A FONTE DE GALAMUXÍN ( Xaime F. López Arias)

                               A  FONTE DE GALAMUXÍN

                                                                                               Xaime Félix López Arias

No camiño de Vilar  a Sardónigas , onde chaman Os Chaos, está a Fonte de Galamuxín, un fío de auga que verte baixo dun carballo e ao pouco encora nunha poza na que se reflicten vizosas folgueiras ,  Dende alí  saen dúas pequenas caldeiras . A da esquerda vai  para o Prado do Presedo e a da dereita tira cara  Veiga, polos campazos de Virita Longa.

O Toño do Xirgal  baixaba todos os días deica a Fonte de Galamuxín, As augas eran de pillota , ou cando menos il dicía que o eran, e por iso ao longo dos anos , de verán e do inverno, andaba a congostra  do Pando  e abrialle camiño ás augas da poza  para que correran pola caldeira da esquerda  cara o  Presedo. Gorentaba en mirar  o miragre diario  da auga que se  desfacía  en escumas brincadeiras  con un marmurio  de ledicia longamente contido.  Mais iso só pasaba cando  non se lle adiantaba o Avelino. E nese  caso....

O Avelino do Campo  tamén baixaba día a día  do ano á Fonte de Galamuxín.  Para il as augas non andaban á pillota , ao amparo duns papeis , segundo il dicía  vellos e firmes papeis, aínda que nunca souberan deles  e uns dicían que os había e outros máis que  se algunha vez os houbera estaban comestos polos ratos. Era esta unha teima que viña de vello. Os do Campo e os de cas do Xirgal sempre se levaran mal. Non había falas  duns cos outros. Cecais a lonxana e definiva liorta e rifa sonada sería no tempo dos avós ou dos bisavós , e ninguén, aínda que quixera decilo , podería dar razón de certo. Namais raiar o sol o Avelino baixba  rente da parede  da Casa Grande polas Cortiñas de Ferradal , e dáballe liberdade ao decorrer das augas pola caldeira da dereita mentras as miraba cantareiras esnaquizándose contra os seixos  arrombando co entullo de follas secas . Para il  era como unha fonda benzón  pousar a ollada  no madoiro   cando pasaban  para a campaza de Virita Longa.

Algúns días , nembargantes,  era o Toño quen  se adiantaba  e ao chegar tiña que se conformar  con pousar os ollos  a súa presa valeira  e entón atoaba  con torróns  a outra caldeira  para  que as augas entrasen no seu rego. Velaba  unha hora para comprobar que o Avelino non voltaba para facer nova torna, e voltaba satisfeito para a casa.. Pola contra  o Avelino facía o propio cando achaba choído o seu tornadoiro.

E así un día e outro día  nunha teimuda  carraxe de anos  foron  tecendo uns e outros unha sebe de xenreiras  unha arredante arañeira diante dos ollos, e así aínda que case eran veciños da porta  non fixeron outra cousa que darlle azos a aquela mala herdanza  que os ataba....

                                      ..................................................................... 

Era a do Quince na vila. Agosto viña enxoito e a secura facía marelear  os campos e as searas.  Na televisión non daban auga  semana tras semana.Había xa  meses  que as augas das fontelas e mesmo as de moitos pozos foran esmorecendo  pouco a pouco e somente a Fonte de Galamuxín seguía a encher a sombriza poza a pé do Carballo Vedro., respondendo así ao nome de "fonte viva" que os devanceiros  do Xirgal e do Campo lle viñeran apoñendo dende a noite dos tempos.

Nese día nin o Toño nin o Avelino  tiveran tempo de ir de mañán cedo a facer ceibes as augas da aapoza.Chegaban os  días da festa da parroquia e había moitos labor  nas casas. Po outra parte os ramistas querían que as festas do 79  fosen as mellores da contorna  e por iso,  como todas as casas agardaban facer grandes convidadas ningún dos dous  tivera  ocasión  de se achegar ao fondal de Galamuxín cando xa estaba  sendo a hora de xantar.  E un e outro tomaron a decisión de baixar a abrir a poza en beneficio propio cando os seus reloxos marcan  os dez minutos de antes das duas. Tomaron con presa, cada un pola súa banda ,  o  seu  acstumado camiño

                            .............................................................................

O Toño de Xirgal  baixaba cara a fonte  pola congostra do Pando, Mandou á filla pequena que fose pescudar  o que se sentía na eira dos do Camo.

        - Están a esfolar un cabirto, papá, aínda lles queda  que facer....- dixeralle a meniña,

E seguro de non se atopar co Avelino colleu o rodo e botou a andar. Camiñaba sen presa ningunha. "Valera  máis deixalo por hoxe, cecais a poza estexa valeira e aínda teño labor dabondo  labor para facer na  casa".

O Avelino do Campo tirou cara Galamuxín polo carreiro do Souto. Tiña a seguranza  de que non atoparía  a ninguén Non levaba presa e cando rematase a torna querí voltar  polas millarengas do Pacio,

                                                     ..............................................................

O primeiro en chegar foi o Toño. A poza estba chea e a auga xa rebordaba cara as folganzas do camiño. Abríuna de vagar  e a auga toda algareira correu cara o Presedo,,,,,

O  Avelino  baixaba descoidado  e até que brincou por riba do escairo non se prodecatou da presenza do Toño. " Xa  estás aí,, ladrón "- dixo con xenreira. " Xa  andas a roubar o que é meu ", díxolle o Toño

Había moitos, moitos anos que  que non se atopaban fronte por fronte, Foran días e anos de faceren camiños separados para que as vellas xenreiras  non se lles puxeran diante coma nun espello acusador no que  asomasen as facianas iradas, aldraxantes , dos do Xirgal e dos do Campo xa enterrados na campa da igrexa da freguesía,

Anos  de indiferenza , de acedas lembranzas, de mandatos  acusatorios, de promesas de vinganza contidas  malamante, de loitas soterradas ,,,, e de súpeto  todos aqueles  vieiros separados  como un trebón de mal agoro viñan a se axuntar  na beira do Carballo Vedro.

- Sempre andas coas túas malas mañas, es un falsario.

- Mira Avelino, que ti ben que o sabes , Esta é auga de pillota, Quen antes chega antes a leva,,,,,

- ¡ Que pillota  nin que raios ! Sempre llo escoitei ao meu pai, e a el dixéronllo o seu pai e o seu avó,que son da casa as quendas dos tres  días da semana... E hoxe é martes...E por iso a auga hoxe é nosa.

- ¿ Vosa ? ¿ Pola cara bonita dos do Campo ? Hoxe pilleina eu antes  e tócalle ao Sirgal ata o mencer de mañá.

-- ¿ A auga túa ? ¿ A auga dís que é túa ? Agora has ver o que eu fago coa túa auga---

-  Non é cousa rara que fags o que pensas facer. Sempre me andades velando e tan axiña  como eu a torno xa estado os do Campo rapiñándoa ,,, ¿ Pensas que non me prodecato das túas falcatruadas ?.. O que nunca eu pensei que te puxeses a roubala diante dos meus ollos.

-  ¿ E que fas ti ?.... Andar de espión, sempre ás agachadas, pescudando por donde eu ando, para onde eu vou, para tornar a auga que eu levei por dereito. Eu ben o vexo e ben se ve o daño que andas a facer  E agora qjue estou aquí  non viñen para perder o tempo en parrafeos , e tanto me dá que esteas diante coma que non... Viñen para guiala para o meu prado e abrireille paso agora mesmo,

-   Volvocho dicir  que esta é auga de pillota e tí e todos os homes de barba  ben o sabedes, ¿ Por que non a pleiteaches nuinca ?  Tí sabes ben que a perderías.

-  Iso aída se ha ver... Téñocha ben documentada... E onde falan papeis, calan barbas...

-  Non me fagas rir ni me quentes máis a caneza... ¿ Que documentos has ter ? ¿ Mandouchos el rei por correo ?

Énrabexado polas bulras  o Albino colleu a súa roda e abriule paso á auga para a banda de Virita Longa  Por uns intres todo foi unha poefñia  dec poñer e quitar pedras e torróns, de poñer franco o rego e de cegalo, ata que cando xa estaban cansos  de facer e desfacer viuse a poza coas dúas cales pechadas, 

Os dous homes  estaban  fronte a fronte cos seus ollos  sanguiñosos e ameazantes, 

- ¡ A ver se es home de levar a  auga  para o Presedo !

- ¡ A que non te astreves a endereitala cara Virita Longa ?

E cada un dos dous homes  púxose  en garda a  carón  da súa caldeira.

De sutaque, como se algún invisible xuiz de carreira lles tivera dado a saída  foron cara a poza ... Os rodos foron alzados , ameazantes, un home fronte ao outro home, e por un intre só se escoitaron  xuramentos  e ameazas gallopantes  e os esforzos dunha loita cega e os rodos  eran xa como afiados gumes  de cotelos  asasiños. Arriba e abaixo, brincos  dentro e fora da poza, con opostos esforzos  rompedores  de tantas teimosias  acugulados  nos separados camiños e as xenreiras, remataron en senllos golpes  de adverso infrixidos cos metálicos aveños,  facendo  profundos corte que abriron fontelas de sangue  e  abaixaron  o irado lume duns ollos que esmorceron ao caer aqueles dous  fortes corpos que ían perdedo a súa forza.

Arrastrádose polo lamacento fondo da poza , cada un deles  por separado, aínda puideron  retirar coas masn  as pedras e os torróns que pechaban os dous tornadoiros..

    - É de pillota,- dixo  tatexante o Toño.

    - Hoxe é miña, teño documentos,. . falou  esmorcente  o Albino

..... E despois un mar de sangue  tinguiu as augas que correron ceibes polos camiño abaixo...

E cando as derradeiras pingas  dos vermellos sangues se mesturaron esluíndose  na cantareira  corrente, ergueuse no ceo unha treboada que mollou os sedentos campos e levou  de entullada toda a poeira dos camiños daquela terra miserenta.

A Fonte de Galamuxín, por baixo do tapís de variados verdes  das folls do Carballo Vedro   ,  seguía  co seu marmurio preguizoso  mentres  parecía  que nos fríos ollos daqueles  dous homes  sen vida caídos na poza  había  como dous lostregos de triunfo  e  na vella árbore o eco repetía  teimudo "¡  A auga é miña ! ¡ A auga é miña".

E darredor da poza,  por un intre , puido ser visto o conxunto das faces  dos vedraños dos do Xirgal e dos do Campo irmandados  forzosamnte na  estadea  das ánimas condeadas  ao eterno camiñar polos escuros camiños e as terras  ermas,, E aquelas faces reflectíanse no tráxico  espello da auga encorada , na poza  , pechas as tornas por cada un dos corpos dos caídos loitadores para os que se abrían os vieiros sen fin das congostras e  as frías carrionzas. . .

 

.