha delas usouse para recoller os cans soltos. Derrubadas cando se fixo o Mercado Gandeiro.
CASETAS DE MORENO.- Na antiga rúa do Porvir ( agora Marquésra de Ugena nº 19-21 ). Nelas houbo unha fábrica de gasosas, a funeria de Moreno, obradoiros e un tostadeiro de café. Derrubadas..
CASETA DA INSUA DA VEIGUIÑA.- Alzada por Mario González Zaera.
CÁRCERES
CÁRCERE DA FORTALEZA.- Estaba nos sotos da Fortaleza .A Real Audiencia do Reino de Galicia mandou ( s. XVII ) a supresión dese espazo enchéndoo de reblo.
CÁRCERE DO CONDE DE LEMOS.- Estaba na Praza Principal ( hoxe Praza da Constitución). Refeita en 1822 foi abandoada despois da Desamortización.
CÁRCERE DA MADALENA.- Cando os frades agostiños abandoaron o Mosteiro da Madalena unha parte do edificio foi destinada a cárcere e a vivenda do carcereiro, manténdose alí ata a chegada dos mercedarios en 1896.
CÁRCERE VELLO.- Abandoado o Cárcere da Madalena o Concello destinou a antiga Escola de Primeiras Letras ( traseira da Casa Consistorial- Rúa Maior 1 ) a Cárcere do Partido, baixo a xestión da Xunta Carceraria do Partido, onde se mantivo ata que entrou en funcionamento o novo Cárcere do Partido.
PRISIÓN DO PARTIDO-DEPÓSITO DE DETIDOS.- Na Rúa da Mercé. Alzada na que fora Horta do Hsopital de Santo Antón Abade cedida ao Estado en 1928, as obras correron a cargo de Francisco Cabarcos, por conta dos orzamentos do Estado e unha aportación da Xunta Carceraia do Partido Xudicial de Sárria, formada polos concellos do Partido Xudicial de Sárria. Funcionou como prisión preventiva durante algúns anos, con grande ocupación con presos politicos nos tempos da represión ( 1936/1941 ) e despois quedou destinada a Depóito de Detidos, baixo a xestión do Concello, que destinou un dos gardas municipais na vivenda existente no edificio como "carcereiro". Darredor de 1970 destinouse a albergue de peregrinos , polo que se tapou o letreiro de Prisión Preventiva con outro de madeira no que se lía "Albergue nº 39". Deixou defintivamente de ser destinado a cárcere cando na Casa do Concello e no novo Cuartel da garda Civil se instalaron uns depósitos para detidos. Despois de actuacións de Escolas Obradoiro, a edificación pasou a estar destinada a sala de exposicións e outras actividades culturais.
CÁRCERE DE SAMOS ( 1 ).-
CÁRCERE DE SAMOS ( 2 ) .-
CÁRCERE ECLESIÁSTICO DE SAMOS.-
CÁRCERE DE PARADELA.- Estaba nunha casoupa tarrea xunto da Casa do Neto, en Pacios, hoxe Paradela..
PAZOS
PALACIO DE VILAMAIOR.- "Casa Tambarría". O pazo dos Condes de Lemos, que debía ser usado como pavillón de caza e monteo, coñecido como Palacio de Paradela, na parroquia de Santa María de Vilamaior de Paradela , ou da Lobataira, sufreu unha forte alteración ao trasladar a maior parte da cantaría para o Pazo dos Condes en Monforte de Lemos. A casa de labregos, alzada onde estivera o pazo, foi aforada e refeita , estaado en mans da familia Páramo durante moito tempo. Hoxe é un pardiñeiro.
PAZO DE CASTELO DOS INFANTES.-
ESCOLAS
ESCOLA DO CONDE.- En ubicación non precisada ( s. XVI e XVII ), servida por mestres, deixou de funcionar porque non lles pagaban as soldadas . Un día á semana os nenos eran levados en procisión dedne Santa Mariña a San Salvador , cantando a doutrina.
ESCOLA DE GRAMÁTICA.- Fundada a finais do século XVIII na parte traseira do Hospital de Santo Antón Abade. Pasou a ser Escola de Primeiras Letras dende 1820 ata 1896. Foi tamén Cárcere, Escola de Música e Comedor social .
ESCOLA DE PRIMEIRAS LETRAS.- Creada polo Concello Cosntitucinal de 1820 na antiga Escola de Gramática. Tivo períodos nos que non estivo servida por mestres, e foi pechada cando se puxeron en funcionamento as Escolas Públicas,
CLUBE ANDURIÑA.- Unha vez suprimido o Comedoro de Auxilio Social da Rúa Diego Pazos, e para atender aos maiores necesitados o Concello promoveu un Comedor Social e un Clube destinado á atención de persoas necesitadas, que nel facían as comidas diarias, agás domingos e festivos. Fixeron unha edificación na antiga Horta do Hospital e ademáis aproveitaron a antiga Casa do Mestre. Foi derrubada cando se fixeron as obras de construcción do Xulgado de Primeira Instancia.
ESCOLAS PÚBLICAS.-
ESCOLA DE MONDÍN.- Escola de padroado na parroquia de Santa María de Lier.
ESCOLA DE BARREIROS.-
ESCOLA DE FARBÁN.-
ESCOLA DE CALLÁS.-
ESCOLA DE FONTELA.-
ESCOLA DE LOUREIRO.-
ESCOLA DE CASTELO DE LOUREIRO.-
ESCOLA DE PADROADO DO OURAL.-
ESCOLA DE VILAMAIOR.-
ESCOLA DE SANTO ANDRÉ DE PARADELA.-
ESCOLA DA PINZA.-
ESCOLA DE LAVANDEIRA.-
ESCOLA DE MEIXENTE.-
ESCOLA DE BARBADELO.-
ESCOLA DE ARXEMIL.-
ESCOLA DE GOIÁN.-
ESCOLA DE VILAMAIOR.-
ESCOLA DE SAN FIZ DE VILAPEDRE.-
ESCOLA DE SANTA MARÍA DE VILAR.-
ESCOLA DE LOUSADELA.-
ESCOLA DE CÉLTIGOS.-
ESCOLA DE SANTIAGO DA VEIGA.-
ESCOLA DE CORVELLE.-
ESCOLA DE FERREIROS.-
ESCOLA REBOREDO.-
ESCOLA DE LOUSEIRO.-
ESCOLA DE CALVOR.-
ESCOLA DE LIER.-
ESCOLA DE FONTAO.-
TELECLUBES
TELECLUBE DE CORVELLE
TELECLUBE DE GOIMIL-SETEVENTOS
TELECLUBE DE LAVANDEIRA-BIVILLE
TELECLUBE DE LEZOCE-SAN XULIÁN DA VEIGA
TELECLUBE DE FERREIROS
TELECLUBE DE LOUSEIRO
TELECLUBE DA PINZA
TELECLUBE DE REBOREDO-SETEVENTOS
TELECLUBE DE LOUREIRO
TELECLUBE DE SANTA MARÍA DE VILAR
TELECLUBE DE SETEVENTOS
TELECLUBE DE SANTIAGO DA VEIGA
TELECLUBE DE FERREIROS DE PARADELA
BIBLIOTECA MUNICIPAL.-
SACRISTÍA NOVA DE SAN SALVADOR.- Alzada darredor de 1959, adosada á sacristía vella, para acceder ao ouso romperon unha porta no presbiterio. Foi eliminado en 2015.
FONTES
FONTE RIBEIRA.- Foi a única fonte con caudal todo o ano existente en Sárria ata 1920. Reducida a menor tamaño foi mudada de ubicación sacándoa do eirado e pegándoa á parede dun alpendre do Matadoiro, para facilitar ( ¡ ) o acceso á Praia do Chanto ( 1962/1963). Recuperada parcialmente foi reinstalada máis ou menos na situación primeira.
FONTE VELLA DE SAN SALVADOR.- Estaba perto dos foxos da Fortaleza. En 1860 o Concello autorizou a don Manuel Pérez Batallón para trasladal pola súa conta fora da horta que andaba a facer perto da súa Casa de Cima de Vila
FONTE DO CÁRCERE.- Instalada en 1918/1920 adosada á cerca da Casa de Batallón para a traída de augas. Eliminada darredor de 1960 varias das pedras foron instaladas no muro feito a carón da presa do Toleiro na Praia do Chanto.
FONTE DA PEDREIRA.- Intalada ao realizarse a traída de augas.
FONTE DO BARRIO ANDIÓN.-
FONTE DE PACIOS DE CALVOS.- Na parroquia de San Salvador da Pinza. Tiña dous remates e unha cruz de cantaría na parte superior que foron roubadaas despois de 1990.
FONTE DE SANTO ADRAO.- Perto da ermida de Santo Adrao do Monte do Páramo, hoxe de San Marco, que sinalaba estrema entre Biville e Belante.
LAVADOIRO DA PONTE RIBEIRA.-
MUIÑOS
MUIÑOS VELLOS DA PONTE.- Documentados no século XIII
MUIÑO DE MENDAÑA.- Aparece citado no século XVII, sen concretar ubicación.
MUIÑO DA VEIGA.- Na parroquia de San Martiño de Requeixo, no río Sárria. Desaparecido con ocasión dunha grande riada na segunda metade do século XVI.
MUIÑO DA PONTE DO MAZADOIRO.-
MUIÑO DA ACEA NO MAZADOIRO.-
MUIÑO DE CELEIRO.- Na parroquia de San Pedro de Maside, no río Celeiro.
MUIÑO DO PONTÓN.- En Pacios-parroquia de San Miguel de Paradela. Era propiedade da Casa do Neto ( desaparecido antes de 1920 )
POMBAIS
POMBAL VELLO.- Documentado en 1258, deu nome a unha rúa medieval, a un marco delimitador das parroquias de Sárria e Farbán, e agora dá nome a unha rúa da vila.
POMBAL DO MOSTEIRO DA MADALENA.- Estivo no Barredo do Pombal, actualmente Cemiterio Novo.
POMBAL DA CASA DE NOVOA.- Na traseira da casa nº 12 da Rúa Maior.
POMBAL DA CASA DE VAAMONDE.- Na traseira da casa nº 14 da Rúa Maior ( Casa do Concello dende 1920 ). Estivo en pé ata que se fixeron as obras de ampliación do Concello.
POMBAL DA CASA GRANDE .-
POMBAL DA CASA ALFONSÍN.-
POMBAL DA CASA DE VENANCIO VÁZQUEZ.-
POMBAL DE MOSTEIRO EN BARBADELO.- Estaba asentado riba dunha pena na que hai insculturas.
PALLEIRAS
PALLEIRA DE FLORIDO
PALLEIRA DE PARDO
PALLEIRA DO BARRIO
FORNOS
FORNO DA MADALENA.- Era propio dos frades agostiños , que concertaban o servizo con forneiros.
FORNOS DE ATRÁS.- Por motivos de seguridade , ata ben entrado o século XIX, estaba proibida a instalación de fornos nas rúas interiores da vila, e así en 1753 os fornos , da familia Rivas, estaban na Corg ( hoxe rúa o dos Fornos de Atrás , na parroquia de San Salvador de Sárria.
FORNO DA CASA GRANDE.- Estaba na Casa Grande dos Saavedra, hoxe nº 31 da Rúa Maior. Un día de cada semana cocían nel para esmola de pobres. Cando se vendeu a Casa ( 1943 ) a familia Gudín instalou nela o forno e a casa do forneiro.
FORNO DE CARROZAS.- Na Rúa dos Fornos de Atrás.
FORNO DE CASTOR.- Na Rúa Benigno Quiroga.
FORNO DE TOMÁS CASTRO.- Na estrada de Samos/ Avda da Peública /Rúa Calvo Sotelo.
FORNO DE GUDÍN.- Na Rúa Maior.
FORNO DE CHETA.-
FORNO DE ROQUE.- Na Rúa Conde de Lemos.
FORNO DO ZORRO.- Na Rúa Maior.
FORNO DO ROSQUILLEIRO.- Na Corga de Vales / Rúa Pedro Saco.
FORNO DA TRAVESA DA IGREXA.- Polas súas precarias condicións e quedar no medio das ecasas, xunto da Reitoral de Santa Mariña, foi derrubado polo Concello, e os veciños reuniron diñeiro para que o dono fixese outro novo en lugar seguro.
FORNO DE DE BARREIROS.-
FORNO DE MAIO.-
MERCADOS E FEIRAS
MERCADO MEDIEVAL.- Na Vilanova de Sárria.
MERCADO DA SERRA.- Na parroquia de Santiago de Barbadelo, no cruce do Camiño Francés de Santiago e o Camiño Francés de Lugo a Lemos.
MERCADO DA FORTALEZA.-
MERCADO DE SANTA MARIÑA.-
PENDELLOS DA FEIRA DO PALACIO
PENDELLOS DA PRAZA DO MERCADO
PENDELLOS VELLOS DA FEIRA DE SÁRRIA
TABLAXERIAS
FEIRAS DESAPARECIDAS
FEIRA DE PARADELA.-
FEIRA DO MERCADO DA SERRA.-
FEIRA DE SAN LÁZARO.-
FEIRA DOS REMEDIOS.-
FEIRA DE SETEVENTOS.-
FEIRA DA ESFARRAPA.-
FEIRA DE CEDRÓN.-
FEIRA DE RÍO.-
FEIRA DA CHA DE SANTA MARTA.-
FEIRA DE ALDOSENDE.-
CEMITERIOS
CEMITERIO DE SAN SALVADOR
CEMITERIO DE SAN MARCO.-
CEMITERIO CIVIL.-
CEMITERIO VELLO DE SAN SADURNIÑO DE FROIÁN.-
CEMITERIO VELLO DE CHORENTE.-
CEMITERIO VELLO DE VILAMAIOR.-
CEMITERIO DE SAN SALVADOR DO MATO.-
OSARIO DE SAN PEDRO DE MASIDE.-
PETOS DEVOCIONAIS
PETO DE SANTO ANTONIO.- Na entrada do Campo da Feira pola Rúa da Mercé.
PETO DE SANTO ANTONIO.- Na entrada do Campo da Feira polos Esqueiredos.
ASENTOS
ASENTOS DOS ESQUEIREDOS.- No treito final da Rúa Condes de Lemos, por baixo da Rúa do Castelo. Ao seu carón celebrábase a Festa do Santo Antonio "dos Asentos"
ASENTOS DE PEDRA DA PRAZA DO MERCADO.-
PEARES
PEARES DA RAÑOÁ.-
PEARES DO LOIO.-
PEARES DO PIVIDAL.-
BATÁNS
BATÁN DA ACEA DE RIBA
BATÁN DE CARRACEDO
ACTIVIDADES
FERRARÍA DE LUSÍO
FERRARÍA DE SAMOS
FERRARÍA DE GUNDRIZ
FERRARÍA DE SANTALLA DE LÓUZARA
FERRARÍA DO INCIO
FERRARÍA DE CASTRO DO REI
FERRARÍA DO PALLEIRO.-
MAZO DE ARXEMIL
MAZO DE CASTRO DO REI
ALFOLÍ DO SAL.- Na Rúa Conde de Lemos
PELAMIOS DE BIVILLE.-
FÁBRICA DE COIROS DE SARRY.-
FÁBRICA DE COIROS DE REQUEIXO.-
FÁBRICA DE COIROS DE CASTELO DE LOUREIRO.-
FÁBRICA DE COIROS DE CASTELO DE LOUREIRO.-
FÁBRICA DE COIROS DE VILACHÁ.-
FÁBRICA DE COIROS DE REBOIRO.-
BALNEARIO DE CÉLTIGOS
OBRADOIRO DE VELAS DE SEBO
FÁBRICA DE VELAS DE QUIBEO
F-ABRICA DE GASOSAS DE MORENO
FÁBRICA DE GASOSAS DE FERMÍN SOMOZA.- Na Rúa da Estrela- "Casa Furela"
FÁBRICA DE GASOSAS LA SARRIANA.-
FÁBRICA DE GASOSAS LA FLOR DE SÁRRIA-
FÁBRICA DE GASOSAS DE TRIACASTELA.-
FÁBRICA DA LUZ DE GAYOSO
FÁBRICA DA LUZ DO TOLEIRO
FÁBRICA DE LUZ DE MARZÁN.-
FÁBRICA DA LUZ DA REZA
FÁBRICA DA LUZ DA ARMIELA
SERRA DE MADEIRA DA ACEA DE RIBA.-
SERRA DE MADEIRA DE DON ELOI.-
SERRA DE MADEIRA DE DON XERMÁN.-
FÁBRICA DE GALLETAS A DULCE ALIANZA
FÁBRICA DE GALLETAS LA INDUSTRIAL
FÁBRICA DE GALLETAS DE BARREAL.-MUEBLENORTE
MOBLES BABÍO
FECULERAS ESPAÑOLAS.-
PREFABRICADOS ZAERA
MANOSA
FACTORÍA DE CEMENTOS DO OURAL.-
GRANXA DE BARREIROS.-
GRANXA DO PEDREGAL.-
GRANXA DE VERA.-
GRANXA DA FECULERA.-
GRANXA DE CALDEIRO.-
GRANXA DE VERA EN VILAR DE SÁRRIA.-
GRANXA DE ALFONSO DE BETOTE.-
GRANXA DE DON LAUREANO.-
SALÓN-TEATRO/ CINE-SALÓN.-
CINEMA CISSA.-
CINE CAPITOL.-
AERODROMO DA CHA DE SANTA MARTA.-
MANICOMIO DE VILAPEDRE.-
TRANSFORMADOR DE SAN LÁZARO.-Primeramnte destinado á Fábrica da Luz de Eléctrica Sarriana, pasou a prestar servizo a Hidroeléctrica Sarriana, General Gallega de Elecricdad e FENOSA
TRANSFORMADOR DA LUZ DA CALEXA.- Perto da Rúa Maior, en tarreo que fora da Casa Grande.Propio de Eléctrica Sarriana. Alzado en 1915 , foi derrubado por FENOSA despois de 1980.
TRANSFORMADOR DA LUZ DOS ESQUEIREDOS.- De FENOSA. Foi derrubado para anchear a estrada nos Esqueredos.
NSFORMADOR DA LUZ DO TOLEIRO.- De FENOSA . Estaba a carón do rairo e da ponte de Ferroa do Toleiro. Foi derrubado darredor de 1980.
TINGLADO DAS CAMPÁS DE SAN SALVADOR.- Na igrexa de San Salvador de Sárria. Foi sustituído en 1860 pola espadana construída por Francisco Castiñeira.
ESTACIÓN DO OURAL
CASIÑA DE FERROVIARIOS DA CHANCA
CASIÑA DE FERROVIARIOS DE SORRIBA
CASIÑA DE FERROVIARIOS DE SAN MIGUEL
CASIÑA DE FERROVIARIOS DO MAZADOIRO
CASIÑA DE FERROVIARIOS DE BETOTE
CASIÑA DE FERROVIARIOS DE LOUSADELA
CANTINA DA ESTACIÓN
DEPÓSITO DE AUGAS DA ESTACIÓN
SERVICIOS PÙBLICOS DA ESTACIÓN
ALMACÉN AUXULIAR DA ESTACIÓ
CAMPO DE FÚTBOL DE CAMPO DO OUTEIRO.-
CAMPO DE FÚTBOL DO PRADO DE MAO DE RIBELA.-
CAMPO DE FÚTBOL DO MONTÉS.-
CAMPO DE RECREO.-
CAMPO DE FÚTBOL DAS INSUAS ( I )
CAMPO DE FÚTBOL DAS INSUAS ( II )
CAMPO DE BALONCESTO DO FRENTE DE XUVENTUDES.-
CAMPO DE BALONCESTO DA OJE.-
CAMPO DE BALONCESTO DO COLEXIO DA MERCÉ.-
CAMIÑOS
CAMIÑO DE SANTIAGO ENTRE PINTÍN E VIGO DE VILAR DE SÁRRIA.- Coa construción da estrada de Vigo de Vilar de Sárria a Pintín, na segunda década do século XX, desapareceu a traza primitiva na súa maior parte, razón pola que abriron un camiño paralelo , cando se consolidou a recuperación do fenómeno das peregrinacións , en acción promovida pola Deputación Provincial de Lugo.
CAMIÑO DE SANTIAGO NO PIVIDAL.- Entre San Pedro do Camiño e O Carballal había unha lagoela que dificutaba o paso dos camiñantes, e para salvar a ampla poza nas décadas finais do século XIX o Concello de Sárria fixo un pasal con varios ollos que veu a paliar un problema mantido durante séculos. Ao facer a variante coa estrada de Vigo deVilar de Sárria a Pintín e ser eliminada a poza, agora volta en xunqueira polo recho, e o novo camiño de pé, o antigo trazado desaparecu defintivamente.
CAMIÑO DE SANTIAGO ENTRE A PONTE RIBEIRA E A COSTA.- Pasada a Ponte Ribeira o ramal da dereita chegaba ao pé da Costa ( hoxe Escaleira da Fonte ). Foi suprimido despois de que abriu a estrada de Nadela a Valdeorras e pasou a haber un só ramal entre as actuais Casa do Barrio e Casa de Florido.
CAMIÑO DE SANTIAGO ENTRE A PONTE RIBEIRA E A PEDREIRA.- O ramal que dende a esquerda da Ponte Ribeira, A Pedreira, Fornos de Atrás, Esqueiredos , Veiga do Pozo e Peares da Rañoá entraba en Barbadelo, sufriu a supresión do treito Ponte Ribeira -Casa de Fidalgo, que se integrou na propiedade da Casa do Barrio, ou Casa de Nullán.
CAMIÑO DE SANTIAGO ENTRE A MADALENA E A PONTE DA ÁSPERA.- Pasado o Mosteiri da Madalena o Camiño baixaba ata o segundo cubo da cerca onde , xirando á esquerda seguía en liña direita descendendo pola aba da Costa, ata a Ponte da Áspera. Desapareceu como consecuencia de arrincar pedra nas canteiras abertas depsois de 1915, por iso é irrecuperable o trazado histórico.
CAMIÑO DE SANTIAGO-CORGA DE BACELAR.- Pasada a Ponte da Áspera o ramal norte, máis ben de andar a pé, alcanzaba o lugar de Zanfoga. Este camiño quedou impracticable como consecuencia das obras da estrada de Portomarín ( 1860 ) e do Camiño de Ferro ( 1880).
CAMIÑO DE SANTIAGO-PONTE DA ÁSPERA-REGO DE CERVOS.- O outro ramal , pola esquerda, seguía ata perto do Rego de Cervos ( Río Vao na Idade Media), onde se xuntaba co ramal que viña da Veiga do Pozo / Veiga de Arriba. Alí bifurcábase, xirando nun novo ramal cara o Mesón de Maside-Santa Marta, e otro, pola esquerda do Castro das Paredes, ou de San Miguel, ía en dirección a Vilei-Mosteirio de Barbadelo.Coincidía co espazo que agora ocupa o Camiño de Ferro, ata o paso a nivel de San Miguel, polo que o camiño de carro , en 1880, foi trasladao cara os prados da marxe esquerda do río C
eleiro, todo dentro da parroquia de San Pedro de Maside.
CAMIÑO DE SANTIAGO-HOSPITAL DE SAN ROQUE-PONTE DA ÁSPERA.- Como atallo para baixar ata a Ponte da Áspera dende o Hospital de San Roque ata darredor de 194, coincidindo co acueducto soterraño das augas de Cervo ( 1920 ), mantívose aberto un carreiro , agora dificultado por razón do desmonte de terras feito a carón do Camiño da Veiga de Abaixo. Como ten sido recoñecido como propio do Camiño de Santiago, a súa recuperación podería facerse aproveitando os tarreos adquiridos polo Concello de Sárria na Costa da Áspera.
CAMIÑO FRANCÉS DO PADORNELO A LUGO.-
CAMIÑO FRANCÉS DA FONFRÍA A LUGO
CAMIÑO FRANCÉS DE LUGO A LEMOS.-
CAMIÑO FRANCÉS DE SÁRRIA A LUGO.-
CAMIÑO FRANCÉS DE SÁRRIA A LEMOS.-
CAMIÑO DE QUIROGA.-
CAMIÑO DE ARANZA.-
CAMIÑO DE LEMOS A FONFRÍA.-
CAMIÑO DE LEMOS A ASTURIAS.-
CAMIÑO DE SÁRRIA A PARADELA.-
CAMIÑO DOS LOUZARIÑOS.-
RÚAS E CAMIÑOS ANTIGOS NA VILA DE SÁRRIA
RÚA DO POMBAL.-
RÚA DE QUIROGA.-
A CALLE
CORGA DE FORMIGUEIROS.-
CORGA DE VALES.-
CARREIRA DE SANTA MARIÑA.-
PEDRAS E MARCOS
PEDRA DE CALVOR.- Marco medieval que estaba perto da Aguiada e marcba a estrema entre Calvor e Louseiro, á altura do Albergue de Peregrinos de Calvor.
PEDRA FITA DE FONTEABUÍN.-
PEDRA CHANTADA DE FROLLAIS.-
PEDRA FITA DE LÓUZARA.-
PADRÓN DE LÓUZARA.-
RCO DO POMBAL VELLO .-
MARCO DE OUTARELA.-
MARCO DOS ESQUEIREDOS.-
MARCO DA PENA ESCRITA.-
MARCO DA MATANZA.- Na estrema das parroquias de Castro de Rei de Lemos, A Cervela e Vilamaior.
CRUCEIROS / CRUCES
CRUCEIRO DE SAN ROQUE.-
CRUZ DA RÚA PRINCIPAL .- En Sárria, sinalaba a estrema entre as parroquias de Santa Mariña e San Salvador.
CRUZ DE PRADEDA.-
CRUZ DE PAU DE FAFIÁN.-
CRUZ DE CALVOR.-
PENAS /PENEDOS
PENA PARTIDA.- Na estrada de Samos a Triacastela.
PENA FROU.- En Paradela.
PENA DO LOBO.- No Monte de Santa Crisitña.
PENEDO DO ZORRO.- En San Miguel de Vilapedre.
ÁRBORES SENLLEIRAS
FREIXO DA TORRE DA FORTALEZA.-
FREIXOS DA CERCA DA CASA DE BATALLÓN.-
CARBALLO DA LAGOA.-
CARBALLEIRAS DAS INSUAS.-
ARBOREDA DO CAMPO DA FEIRA.-
ARBORES DA ESTRADA EN VILAPEDRE.-
ÁRBORES DA RÚA MATÍAS LÓPEZ.-
CARBALLEIRA DO CAMPO DE LAVANDEIRA.-
SABUGUEIRO DE "LA UNIÓN".-
SABUGEIROS DA REITORAL DE VILASOUTO.-
PINO DO MARQUÉS.- Abeto pinsapo prantado no Parque de Villa Andrea, con ocasión do nacemento de Matías de Oñate López, neto de don Matías López e López. Cando o Concello de Sárria manifestou a vontade de adquirir "Villa Andrea", os propietarios da finca, coidando que se privaban a ese espazo de árbore tan senlleira decaería o interese municipal , fixérona desaparecer, nunha acción feita á marxe de todo procedemento legal, privando así á vila dunhaaárbore histórica, vencellada á figura dun dos seus fillos ilustres.
CARBALLEIRAS DO TUMBIADOIRO.-
PINSAPO DE "LA UNIÓN".-
TERRAS DE SÁRRIA
MOSTEIRO DE SANTO ESTEVO DE CALVOR.- No Castro "Astrorica", na "Villa Calvaria". Perto do río Sárria.Fundado no século VIII e adscrito a Samos. Consérvase un capitel da igrexa primitiva na igrexa de Calvor, e posiblemente sexa da mesma procedencia outro que hai en Seteventos.
MOSTEIRO DE SAN SALVADOR DE BARXA.- Na parroquia de Santo Estevo de Calvor. Na beira esquerda do río Sárria.Conservouse a capela de San Salvador.
MOSTEIRO DE SAN MATEU DE VILAPEDRE.- Na parroquia de San Miguel de Vilapedre. Na Costa do Monte do Páramo .Houbo una capela de San Mateu.
MOSTEIRO DE SAN SALVADOR DE ROSENDE.- Na parroquia de Santa María de Ortoá. Na bacía do río Barbadelo.
MOSTEIRO DE SANTIAGO DE BARBADELO.- Na actual parroquia de Santiago de Barbadelo., na bacía do río Barbadelo .Coñecida como primeiramente " Casa de don Adilán", ou "Loci Sancti Iacobi", ao pasar a depender de Samos chamaronlle "Casa de Barbadelo".Dependían del varios mosteirolos nas ribeiras do río Barbadelo ( hoxe Celeiro ) . Acabou sendo Prioirado de Samos, e do seu pasado conserva a igrexa, e os edificios anexos chamados O Mosteiro e o Priorado ou Portaría.
MOSTEIRO DE SAN MARTIÑO DE BARBADELO.- Na parroquia de Santiago de Barbadelo. Na bacía do río Barbadelo. Foi mosteiro independente que acabou xuntándose co de Santiago de Barbadelo.
MOSTEIRO DE SANTA MARÍA DE ORTOÁ.- Na parroquia de Santa María de Ortoá. Na bacía do río Barbadelo.
MOSTEIRO DE SAN PEDRO DE TAÍDE.- Na parroquia de Santiago de Barbadelo. Na bacía do río Loio. Perive unha capela coa mesma advocación.
MOSTEIRO DE SAN PEDRO DE BARÁN.- Na parroquia de San Pedro de Barán ( Paradela). Na bacía do río Loio.
MOSTEIRO DE SAN SALVADOR DA PINZA.- Na parroquia de San Salvador da Pinza, na bacía do río Loio.
MOSTEIRO DE SAN PAIO DE PIÑEIRA.- No lugar de San Paio, parroquia de San Miguel de Piñeira, na ribeira do río Barbadelo ( Celeiro ). Hai unha capela con esta advocación.
MOSTEIRO DE SAN MIGUEL DE PIÑEIRA.- Mosteiro na bacía do río Barbadelo ( Celeiro ), do que permanece memoria na igrexa parroquial de San Miguel de Piñeira. Estaba suxeito ao mosteiro de Barbadelo.
MOSTEIRO DE SAN XOÁN DE COUSO.- Mosteirolo medieval , anexo ao de Barbadelo, no lugar de Couso, parroquia de San Miguel de Piñeira. Na bacía do río Loio.É lembranza deste mosteiro a capela existente dentro dunha finca particular, na que roubaron a imaxinería.
MOSTEIRO DA ERMIDA DE NESPEREIRA.-Mosteirolo na parroquia de Santiago de Nespereira, na bacía do río Loio.
MOSTEIRO DE SANTO ADRAO DO MONTE DO PÁRAMO.- Na parroquia de San Miguel de Biville, no agora chamado monte de San Marco. A capela de San Marco é unha pervivencia do culto relixioso nese emprazamento.
MOSTEIRO DE SANTO ANTOIÑO DE SÁRRIA.- Na parroquia de Santa Eufemia de Santo Antolín ou de Touville.Na Veiga de Sárria. baixo do Monte da Meda
MOSTEIRO DE CORVELLE.- Na parroquia de Santa María de Corvelle ( Sárria ).Na Veiga de Sárria.
MOSTEIRO DE SAN PAIO DE CESÁR.- No lugar de San Paio, na parroquia de Santiago de Cesár, na beira esquerda do río Sárria. A titularidade foi discutida nun pleito seguido con Samos, no que interviu San Rosendo. A parroquia formou couto dependente de Santiago de Compostela e o seu arcebispo.Outra parte era do mosteiro de Samos e un pequeno espazo aparecía vencellado a unha capelanía.
MOSTEIRO DE SANTIAGO DE MORTOLÁNS.- Na parroquia de San Pedro de Froián ( de Teiloni, na Idade Media ), na bacía do río Barbadelo. Foi mosteirolo adscrito a Santiago de Barbadelo. Sobreviviu nunha ermida adicada a Santiago, dentro do Couto coñecido como da Ermida de Froián ou ermida de Santiago.
MOSTEIRO DE SAN VICENZO DE FROIÁN.- Na parroquia de San Vicenzo de Froián . Pervive na igrexa parroquial. Na bacía do río Sárria.
MOSTEIRO DE SAN MAMEDE DE LOIO.- Na parroquia de San Salvador da Pinza ( Sárria)., na riberia do Loio , marxe esquerda.Periven os topónimos de Fonte de San Mamede e Costa de San Mamede
MOSTEIRO DE SANTA MARÍA DE LOIO.- Foi mosteiro restaurado polos pais de San Rosendo, na ribeira dereita do Loio , que estivo rexido baixo da régoa agostiña. Está no lugar de Loio ( hoxe de San Salvadro das Cortes ) , onde se dí tivo orixe a Orde de Santiago. Foi parroquia "nullius diocesi" formada por Loio e unhas casas do lugar das Cortes.Pervive unha capela adicada a Santa María.
MOSTEIRO DE SANTA CRUZ DE LOIO.- Na parroquia de San Salvador das Cortes. Na marxe derita do río Loi. Aacabou sendo convento de franciscáns.
MOSTEIRO DE SAN XOÁN DE LOIO.- Estivo situado na parroquia de San Xoán de Loio, na beira do río Loio Aparece citado no Tombo de Samos.
MOSTEIRO DE SISMONDE.- Na parroquia de Santiago da Laxe ( Paradela), na marxe dereita do río Loio.
MOSTEIRO DE SAN FAGUNDO DE RIBAS DE MIÑO.- Na parroquia de San Fagundo de Ribas de Miño, perto do río Miño, na súa marxe esquerda.Acabou dependendo de Santa María de Castro de Rei e de Montederramo, como Priorado.
MOSTEIRO DE SANTA MARÍA DE CASTRO DE REI DE LEMOS.- Na parte alta do río Loio.Primeiro foi mosteiro de bieitos, e acabou sendo rexido por monxes bernardos. Perdeu a súa independenza ao ser integrado, como Priorado, no mosteiro de Montederramo ( Ourense) E foi couto independente no civil , suxeito ao Conde de Lemos no criminal, agás no curral do Mosteiro. Consérvase a igrexa románca, incendiada en 1932.
MOSTEIRÓ .-"Mosteirolo", na beira do río Mao, na parroquia de Goo ( O Incio ),
MOSTEIRO DA ERMIDA DE EIREXALBA.- Na parroquia de Eirexalba ( O Incio ). Na bacía do río Mao . Consérvase a lembranza nunha ermida inmediata au establecemento hostaleiro.
MOSTEIRO DE SAN SALVADOR DO INCIO.- Na parroquia de San Fiz do Hospital ( O Incio ) , na bacía do río Cabe..Foi mosteiro bieito ., Pasou a formar parte da Orde de San Xoán do Hospital de Xerusalen ( Orde de Malta ), como cabeza da Encomenda do Incio e A Broza ata 1835.
MOSTEIRO DE SANTIAGO DE TOLDAOS.- Na parroquia de Santiago de Toldaos ( O Incio ). O Incio. Na bacía do río Mao.
MOSTEIRO DE SAN SALVADOR DE CHELO,-Na parroquia de San Salvador do Mao. Na bacía di río Mao.
MOSTEIRO DE SAN VICENZO DE CARRACEDO.- En San Vicenzo de Carracedo ( Láncara). A carón do río Neira.
MOSTEIRO DE SAN SALVADOR DE BANDE.- Na parroquia de San Pedro de Bande ( Láncara ). Na bacía do río Neira.
MOSTEIRO DE SANTA MARÍA DE NEIRA.- En Santa María de Neira de Cabaleiros ( Láncara ). Na bacía do río Neira.
MOSTEIRO DE SAN PAIO DE NEIRA.- En San Pedro de Bande ( Láncara ). Na bacía do río Neira.
MOSTEIRO DE LOUSADA.- En San Martiño de Lousada ( Samos). Na bacía do río Sárria.
MOSTEIRO DE SAN MIGUEL DE MONTÁN.- Tamén coñecido como " Villa Sancti Michaelis " no Códice Calixtino ou como San Miguel da Costa en relatos de peregrinos . Estaba na parroquia de Santa María de Montán ( Samos), na bacía do río Sárria. Quedou lembranza del na "Costa de San Miguel" e nos desaparecidos muiños relos de San Miguel.
MOSTEIRO DE SANTIAGO DE RENCHE.- Estaba na vila de Pompeán, actual parroquia de Santiago de Renche., na marxe esquerda do río Sárria.
MOSTEIRO DE SAN PEDRO DO ERMO.- Estaba no lugar de San Pedro na parroquia de San Breixo da Balsa ( Triacastela), Na aba do "Monte Seiro", actual Monte da Meda.. Restaurado para a vida relixiosa darredor do ano 900.
PATRIMONIO MILITAR
FORTALEZA DE SÁRIA.- Na parroquia de San Salvador de Sárria ( século XIII a 1860). Estivo vencellada aos diferentes Condes de Sárria, ao Conde Trastamara e despois de ser incautada polos Reis Católicos, acabaron concedéndolla definitivamente aos Condes de Lemos, que xa eran señores da Pobra de Sárria.. Como cabeza do Marquesado de Sárria, dende o reinado do emperador Carlos I , nela administrouse xustiza nas xurisdicións das Cinco Pobras ( Pobra de Sárria, Pobra de Adai, Santo Estevo da Pobra de Neira de Susao, A Pobra de San Xulián e a Pobra de Triacastela ). Foi derrubada na Revolta Irmandiña e refeita depois á conta dos vasalos e reforzada por orde dos Reis Católicos por conta dos fondos da Santa Irmandade..Tiña as torres da Homenaxae, Torre do Mercado e dúas torres de flanco, ponte levadiza , sotos onde estaba a cadea e varias casas dentro da cerca, entre elas a Casa do Correxedor ou Meiriño Maior, que estivo ocupada ata arredor do ano 1732. Consérvase unha torre de flanco, pois en 1843 foi derrubada a TORRE DO MERCADO, refeita arredor de 1610, . e , vendida polo Duque de Alba, en 1860 tiraron polo pé as outras tres torres e a cerca e cegaron os foxos. O Concello de Sárria comprou a metade dos tarreo, onde hoxe está o Campo da Feira, e Manuel Pérez Batallón adquiriu a outra metade, onde alzara a Casa de Cimadevila ou de Batallón.. A pedra de cerca e torres comprárona varias familias da vila, e para conservar a torre actualmente en pé como miradoiro, o Sr. Pérez Batallón tivo que negociar con algunha desas familias para mercarlles o que ía ser reblo e así se conseguiu salvar o único resto da secular fortaleza. .
CASTELO DOS INFANTES.- Na parroquia de Santiago de Castelo dos Infantes.. Pertenceu á familia dos López de Lemos, con enterramento en Santa María Madalena de Sárria, e finalmente acabou sendo dos Condes de Maceda. Consérvanse só unhas fieiras de pedra de cantaría. Foi cabeza da xurisdición de Castelo dos Infantes e Larín, formada polos lugares de Castelo, Mendrós, Casa de Regueirio de Fontao, Rosende de Froián, O Carballall, Saa de Louseiro, Vilagade ( hoxe Viládiga ), Larín e Vilanova de Santa María de Vilar.
CASTELO DE SOMOZA.- Na parroquia de San Tomé de Castelo ( O Incio)
CASTELO DO HOSPITAL DO INCIO.- Pertenceu á Encomenda do Incio, da Orde de San Xoán do Hopsital de Xerusalén ( Orde de Malta ). Consérvanse restos de dúas torres na contorrna da igrexa de San Fiz do Hopsital.
CASTELO DE MEIXENTE.- A parroquia de Meixente foi coñecida na Idade Media como San Xulián de Castelo, e aínda na actualidade hai o topónimo "Castelo".
CASTELO DE LOUREIRO.- Pervive a súa memoria no lugar dese nome na parroquia de Sn Martiño de Loureiro de Froián.
CASTELO DE LOUSEIRO.- Na parroquia de San Martño de Louseiro, posiblemente vencellado nos primeiros tempos á casa real asturiana. Consérvase o topónimo.
CASTELO DE BANDE.- Na parroquia de San Pedro de Bande. Foi derrubada na Revolta Irmandiña.
CASTELO DE PENA AGUIEIRA.- En Santiago de Saa do Páramo. Tamén chamada Torre do Mariscal. Foi asaltada e derrubada na Revolta Irmandiña.
CASTELBELO.- Na parroquia de San Pedro de Ronfe ( Láncara )
CASTELO DE TOCA.- Hai algunas referenzas documentais ( Samos)
CASTELO DO ARCEBISPO EN SAN PEDRO DE PORTOMARÍN.-Foi derrubadao na Revolta Irmandiña, e señoreba o Couto de Loio, petencente á Mitra Compostelana.
HOSPITAIS
HOSPITAL VELLO DE SÁRRIA.- Estaba no actual número 16 da Rúa Maior de Sárria. Tivo capela e abandoada cara 1570 a súa función, albergou máis adiante a Tulla e a Obra Pía dos Guitián.
HOSPITAL DE SAN ROQUE OU DA MADALENA.- Situado no Barredo do Pombal, actualmente tarreos do Cemiterio Novo de Sárria , estaba ao coidado de hospitaleiros nomeados polos frades madalenos. Era unha casa grande con capela, hospital e casa do hospitaleiro. Na entrada había una figura de bulto e una lápida que dicia "Hospes fui et collegistimi". Acollía aos peregrinos que ían para Compostela. Foi derrubado en 1750 e no lugar da capela colocaron un cruceiro ( desaparecido).
HOSPITAL DE SAN LÁZARO.- Na parroquia de San Pedro de Maside. Estaba destinado á acollida de gafos ( leprosos), e deixou de estar destinado a esa finalidade en 1700, tempo no que aínda había un casarón que pouco despois foi derrubado.
HOSPITAL DE SANTO ANTÓN ABADE.- Fudación do crego Dinís de Castro e Portugal, fillo bastardo do Conde de Lemos. Estaba no número 1 da Rúa Maior ( Xulgados) e estivo destinado á acollida de peregrinos e pasaxeiros pobres que voltaban de Compostela ata darredor do ano 1800.
HOSPITAL DE MONTÁN.- En Santa María de Montán ( Samos )
HOSPITAL DE SAMOS .- Na vila de Samos.
HOSPITAL DA ALBERGARÍA.- Na parroquia de Pascais ( Samos ).
HOSPITAL DA AGUIADA .- No lugar da Aguiada ( Santo Estevo de Calvor )
HOSPITAL DE SAN COSME DO CARBALLAL .- No lugar do Carballal ( Vilar de Sárria). Documentado no século XIII.
HOSPITAL DE SANTA MARTA.- Na parroquia de Santa María de Ortoá ( Sárria )
HOSPITAL DE BARBADELO.- A carón da igrexa de Santiago de Barbadelo. Cando no século XVIII se alzou a sacristía, destinouse un espazo anexo , con cociña alta e baixa,para acoller aos peregrinos dentro do adro.
HOSPITALIÑOS NOVOS.- Alzados no século XVIII , para sustituir ao Hospital de San Roque, na Obra Nova do Mosteiro da Madalena. Entrábase nel pola porta baixa onde hai o letreiro que di "Charitas aedificat" e tiña un alpendre anexo que foi derrubado no século XIX.
HOSPITAL DE MORGADE.- Dependente da Orde do Hospital de San Xoán de Xerusalén. Estaba na parroquia de San Salvador da Pinza, e foi couto aparte.
HOSPITAL DE MIRALLOS.- Dependente da Orde do Hospital de San Xoán de Xerusalén. Estaba no lugar de Mirallos, na parroquia de Santa María de Ferreiros. No século XVIII a igrexa románica deste Hospital convertiuse en igrexa parroquial
HOSPITAL DO MERCADOIRO.- Na parroquia de Santiago da Laxe ( Paradela). Losada Díaz e Seijas Vázqez citan a tradición recollida sobre a existencia deste hospital.
HOSPITAL DE LOUSEIRO.- Estaba no Lugar do Barrio, na parroquia de San Martiño de Louseiro ( Sárria ), baixo a advocación de Santo Amaro, e acollía pasaxeiros que ían polo camino de Lemos a Asturias.
HOSPITAL DE GOIÁN.- Na parroquia de San Miguel de Goián, no Camiño Francés de Lugo a Lemos. No século XVIII estaba activo.
HOSPITAL DE VILAPEDRE.- Hai unha cita de Losada Díaz e Vázquez Seijas aludindo a este hospital.
HOSPITAL DO INCIO.- Na parroquia de San Fiz do Hospital do Incio. Dependente da Encomenda da Orde do Hospital de San Xoán de Xerusalén ( Orde de Malta )
HOSPITAL DE TREBOLLE.- Na parroquia de San Martiño da Torre ( O Páramo)
HOSPITAL DA VILAVELLA.- En Santa María da Vilavella ( Triacastela ).Só quedan referenzas toponímicas a un Hospital de San Lázaro.
HOSPITAL DE SANTA MARÍA MADALENA DE TRIACASTELA.- Na vila de Triacastela. Tamén coñecido como Hospital de San Pedro e San Paulo ou Hospital da Condesa. Coa desamortización paso a ser coñecido como Casa Pereira.
HOSPITAL MILITAR DE SÁMOS.-
HOSPITAL MUNICIPAL DE SÁRRIA.- Alzado no Barrio do Mazadoiro, parroquia de San Martiño de Requeixo, pola Marquesa de Casa López, foi ampliado despois para destinalo a Asilo de Anciáns . Foi derrubado para facer no soar a Residencia da Terceira Idade "Nosa Señora do Carme".
HOSPITALIÑOS MILITARES DE SÁRRIA.-
IGREXAS
IGREXA DE MARZÁN.- Na parroquia de Santiago de Barbadelo.
IGREXA DE SANTO ESTEVO DE BARBADELO.- Na actual parroquia de San Pedro de Maside. Foi tamén coñecida como Santo Estevo de Requeixo. Estivo vencellada á Orde do Temple. Aparece citada en algún documento do século XVI.
IGREXA DE SAN PEDRO DA COVA.- Estivo na desaparecida parroquia do mesmo nome, integrada no século XVIII na de San Salvador das Cortes.
IGREXA DE SAN PEDRO DE PARADELA.- Estaba no lugar de Brecherio, na parroquia de Santa Cristiña de Paradela.Hai referenza a ela no Tombo de Samos.
IGREXA DE SAN PAIO DE CALLEIROS.- Foi igrexa parroquial en Calleiros, aínda activa nos primeiros anos do século XVIII.
IGREXA DA PARROCHA EN ORTOÁ-MASIDE.- Unha zona de cultivo coñecida pola Parrocha alude á unha igrexa parroquial.
IGREXA DA VILERMA.- Documentada sen indicar titular. Cecais coindicidiría cunha igrexa "vella" de San Pedro de Maside.
IGREXA DA PARROCHA EN SAN SALVADOR DAS CORTES.- O lugar da Parrocha refírese a unha desaparecida igrexa parroquial
IGREXA DA PARROCHA EN CASTRO DE REI DE LEMOS.- Leva o nome da Parrocha un dos luagres da actual parroquia paradelense de Castro de Rei
IGREXA DE BARIZ.-
IGREXA DE SANTA MARÍA DE FERREIROS.- Estaba no lugar da Airexe, onde agora hai a Casa da Airexe a a capela de San Vitoiro. No século XVII foi abandoada e a igrexa parroquial instalouse no templo románico do antigo Hospital de Mirallos.
IGREXA VELLA DE SAN XOÁN DE LOIO.- Desaparecu co asolagamento producido polo Encoro de Belesar, e costruiron
IGREXA DE SAN PEDRO DE SANTA COMBA.- Na actual parroquia de San Martiño da Torre.
PRIMEIRA IGREXA DE SANTA MARÍA MADALENA.- Románica. Desapareceu ao se construir a igrexa gótica. Conservase un arco e a porta cega do claustro.
SEGUNDA IGREXA DE SANTA MARÍA MADALENA.- Primeira gótica. Desapareceu por remodelación ao alzarse a terceira igrexa ( a actual do gótico tardío) arredor de 1514 . Consérvanse o pórtico de Santa María Madalena e unha roseta.
IGREXA ROMÁNICA DE SANTA MARIÑA DE SÁRRIA.- Foi derrubada en 1880 para alzar a nova igrexa de Santa Mariña no seu soar con cargo á herdanza de don Xoán María López.
¿ IGREXA VELLA DE SANTA MARIÑA DE SÁRRIA ?.- En inventarios de bens da freguesía do século XVI lese ás veces "A igrexa vella de Santa Mariña", sen máis datos identificadores., polo que non se pode precisar se ao tempo había outra "nova"ou é que a consideraban máis vella ca de San Salvador.
IGREXA DE SAN SALVADOR DE NESPEREIRA.- Na parroquia de San Pedro de Maside.
IGREXA DE SAN VICENZO DE MASIDE.- Na actual parroquia de San Pedro de Maside. Tamén documentada como San Vicenzo de Zanfoga.
IGREXA VELLA DE SANTIAGO DE FARBÁN.- Foi derrubada no século XVIII e alzada outra nova no actual emprazamenrnto.
IGREXA DE SAN VICENZO DE LEIRADO,. Na actual parroquia de San Pedro da Armeá ( Láncara), pertenceu a Samos.
IGREXA DE SAN LOURENZO DE PACIOS.- En Lousada ( Samos ).
IGREXA DE SAN VICENZO DE PARADA.- En Lóuzara (Samos )
IGREXA DE SANTO ISIDRO DE
IGREXA DE SAN CRISTOVO DE NANDE
IGREXA VELLA DE TRIACASTELA.- En Santiago de Triacastela. Posiblemente de fundación templaria , sendo trocada por Afonso IX por outra en terras de Trives.
IGREXA DE SANTIAGO DE BARBOA.-
IGREXA DE SANTIAGO DE VIANCE.- Parroquia suprimida e unida á de San Pedro de Ronfe.
IGREXA DE SAN MIGUEL DO INCIO.-Parroquia suprimida no século XIX
IGREXA DE SAN XOÁN ( ¿ ).- Citada como unha igrexa importante do Condado de Sárria , posiblemente Seoane, pero da Armiela ( século XII ).
CAPELAS
CAPELA DE SAN BRAIS ( S. XII ) Foi cedida polo bispo de Lugo aos frades italianos que fundaron o Mosteiro da Madalena, darredor do ano 1200.
CAPELA DE SANTA MARÍA DE BARBADELO.- Na parroquia de San Salvador de Sárria. Integrada no Mosteiro da Madalena , serviu de enterramento para familias da comarca. No século XVIII aínda era utilizada. Estaba entre o Campo da Feira e o Mosteiro da Madalena.
CAPELA DE SANTIAGO DO MERCADO. Estaba situada onde estivo o primeiro núcleo da Vilanova de Sárria, por tras do actual Campo da Feira, na parroquia de San Salvador de Sárria..En 1850 estaba en pé. Pertencía ao Arcediago de Sárria.
CAPELA DE SAN MARCO.- Na parroquia de Sn Salvador de Sárria. Estaba situada a carón da Fortaleza de Sárria, no actual Campo da Feira, pero da Casa de Curvos.Pertnecía ao Arcediago de Sárria.
CAPELA DE SAN ROQUE.- Formaba parte do Hospital da Madalena, que era un casarón que incluía a Casa dos Hospitaleiros, a Capela e o Hospital , situado fronte ao Mosteiro e a Porta dos Carros , no que despois foi o Barredo do Pombal e é agora o Cemiterio Novo . Foi derrubada a mediados do século XVIII, Na entrada tiña unha figura de bulto do santo titular e unha lápida que dicía : "Hospes fui et collegistimi".Acollía aos peregrinos que ían para Compostela.
CAPELA DO CEMITERIO.- No Cemiterio Muniipal. En algún tempo serviu de capela, e foi desacralizada pasando a ser Sala de Autopsias e agora alpendre de paso entre o Cemiterio Vello e a Ampliación.
CAPELA DO CAMPIÑO.- Na parroquia de San Pedro de Maside, era propiedade dos donos da Casa Grande de Sárria. Darredor de 1870 aínda estaba en pe. O Campiño era o espazo da parte baixa da actual Rúa Padre Sarmiento.
CAPELA DE SAN XOSÉ.- Formaba parte do conxunto da Casa Grande de Sárria , no actual nº 23 de Rúa Maior. Un cadro de San Xosé e o Neno Xesús está no Pazo de Bóveda e algunhas pezas da fachada nun muro do soar nº 8 da Rúa Rosalía de Castro.
CAPELA DE SAN ROQUE DA CASA DE NULLÁN OU DO BARRIO.- Na parroquia de Santa Mariña de Sárria. Alzada por don Xoán María López , darredor de 1860, e nela estivo o sartego cos reestos do fundador. Foi derruba da darredor de 1980 por ampliacións das rúas Benigno Quiroga e Corga da Fonte ( Rúa do Peregirino)., sendo trasladado o enterramento do fundadorá igrexa parroquial.
CAPELA DA NOSA SEÑORA DO CARME NO MAZADOIRO.- No Hospital Municipal do Mazadoiro. Desaparecu ao derrubar o edificio para alzar a nova Resdiencia de Anciáns, onde se erixiu nova capela..
CAPELA DE SANTA CRISTIÑA.- Estaba no Monte de Santa Cristiña, na parroquia de Santalla de Arxemil. Botada por terra , Afloran algúns restos perto dos penedos do cume.
CAPELA DE SANTA CLARA.-Na parroquia de San Xoán de Fafián.
CAPELA DE SAN COSME DO CARBALLAL.- Na parroquia de San Salvador de Vilar de Sárria.
CAPELA DE SANTO ALBERTE DE VILAR DE SÁRRIA.-
CAPELA DE SAN MATEU.- Na parroquia de San Miguel de Vilapedre. Quedou como recordo do antigo Mosteiro de San Mateu.
CAPELA DE SAN CIBRAO.-Nas estremas de Betote e Santa María de Vilar.
CAPELA DE SAN MIGUEL DE RIÁTICOS.- Estaba na parroquia de Santiago de Barbadelo.
CAPELA DE SAN XOÁN DO RESTRELO.- Na parroquia de Vilarmosteiro ( O Páramo ). Foi santuario de moita devoción na comarca.
CAPELA DE SAN MARTIÑO DE BARBADELO.- Na parroquia de Santiago de Barbadelo, pervivenza do mosteiro medieval do mesmo nome. Unha xanela calada de gtradición visigótica foi
vendida a anticuario despois de 1950.
CAPELA DA NOSA SEÑORA DA COUSELA.- Na parroquia de Santiago de Farbán, entre Vilariño e Filloi.
CAPELA DA VIRXE DOS ABELEDOS.- No lugar da Ermida, na parroquia de Santiago de Nespereira. Era pervivencia dun mosteirolo medieval , e estaba no patio da Casa de Baixo. Foi traslada como edificio independente a un tarreo segregado da Aira .
CAPELA DE SAN BARTOLOMEU.- Na estrema da parroquia de Goián
CAPELA DE SAN SADURNIÑO NA PINZA.- Hai refernzas toponícas nos séculso XVI e XVII
CAPELA DE SANTA MARTA DE ORTOÁ.- Como resto do Hospital, hai referenzas toponímicas.
CAPELA DE SANTA MARTA DA CHA.- Só se conserva a referenza toponíca xeral, polo que non se ode precisar a ubicación.
CAPELA DE SANTA MARIÑA- Na estrema das parroquias de Suñide, Loureiro, O Viso e outras.
Capelas de Santa María Madalena de Sárria.
CAPELAS NAS IGREXAS
MOSTEIRO DA MADALENA DE SÁRRIA
1.- CAPELA DE SAN XOSÉ.- Estaba a man dereita na nave principal e foi dos Señoores de Trebolle e da Casa Grande de Sárria.
2.- CAPELA DA NOSA SEÑORA DE GRAZA.- Estaba entre a Capela Maior e a Capela do Santo Cristo.
3.- CAPELA DE SAN LOURENZO.- Estaba na nave lateral esquerda, que fora nave principal na primeira e segunda igrexas románicas. Nela enterraban aos peregrinos que morrían no Hospital de San Roque.
4.- CAPELA DE SAN BARTOLOMEU.- Adosada nun dos muros da igrexa mosteiral.
5.- CAPELA DE SAN XOÁN DE SAHAGÚN.- Nun dos arcos para altares , dentro da igrexa.
6.- CAPELA DO BON XESÚS, sustituída pola do Santo Cristo. Tiña pinturas murais.
CAPELAS DE SAN SALVADOR DE SÁRRIA
1.- CAPELA DE SANTA MARÍA.-
2.- CAPELA DE SANTO ANTÓN ABADE.-
3.- CAPELA DO ARCEDIAGO.-
CAPELAS DE SANTA MARIÑA DE SÁRRIA
1.-CAPELA DE SAN XOÁN.-
2.- CAPELA DE SANTA CATARINA.-
3.- CAPELA DE SAN DOMINGOS.-
CASAS TORRE
TORRE DE CASTROMEIXE.- Na parroquia de San Miguel de Biville. Foral do Bispado de Lugo.
TORRE DE FARBÁN.- Na parroquia de Santiago de Farbán.
TORRE DE MEIXENTE.- Beira co Camiño Francés de Lugo a Lemos. Foral do Bispado de Lugo.
TORRE DE DOMIZ.- Na parroquia de San Xulián de Meixente. Orixinariamnte foral do Bispado de Lugo, acabou sendo cabeceira do Couto de Domiz, nas mans dos Oca de Betanzos.
TORRE DE PERUSCALLO.- Beira do Camiño de Santiago, na parroquia de Santa María de Belante. Conserva parte da súa estrutura.
TORRE DE SÁRRIA.-Casa dos Saavedra , na rúa Maior. Foi divida despisi de 1940 dando lugar ás cas nº 21 a 31 da Rúa Maior.
TORRE DE ABAIXO.- Na parroquia de Santa Mariña de Sárria. Estaba na traseira da igrexa de Santa Mariña e das ferrarías do Mercado.
TORRE DO RELOXO.-En Santa Mariña de Sárria ( de pirrimeiros do século XIX a 1880). Adosada á igrexa , á esquerda da fachada, e tiña espadana.
TORRE DA BARREIRA.-
A TORRICELA.- En Santa María da Vilavella ( Triacastela)
PONTES
PONTE DE CELEIRO.- No río Celeiro. Derrubada cara 1860 para alzar a Ponte de San Lázao, na estrada de Sárria a San Martiño de Castro.
PONTE DE SAN LÁZARO.- No río Celeiro , na parroquia de Maside ( 1860). Derrubada para facer outra nova para salvar o río , coas obras de acceso á vía de altas prestacións Nadela-Monforte.
PONTE DA ACEA.- Na estrada de Nadela a Valdeorras ( 1850 ), riba do río Celeiro. Tamén coñecida como Ponte Nova do Mazadoiro, a carón do paso a nivel do camiño de ferro. Foi sustituída polas "novímas " Pontes do Mazadoiro que salvan o río e o ferrocarril ( 1954 ).
PONTE DE FERRO DA ESTACIÓN.- Alzada a finasi do século XIX para a estrada da Estación de Sárria a Samos. Foi sustiuída por outra máis ancha, con ocasión das obras de acondicionamento da Rúa Calvo Sotelo ( 1978 )
PONTE DE RIBELA.- No río Sárria. Servía de acceso ao lugar de Ribela e o Estadio de Ribela. Levouna unha enchente do río en 2010 , e varios anos despois aínda non se non se fixeron intentos de refacela ,
PONTE DE FERRO DO TOLEIRO. ( 1 , 2, 3 )-Riba do río Sárria , na zona do Toleiro-O Areal , alzouse para pasar a estrada da Estación de Sárria a Samos-Triacastela. ( 1890 ), con traves e taboeiro de ferro. Sufriu dúas ampliacións, e colocnado ademáis un pear central. Contaba con un paso para o camiño da beira do río e O Areal, que se salvaba con unha escaleira . Este arco foi inutilizado cando se iniciaron as obrs do Malecón e o recheo do Campo do Río. O taboeiro central tiña unha calzada estreita e dúas beirarrúas. Para salvar o rairo do muiño do Toleiro tiña un pontigo e para prevención por riadas completábase con varias taxeas colocadas ata perto de Vigo de Vilar de Sárria. A terceira ponte ( 2014 ) pretendeuse derrubala e facer outra nova, que incluía a eliminación do muro entre arcos, proxecto da Confederación Hidrográfica Miño-Sil que grazas á presión popular se desbotou.,
PONTE DO TOLEIRO ( I ).- Pontigo de acceso ao Muiño do Toleiro, no río Sárria. Levouna o río na grande chea do ano 1909.
PONTE DO TOLEIRO ( II ).- Acondicionada segundo proxecto do arquitecto sarriao Roberto Piñeiro López, ampliada cun novo pontón riba do rairo do muiño, foi derrubada seguindo proxecto da Confederación Hidrogáfica Miño-Sil ( 2013//2014)
PONTE RIBEIRA.- A ponte medieval ( século XII ) sufreu modificacións ao longo do tempo, especialmente no século XVIII. En 1873 fundiuse o arco grande , sendo sustituídao por unha plataforma de madeira riba de traves. En 1932 foi sustituído o taboeiro por traves de formigón. Nos primeiros anos da década de 1980 adosáronlle unha ampliación en formigón. A Confederación Hidrográfica en 2014 eliminou traves e taboeiro de formigón .
PONTE CASTELAO.- Alzada con ocasión das obras da nova rúa de acceso aa Zona Escolar dende Pacios , posteriormente chamada Rúa Castelao. Foi derrubada (2014 ) ancheándoa e elevando a cota da rúa, segundo proxecto da Confedaración Hidrográfica Miño-Sil.
CASAS
CASA DO MESTRE.- Creada , xunto con cabalariza, na parte traseira do Hospital de Santo Antón Abade, e anexa á Escola de Gramática, a finais do século XVIII.
CASA FERREIRÓ.- A Casa do século XVIII. Foi obxecto de partilla, e acabou arruinada na década de 1960.
CASA MONTEAGUDO.- Foi derrubada para anchear o treito primeiro da Rúa da Calexa.
CASA LOIS DE RIBA.- Na Praza da Constitución. Foi derrubada para anchear a Travesa dos Fornos.
CASA RIVAS.- Derrubada para ampliación da Casa do Concello.
CASA DE LUIS YEBRA.- Foi derrubada para ampliar a Casa do Concello.
CASA NOVA DE VARELA.- Na Rúa Marqués de Ugena.
CASA CASTIÑEIRA DO ARRABALDO.- Na Rúa Marqués de Ugena
CASA DE YEBRA.-Na Rúa Marqués de Ugena
CASA DA COSTA.- Na Rúa Benigno Quiroga
CASA DE PEDRO DO XATO.- Na Rúa Benigno Quiroga
CASA CARROZAS.- Na Rúa Benigno Quiroga
CASA DE FIDALGO.- Na Rúa Benigno Quiroga
CASA.- Na Rúa Benigno Quiroga
CASETA DE FIDALGO DE VIGO.-Na Rúa Benigno Quiroga
CASA DE PUGA.-Na Rúa Matías López
CASA CARNICERÍA.- Macelo alzado darredor de 1860 a carón da Ponte Ribeira. Derrubada para anchear a Rúa do Peregrino.
CASA DO ROXO.- No Cruce de San Lázaro. Derrubada para anchear a estrada.
CASA DE CELEIRO.- En San Pedro de Maside . Derrubada para facer a rotonda de acceso á vía de altas prestacións Nadela-.-Monforte.
CASA DA BARBEIRA.- Na Rúa Benigno Quiroga.-Cruce do Avenida. Derrubada para alzar nova edificación.
CASA PACO SAN PEDRO.- No Cruce do Avenida.
CASA MANUELA DAS CRUCES.- No Cruce do Avenida.
CASA PENELA.- Na rúa Benigno Quiroga.
CASA PARDO.- Na rúa Benigno Quiroga
CASA DO HORTELÁN.- En "Villa Aurelia"
CASA SOLITA BATALLÓN.- Casa Labarta , Casa Xosé Batallón
CASA DO HORTELÁN.- En "Villa Andrea"
CASA ÁLVAREZ.-Na Rúa Matías López. Derrubada para alzar o Edificio Marquesado de Sárria.
CASA VIZCAÍNO.- Na Rúa Matías López. Derrubada para alzar o Edificio Marquesado de Sárria
CASA CARREIRA.- Na Rúa Matías López. Derrubada para alzar o Edificio Carreira.
CASA DE MARCELINO.- Na Rúa Marqués de Ugena.Derrubada para alzar un edificio da Urbanización O Pedregal.
CASA DE CENDÁN.-Na Rúa Marqués de Ugena. Derrubada para alzar o edificio Breogan's.
CASA NOVA DE CASTIÑEIRA.- Na Rúa Marqués de Ugena.
CASA DE CASTAÑO DA PONTE.- Na Rúa San Lázaro . Derrubada
CASA ROSQUILLEIRO.-
CASA DE NERÓN.- Na rúa da Estrela.
CASA XAMONEIRA DE VARELA.- Na Rúa do Toleiro. Derrubada para alzar un edificio de vivendas.
CASA DE FULXENCIO.- Na Rúa Diego Pazos nº 6. Derrubada para alzar un edificio de pisos.
CASA DE IBÁÑEZ.- Sufreu a caída dunha parede lateral. Tivo que ser derrubada e alzaron unha nova casa de soto entrechán e dous andares. Rúa Diego Pazos 8
CASA DE MOURÍN.- Foi coñecida tamén como Casa de Acevedo. Derrubada para alzar un novo edificio. Rúa Diego Pazos 9.
CASA FRAGUA DE PEDRO CHICO.- Na rúa do Toleiro. Era tarrea e xunto con outras foi derrubada para facer un edificio de vivendas.
CASA DO MESÓN DO MAZADOIRO.- Alzada a mediados do século XIX. Afectada pola supresión do paso a nivel do Madoiro, foi derrubada en 2014.
CASA DE PRADO DO MAZADOIRO.-
CASA DO MESÓN DE PADRIÑÁN.- Na estrada de Lugo, parroquia de Santa María de Vilar. Alzada cando se abriu a estrada de Nadela a Valdeorras, actualmente está a pardiñeiro.
CASA DO MESÓN DOS ALVAREDOS.- Na estrada de Monforte, parroquia de Santa María de Albán. Alzada cando se abríu a estrada de Nadela a Valdeorras. Actualmente está a pardiñeiro.
CASA DA TABERNA DA PONTE RIBEIRA.- Estaba a carón da Ponte Ribeira
CASA DA TABERNA DE VILAR DE SÁRRIA.- Era propiedade dos veciños de Vilar de Sárria ( s. XIX ).
CASA DA HORTA DE NEIRA.- En Pacios de Farbán, xunto do río Sárria.
CASIÑA DE CAMIÑEIROS DE BETOTE.- Estaba para servizo da estrada de Valdeorras, en Valmao. Derrubada ao anchear a estrada.
CASIÑA DE CAMIÑEIROS DE CALLÁS.- Estaba ao servizo da estrada de Valdeorras, na parroquia de San Fiz de Reimóndez. Albergou algún tempo a Cruz Vermella de Sárria.
CASETA DOS CARNEIROS.- Estaba dentro da Chousura do Mosteiro da Madalena. Desaparecida no século XIX.
CASETA DO PULPO DE FERREIRÓ.- No Campo da Feira, na parte central. Foi obxecto de partillas e acabou sendo derrubada cando se fixeron as obras do Mercado Gandeiro.
CASETAS DAS BÁSCULAS.- Aladas na parte baixa do Campo da Feira de Sárria. Unha delas usouse para recoller os cans soltos. Derrubadas cando se fixo o Mercado Gandeiro.
CASETAS DE MORENO.- Na antiga rúa do Porvir ( agora Marquésra de Ugena nº 19-21 ). Nelas houbo unha fábrica de gasosas, a funeria de Moreno, obradoiros e un tostadeiro de café. Derrubadas..
CASETA DA INSUA DA VEIGUIÑA.- Alzada por Mario González Zaera.
CÁRCERES
CÁRCERE DA FORTALEZA.- Estaba nos sotos da Fortaleza .A Real Audiencia do Reino de Galicia mandou ( s. XVII ) a supresión dese espazo enchéndoo de reblo.
CÁRCERE DO CONDE DE LEMOS.- Estaba na Praza Principal ( hoxe Praza da Constitución). Refeita en 1822 foi abandoada despois da Desamortización.
CÁRCERE DA MADALENA.- Cando os frades agostiños abandoaron o Mosteiro da Madalena unha parte do edificio foi destinada a cárcere e a vivenda do carcereiro, manténdose alí ata a chegada dos mercedarios en 1896.
CÁRCERE VELLO.- Abandoado o Cárcere da Madalena o Concello destinou a antiga Escola de Primeiras Letras ( traseira da Casa Consistorial- Rúa Maior 1 ) a Cárcere do Partido, baixo a xestión da Xunta Carceraria do Partido, onde se mantivo ata que entrou en funcionamento o novo Cárcere do Partido.
PRISIÓN DO PARTIDO-DEPÓSITO DE DETIDOS.- Na Rúa da Mercé. Alzada na que fora Horta do Hsopital de Santo Antón Abade cedida ao Estado en 1928, as obras correron a cargo de Francisco Cabarcos, por conta dos orzamentos do Estado e unha aportación da Xunta Carceraia do Partido Xudicial de Sárria, formada polos concellos do Partido Xudicial de Sárria. Funcionou como prisión preventiva durante algúns anos, con grande ocupación con presos politicos nos tempos da represión ( 1936/1941 ) e despois quedou destinada a Depóito de Detidos, baixo a xestión do Concello, que destinou un dos gardas municipais na vivenda existente no edificio como "carcereiro". Darredor de 1970 destinouse a albergue de peregrinos , polo que se tapou o letreiro de Prisión Preventiva con outro de madeira no que se lía "Albergue nº 39". Deixou defintivamente de ser destinado a cárcere cando na Casa do Concello e no novo Cuartel da garda Civil se instalaron uns depósitos para detidos. Despois de actuacións de Escolas Obradoiro, a edificación pasou a estar destinada a sala de exposicións e outras actividades culturais.
CÁRCERE DE SAMOS ( 1 ).-
CÁRCERE DE SAMOS ( 2 ) .-
CÁRCERE ECLESIÁSTICO DE SAMOS.-
CÁRCERE DE PARADELA.- Estaba nunha casoupa tarrea xunto da Casa do Neto, en Pacios, hoxe Paradela..
PAZOS
PALACIO DE VILAMAIOR.- "Casa Tambarría". O pazo dos Condes de Lemos, que debía ser usado como pavillón de caza e monteo, coñecido como Palacio de Paradela, na parroquia de Santa María de Vilamaior de Paradela , ou da Lobataira, sufreu unha forte alteración ao trasladar a maior parte da cantaría para o Pazo dos Condes en Monforte de Lemos. A casa de labregos, alzada onde estivera o pazo, foi aforada e refeita , estaado en mans da familia Páramo durante moito tempo. Hoxe é un pardiñeiro.
PAZO DE CASTELO DOS INFANTES.-
ESCOLAS
ESCOLA DO CONDE.- En ubicación non precisada ( s. XVI e XVII ), servida por mestres, deixou de funcionar porque non lles pagaban as soldadas . Un día á semana os nenos eran levados en procisión dedne Santa Mariña a San Salvador , cantando a doutrina.
ESCOLA DE GRAMÁTICA.- Fundada a finais do século XVIII na parte traseira do Hospital de Santo Antón Abade. Pasou a ser Escola de Primeiras Letras dende 1820 ata 1896. Foi tamén Cárcere, Escola de Música e Comedor social .
ESCOLA DE PRIMEIRAS LETRAS.- Creada polo Concello Cosntitucinal de 1820 na antiga Escola de Gramática. Tivo períodos nos que non estivo servida por mestres, e foi pechada cando se puxeron en funcionamento as Escolas Públicas,
CLUBE ANDURIÑA.- Unha vez suprimido o Comedoro de Auxilio Social da Rúa Diego Pazos, e para atender aos maiores necesitados o Concello promoveu un Comedor Social e un Clube destinado á atención de persoas necesitadas, que nel facían as comidas diarias, agás domingos e festivos. Fixeron unha edificación na antiga Horta do Hospital e ademáis aproveitaron a antiga Casa do Mestre. Foi derrubada cando se fixeron as obras de construcción do Xulgado de Primeira Instancia.
ESCOLAS PÚBLICAS.-
ESCOLA DE MONDÍN.- Escola de padroado na parroquia de Santa María de Lier.
ESCOLA DE BARREIROS.-
ESCOLA DE FARBÁN.-
ESCOLA DE CALLÁS.-
ESCOLA DE FONTELA.-
ESCOLA DE LOUREIRO.-
ESCOLA DE CASTELO DE LOUREIRO.-
ESCOLA DE PADROADO DO OURAL.-
ESCOLA DE VILAMAIOR.-
ESCOLA DE SANTO ANDRÉ DE PARADELA.-
ESCOLA DA PINZA.-
ESCOLA DE LAVANDEIRA.-
ESCOLA DE MEIXENTE.-
ESCOLA DE BARBADELO.-
ESCOLA DE ARXEMIL.-
ESCOLA DE GOIÁN.-
ESCOLA DE VILAMAIOR.-
ESCOLA DE SAN FIZ DE VILAPEDRE.-
ESCOLA DE SANTA MARÍA DE VILAR.-
ESCOLA DE LOUSADELA.-
ESCOLA DE CÉLTIGOS.-
ESCOLA DE SANTIAGO DA VEIGA.-
ESCOLA DE CORVELLE.-
ESCOLA DE FERREIROS.-
ESCOLA REBOREDO.-
ESCOLA DE LOUSEIRO.-
ESCOLA DE CALVOR.-
ESCOLA DE LIER.-
ESCOLA DE FONTAO.-
TELECLUBES
TELECLUBE DE CORVELLE
TELECLUBE DE GOIMIL-SETEVENTOS
TELECLUBE DE LAVANDEIRA-BIVILLE
TELECLUBE DE LEZOCE-SAN XULIÁN DA VEIGA
TELECLUBE DE FERREIROS
TELECLUBE DE LOUSEIRO
TELECLUBE DA PINZA
TELECLUBE DE REBOREDO-SETEVENTOS
TELECLUBE DE LOUREIRO
TELECLUBE DE SANTA MARÍA DE VILAR
TELECLUBE DE SETEVENTOS
TELECLUBE DE SANTIAGO DA VEIGA
TELECLUBE DE FERREIROS DE PARADELA
BIBLIOTECA MUNICIPAL.-
SACRISTÍA NOVA DE SAN SALVADOR.- Alzada darredor de 1959, adosada á sacristía vella, para acceder ao ouso romperon unha porta no presbiterio. Foi eliminado en 2015.
FONTES
FONTE RIBEIRA.- Foi a única fonte con caudal todo o ano existente en Sárria ata 1920. Reducida a menor tamaño foi mudada de ubicación sacándoa do eirado e pegándoa á parede dun alpendre do Matadoiro, para facilitar ( ¡ ) o acceso á Praia do Chanto ( 1962/1963). Recuperada parcialmente foi reinstalada máis ou menos na situación primeira.
FONTE VELLA DE SAN SALVADOR.- Estaba perto dos foxos da Fortaleza. En 1860 o Concello autorizou a don Manuel Pérez Batallón para trasladal pola súa conta fora da horta que andaba a facer perto da súa Casa de Cima de Vila
FONTE DO CÁRCERE.- Instalada en 1918/1920 adosada á cerca da Casa de Batallón para a traída de augas. Eliminada darredor de 1960 varias das pedras foron instaladas no muro feito a carón da presa do Toleiro na Praia do Chanto.
FONTE DA PEDREIRA.- Intalada ao realizarse a traída de augas.
FONTE DO BARRIO ANDIÓN.-
FONTE DE PACIOS DE CALVOS.- Na parroquia de San Salvador da Pinza. Tiña dous remates e unha cruz de cantaría na parte superior que foron roubadaas despois de 1990.
FONTE DE SANTO ADRAO.- Perto da ermida de Santo Adrao do Monte do Páramo, hoxe de San Marco, que sinalaba estrema entre Biville e Belante.
LAVADOIRO DA PONTE RIBEIRA.-
MUIÑOS
MUIÑOS VELLOS DA PONTE.- Documentados no século XIII
MUIÑO DE MENDAÑA.- Aparece citado no século XVII, sen concretar ubicación.
MUIÑO DA VEIGA.- Na parroquia de San Martiño de Requeixo, no río Sárria. Desaparecido con ocasión dunha grande riada na segunda metade do século XVI.
MUIÑO DA PONTE DO MAZADOIRO.-
MUIÑO DA ACEA NO MAZADOIRO.-
MUIÑO DE CELEIRO.- Na parroquia de San Pedro de Maside, no río Celeiro.
MUIÑO DO PONTÓN.- En Pacios-parroquia de San Miguel de Paradela. Era propiedade da Casa do Neto ( desaparecido antes de 1920 )
POMBAIS
POMBAL VELLO.- Documentado en 1258, deu nome a unha rúa medieval, a un marco delimitador das parroquias de Sárria e Farbán, e agora dá nome a unha rúa da vila.
POMBAL DO MOSTEIRO DA MADALENA.- Estivo no Barredo do Pombal, actualmente Cemiterio Novo.
POMBAL DA CASA DE NOVOA.- Na traseira da casa nº 12 da Rúa Maior.
POMBAL DA CASA DE VAAMONDE.- Na traseira da casa nº 14 da Rúa Maior ( Casa do Concello dende 1920 ). Estivo en pé ata que se fixeron as obras de ampliación do Concello.
POMBAL DA CASA GRANDE .-
POMBAL DA CASA ALFONSÍN.-
POMBAL DA CASA DE VENANCIO VÁZQUEZ.-
POMBAL DE MOSTEIRO EN BARBADELO.- Estaba asentado riba dunha pena na que hai insculturas.
PALLEIRAS
PALLEIRA DE FLORIDO
PALLEIRA DE PARDO
PALLEIRA DO BARRIO
FORNOS
FORNO DA MADALENA.- Era propio dos frades agostiños , que concertaban o servizo con forneiros.
FORNOS DE ATRÁS.- Por motivos de seguridade , ata ben entrado o século XIX, estaba proibida a instalación de fornos nas rúas interiores da vila, e así en 1753 os fornos , da familia Rivas, estaban na Corg ( hoxe rúa o dos Fornos de Atrás , na parroquia de San Salvador de Sárria.
FORNO DA CASA GRANDE.- Estaba na Casa Grande dos Saavedra, hoxe nº 31 da Rúa Maior. Un día de cada semana cocían nel para esmola de pobres. Cando se vendeu a Casa ( 1943 ) a familia Gudín instalou nela o forno e a casa do forneiro.
FORNO DE CARROZAS.- Na Rúa dos Fornos de Atrás.
FORNO DE CASTOR.- Na Rúa Benigno Quiroga.
FORNO DE TOMÁS CASTRO.- Na estrada de Samos/ Avda da Peública /Rúa Calvo Sotelo.
FORNO DE GUDÍN.- Na Rúa Maior.
FORNO DE CHETA.-
FORNO DE ROQUE.- Na Rúa Conde de Lemos.
FORNO DO ZORRO.- Na Rúa Maior.
FORNO DO ROSQUILLEIRO.- Na Corga de Vales / Rúa Pedro Saco.
FORNO DA TRAVESA DA IGREXA.- Polas súas precarias condicións e quedar no medio das ecasas, xunto da Reitoral de Santa Mariña, foi derrubado polo Concello, e os veciños reuniron diñeiro para que o dono fixese outro novo en lugar seguro.
FORNO DE DE BARREIROS.-
FORNO DE MAIO.-
MERCADOS E FEIRAS
MERCADO MEDIEVAL.- Na Vilanova de Sárria.
MERCADO DA SERRA.- Na parroquia de Santiago de Barbadelo, no cruce do Camiño Francés de Santiago e o Camiño Francés de Lugo a Lemos.
MERCADO DA FORTALEZA.-
MERCADO DE SANTA MARIÑA.-
PENDELLOS DA FEIRA DO PALACIO
PENDELLOS DA PRAZA DO MERCADO
PENDELLOS VELLOS DA FEIRA DE SÁRRIA
TABLAXERIAS
FEIRAS DESAPARECIDAS
FEIRA DE PARADELA.-
FEIRA DO MERCADO DA SERRA.-
FEIRA DE SAN LÁZARO.-
FEIRA DOS REMEDIOS.-
FEIRA DE SETEVENTOS.-
FEIRA DA ESFARRAPA.-
FEIRA DE CEDRÓN.-
FEIRA DE RÍO.-
FEIRA DA CHA DE SANTA MARTA.-
FEIRA DE ALDOSENDE.-
CEMITERIOS
CEMITERIO DE SAN SALVADOR
CEMITERIO DE SAN MARCO.-
CEMITERIO CIVIL.-
CEMITERIO VELLO DE SAN SADURNIÑO DE FROIÁN.-
CEMITERIO VELLO DE CHORENTE.-
CEMITERIO VELLO DE VILAMAIOR.-
CEMITERIO DE SAN SALVADOR DO MATO.-
OSARIO DE SAN PEDRO DE MASIDE.-
PETOS DEVOCIONAIS
PETO DE SANTO ANTONIO.- Na entrada do Campo da Feira pola Rúa da Mercé.
PETO DE SANTO ANTONIO.- Na entrada do Campo da Feira polos Esqueiredos.
ASENTOS
ASENTOS DOS ESQUEIREDOS.- No treito final da Rúa Condes de Lemos, por baixo da Rúa do Castelo. Ao seu carón celebrábase a Festa do Santo Antonio "dos Asentos"
ASENTOS DE PEDRA DA PRAZA DO MERCADO.-
PEARES
PEARES DA RAÑOÁ.-
PEARES DO LOIO.-
PEARES DO PIVIDAL.-
BATÁNS
BATÁN DA ACEA DE RIBA
BATÁN DE CARRACEDO
ACTIVIDADES
FERRARÍA DE LUSÍO
FERRARÍA DE SAMOS
FERRARÍA DE GUNDRIZ
FERRARÍA DE SANTALLA DE LÓUZARA
FERRARÍA DO INCIO
FERRARÍA DE CASTRO DO REI
FERRARÍA DO PALLEIRO.-
MAZO DE ARXEMIL
MAZO DE CASTRO DO REI
ALFOLÍ DO SAL.- Na Rúa Conde de Lemos
PELAMIOS DE BIVILLE.-
FÁBRICA DE COIROS DE SARRY.-
FÁBRICA DE COIROS DE REQUEIXO.-
FÁBRICA DE COIROS DE CASTELO DE LOUREIRO.-
FÁBRICA DE COIROS DE CASTELO DE LOUREIRO.-
FÁBRICA DE COIROS DE VILACHÁ.-
FÁBRICA DE COIROS DE REBOIRO.-
BALNEARIO DE CÉLTIGOS
OBRADOIRO DE VELAS DE SEBO
FÁBRICA DE VELAS DE QUIBEO
F-ABRICA DE GASOSAS DE MORENO
FÁBRICA DE GASOSAS DE FERMÍN SOMOZA.- Na Rúa da Estrela- "Casa Furela"
FÁBRICA DE GASOSAS LA SARRIANA.-
FÁBRICA DE GASOSAS LA FLOR DE SÁRRIA-
FÁBRICA DE GASOSAS DE TRIACASTELA.-
FÁBRICA DA LUZ DE GAYOSO
FÁBRICA DA LUZ DO TOLEIRO
FÁBRICA DE LUZ DE MARZÁN.-
FÁBRICA DA LUZ DA REZA
FÁBRICA DA LUZ DA ARMIELA
SERRA DE MADEIRA DA ACEA DE RIBA.-
SERRA DE MADEIRA DE DON ELOI.-
SERRA DE MADEIRA DE DON XERMÁN.-
FÁBRICA DE GALLETAS A DULCE ALIANZA
FÁBRICA DE GALLETAS LA INDUSTRIAL
FÁBRICA DE GALLETAS DE BARREAL.-MUEBLENORTE
MOBLES BABÍO
FECULERAS ESPAÑOLAS.-
PREFABRICADOS ZAERA
MANOSA
FACTORÍA DE CEMENTOS DO OURAL.-
GRANXA DE BARREIROS.-
GRANXA DO PEDREGAL.-
GRANXA DE VERA.-
GRANXA DA FECULERA.-
GRANXA DE CALDEIRO.-
GRANXA DE VERA EN VILAR DE SÁRRIA.-
GRANXA DE ALFONSO DE BETOTE.-
GRANXA DE DON LAUREANO.-
SALÓN-TEATRO/ CINE-SALÓN.-
CINEMA CISSA.-
CINE CAPITOL.-
AERODROMO DA CHA DE SANTA MARTA.-
MANICOMIO DE VILAPEDRE.-
TRANSFORMADOR DE SAN LÁZARO.-Primeramnte destinado á Fábrica da Luz de Eléctrica Sarriana, pasou a prestar servizo a Hidroeléctrica Sarriana, General Gallega de Elecricdad e FENOSA
TRANSFORMADOR DA LUZ DA CALEXA.- Perto da Rúa Maior, en tarreo que fora da Casa Grande.Propio de Eléctrica Sarriana. Alzado en 1915 , foi derrubado por FENOSA despois de 1980.
TRANSFORMADOR DA LUZ DOS ESQUEIREDOS.- De FENOSA. Foi derrubado para anchear a estrada nos Esqueredos.
NSFORMADOR DA LUZ DO TOLEIRO.- De FENOSA . Estaba a carón do rairo e da ponte de Ferroa do Toleiro. Foi derrubado darredor de 1980.
TINGLADO DAS CAMPÁS DE SAN SALVADOR.- Na igrexa de San Salvador de Sárria. Foi sustituído en 1860 pola espadana construída por Francisco Castiñeira.
ESTACIÓN DO OURAL
CASIÑA DE FERROVIARIOS DA CHANCA
CASIÑA DE FERROVIARIOS DE SORRIBA
CASIÑA DE FERROVIARIOS DE SAN MIGUEL
CASIÑA DE FERROVIARIOS DO MAZADOIRO
CASIÑA DE FERROVIARIOS DE BETOTE
CASIÑA DE FERROVIARIOS DE LOUSADELA
CANTINA DA ESTACIÓN
DEPÓSITO DE AUGAS DA ESTACIÓN
SERVICIOS PÙBLICOS DA ESTACIÓN
ALMACÉN AUXULIAR DA ESTACIÓ
CAMPO DE FÚTBOL DE CAMPO DO OUTEIRO.-
CAMPO DE FÚTBOL DO PRADO DE MAO DE RIBELA.-
CAMPO DE FÚTBOL DO MONTÉS.-
CAMPO DE RECREO.-
CAMPO DE FÚTBOL DAS INSUAS ( I )
CAMPO DE FÚTBOL DAS INSUAS ( II )
CAMPO DE BALONCESTO DO FRENTE DE XUVENTUDES.-
CAMPO DE BALONCESTO DA OJE.-
CAMPO DE BALONCESTO DO COLEXIO DA MERCÉ.-
CAMIÑOS
CAMIÑO DE SANTIAGO ENTRE PINTÍN E VIGO DE VILAR DE SÁRRIA.- Coa construción da estrada de Vigo de Vilar de Sárria a Pintín, na segunda década do século XX, desapareceu a traza primitiva na súa maior parte, razón pola que abriron un camiño paralelo , cando se consolidou a recuperación do fenómeno das peregrinacións , en acción promovida pola Deputación Provincial de Lugo.
CAMIÑO DE SANTIAGO NO PIVIDAL.- Entre San Pedro do Camiño e O Carballal había unha lagoela que dificutaba o paso dos camiñantes, e para salvar a ampla poza nas décadas finais do século XIX o Concello de Sárria fixo un pasal con varios ollos que veu a paliar un problema mantido durante séculos. Ao facer a variante coa estrada de Vigo deVilar de Sárria a Pintín e ser eliminada a poza, agora volta en xunqueira polo recho, e o novo camiño de pé, o antigo trazado desaparecu defintivamente.
CAMIÑO DE SANTIAGO ENTRE A PONTE RIBEIRA E A COSTA.- Pasada a Ponte Ribeira o ramal da dereita chegaba ao pé da Costa ( hoxe Escaleira da Fonte ). Foi suprimido despois de que abriu a estrada de Nadela a Valdeorras e pasou a haber un só ramal entre as actuais Casa do Barrio e Casa de Florido.
CAMIÑO DE SANTIAGO ENTRE A PONTE RIBEIRA E A PEDREIRA.- O ramal que dende a esquerda da Ponte Ribeira, A Pedreira, Fornos de Atrás, Esqueiredos , Veiga do Pozo e Peares da Rañoá entraba en Barbadelo, sufriu a supresión do treito Ponte Ribeira -Casa de Fidalgo, que se integrou na propiedade da Casa do Barrio, ou Casa de Nullán.
CAMIÑO DE SANTIAGO ENTRE A MADALENA E A PONTE DA ÁSPERA.- Pasado o Mosteiri da Madalena o Camiño baixaba ata o segundo cubo da cerca onde , xirando á esquerda seguía en liña direita descendendo pola aba da Costa, ata a Ponte da Áspera. Desapareceu como consecuencia de arrincar pedra nas canteiras abertas depsois de 1915, por iso é irrecuperable o trazado histórico.
CAMIÑO DE SANTIAGO-CORGA DE BACELAR.- Pasada a Ponte da Áspera o ramal norte, máis ben de andar a pé, alcanzaba o lugar de Zanfoga. Este camiño quedou impracticable como consecuencia das obras da estrada de Portomarín ( 1860 ) e do Camiño de Ferro ( 1880).
CAMIÑO DE SANTIAGO-PONTE DA ÁSPERA-REGO DE CERVOS.- O outro ramal , pola esquerda, seguía ata perto do Rego de Cervos ( Río Vao na Idade Media), onde se xuntaba co ramal que viña da Veiga do Pozo / Veiga de Arriba. Alí bifurcábase, xirando nun novo ramal cara o Mesón de Maside-Santa Marta, e otro, pola esquerda do Castro das Paredes, ou de San Miguel, ía en dirección a Vilei-Mosteirio de Barbadelo.Coincidía co espazo que agora ocupa o Camiño de Ferro, ata o paso a nivel de San Miguel, polo que o camiño de carro , en 1880, foi trasladao cara os prados da marxe esquerda do río C
eleiro, todo dentro da parroquia de San Pedro de Maside.
CAMIÑO DE SANTIAGO-HOSPITAL DE SAN ROQUE-PONTE DA ÁSPERA.- Como atallo para baixar ata a Ponte da Áspera dende o Hospital de San Roque ata darredor de 194, coincidindo co acueducto soterraño das augas de Cervo ( 1920 ), mantívose aberto un carreiro , agora dificultado por razón do desmonte de terras feito a carón do Camiño da Veiga de Abaixo. Como ten sido recoñecido como propio do Camiño de Santiago, a súa recuperación podería facerse aproveitando os tarreos adquiridos polo Concello de Sárria na Costa da Áspera.
CAMIÑO FRANCÉS DO PADORNELO A LUGO.-
CAMIÑO FRANCÉS DA FONFRÍA A LUGO
CAMIÑO FRANCÉS DE LUGO A LEMOS.-
CAMIÑO FRANCÉS DE SÁRRIA A LUGO.-
CAMIÑO FRANCÉS DE SÁRRIA A LEMOS.-
CAMIÑO DE QUIROGA.-
CAMIÑO DE ARANZA.-
CAMIÑO DE LEMOS A FONFRÍA.-
CAMIÑO DE LEMOS A ASTURIAS.-
CAMIÑO DE SÁRRIA A PARADELA.-
CAMIÑO DOS LOUZARIÑOS.-
RÚAS E CAMIÑOS ANTIGOS NA VILA DE SÁRRIA
RÚA DO POMBAL.-
RÚA DE QUIROGA.-
A CALLE
CORGA DE FORMIGUEIROS.-
CORGA DE VALES.-
CARREIRA DE SANTA MARIÑA.-
PEDRAS E MARCOS
PEDRA DE CALVOR.- Marco medieval que estaba perto da Aguiada e marcba a estrema entre Calvor e Louseiro, á altura do Albergue de Peregrinos de Calvor.
PEDRA FITA DE FONTEABUÍN.-
PEDRA CHANTADA DE FROLLAIS.-
PEDRA FITA DE LÓUZARA.-
PADRÓN DE LÓUZARA.-
RCO DO POMBAL VELLO .-
MARCO DE OUTARELA.-
MARCO DOS ESQUEIREDOS.-
MARCO DA PENA ESCRITA.-
MARCO DA MATANZA.- Na estrema das parroquias de Castro de Rei de Lemos, A Cervela e Vilamaior.
CRUCEIROS / CRUCES
CRUCEIRO DE SAN ROQUE.-
CRUZ DA RÚA PRINCIPAL .- En Sárria, sinalaba a estrema entre as parroquias de Santa Mariña e San Salvador.
CRUZ DE PRADEDA.-
CRUZ DE PAU DE FAFIÁN.-
CRUZ DE CALVOR.-
PENAS /PENEDOS
PENA PARTIDA.- Na estrada de Samos a Triacastela.
PENA FROU.- En Paradela.
PENA DO LOBO.- No Monte de Santa Crisitña.
PENEDO DO ZORRO.- En San Miguel de Vilapedre.
ÁRBORES SENLLEIRAS
FREIXO DA TORRE DA FORTALEZA.-
FREIXOS DA CERCA DA CASA DE BATALLÓN.-
CARBALLO DA LAGOA.-
CARBALLEIRAS DAS INSUAS.-
ARBOREDA DO CAMPO DA FEIRA.-
ARBORES DA ESTRADA EN VILAPEDRE.-
ÁRBORES DA RÚA MATÍAS LÓPEZ.-
CARBALLEIRA DO CAMPO DE LAVANDEIRA.-
SABUGUEIRO DE "LA UNIÓN".-
SABUGEIROS DA REITORAL DE VILASOUTO.-
PINO DO MARQUÉS.- Abeto pinsapo prantado no Parque de Villa Andrea, con ocasión do nacemento de Matías de Oñate López, neto de don Matías López e López. Cando o Concello de Sárria manifestou a vontade de adquirir "Villa Andrea", os propietarios da finca, coidando que se privaban a ese espazo de árbore tan senlleira decaería o interese municipal , fixérona desaparecer, nunha acción feita á marxe de todo procedemento legal, privando así á vila dunhaaárbore histórica, vencellada á figura dun dos seus fillos ilustres.
CARBALLEIRAS DO TUMBIADOIRO.-
PINSAPO DE "LA UNIÓN".-
Comentarios
Publicar un comentario