A XUSTIZA EN SÁRRIA ( 1504 )

 AS ORDENANZAS  DO CONDE DE LEMOS E DE SÁRRIA DON RODRIGO ENRIQUEZ OSORIO DADAS  EN 20 DE FEBREIRO DE 1504

Eu, don RODRIGO ENRIQUEZ OSORIO, Conde de Lemos e Sárria, sendo informado dos moitos gastos  que aos meus vasalos de todas as miña terras  se lles seguen no seguimento  dos moitos pleitos  e causas  que perante das Xustizas delas  penden, e así en moito tempo vago que niso ocupan , por cuxa causa  deixan de facer e percurar moitas granxerías  e proveitos que poderían facer  nas súas facendas, gastando os días  de labor nas audiencias  continas  e porque tamén estou informado  de que as ditas Xustizas e escribáns  no gardan a orde de levar dos seus dereitos  que están polo arancel , segundo os debían levar,  e o mesmo nas causas leviás  que nesta vila de SÁRRIA e as súas Pobras ( * ) , aí veñen  de lonxe en seguimento delas , das que na mesma maneira  en todas as ditas terras miñas  fan asentamento os escriváns   como das outras nas que hai sustancia , do que se segue moito traballo e costa , polo que p0r evitar  as cousas anteditas e  as costas e menoscabos  que deles se seguen  e por ben do procomún , mandei ordenar  e ordenei  tanto destas cousas  como doutras  as Ordenanzas  que abaixo se seguen.

                                                        Primeiramente

e porque as audiencias  de cada día son causa  de se facer moitos gastos  e perder moitos días  de labor os labregos , mando que así nesta miña vila de Sárria  e as súas pobras,  como en todalas outras miñas terras  e señoríos non teñan nin alcalde maior , nin  meiriño, nin  as outras Xustizas  das outras terras, audiencia  máis de tres días  na semana,  que mando  sexan luns, mércores e venres ,  so pena de  dous reais a cada un que por outro día emprazase  a outra persoa,  a metade para o emprazado e máis que non sexa  obrigado de parecer  no dito emprazo.

...... e outrosí  que ninguén tome , nin aprese, nin ocupe dos  montes biróns ( ** )  máis do que boamente  ouver mester , sen malicia , e isto que o tome  onde non faga dano  a vista do Xuiz ou mordomo  en cuxo mordomazgo  acontecere  e que doutra maniera non sexa ousado  de crebar  nin tomar  os ditos montes biróns  até que sexa visto polo tal mordomo o lugar  onde así quere tomar ou romper e o que sexa mester, cada un segundo a súa faculdade  aos saídos nin aos pacidos  do gado e que no termo de un anbo , primeiro  seguinte dende o día  que o tomare  os dea labrados  e crebados  e sexa todo o que denantes de agora  e agora non o poidese labrar dentro do dito ano o faga común , baixo pena de dous mil maravedises , ao que así non o fixera,  e que sexa o tercio da dita pena  ao que o acusare, para o que mando así  ás Xustizas como aos alcaldes e mordomos  das ditas terras que cada un  no seu cargo o faga gardar  desta maneira  e no cabo do ano  dean conta ao meiriño  ou Xustiza  de como se fixo  , O que  mando so pena de  dez mil maravedises  para a miña cámara  , que así o faga gardar  e cumprir , e mando que leve a quinta parte  da dita pena o que  o acusare.

(  * ) O Condado, despois Marquesado estaba formado polas seguintes pobras: Pobra de Sárria, Pobra de Adai, Pobra de San Xiao, Pobra de Santo Estevo de Neira de Susao e Pobra de Triacastela.

( ** ) Monte birón, ou monte birol, era todo monte en aproveitamento común e en abertal ( monte bravo )  non labrado.