RICARDO NÚÑEZ RODRÍGUEZ

                              RICARDO NÚÑEZ RODRÍGUEZ, MÉDICO ALIENISTA

 Médico psiqiatra e hixienista.  Nace en  en San Fiz de Vilapedre ( Sárria )o 31.07.1862 e faleceu no mesmo lugar o 17.06.1958. Foi fillo de Antonio Díaz Gutián, perito agrimensor de San Fiz de Vilapedre e  de Tereixa Rodríguez.

Cursou  estudos primarios na antiga Escola Publica de Sárria, situada na parte traseira da Casa do Concello ( Rúa Maior  1 )- antigo Hospital de Santo Antón Abade-  para o que diariamente  recorría a pé  os seis quilómetros  que o separaban da súa casa paterna.   Cursou o bacharelato no Instituto  de Lugo . En 1881 no xornal  " El Buscapié · " publicou varias charadas.

En 1883, no salón grande da Casa de Camba de San Pedro de Ronfe  impartiu clase a 120 nenos e nenas  de entre 6 e 15 anos , antes de se incorporar ao servizo militar.

En 1884 trasladouse a Madrid  onde logrou o apoio de Alberto Aguilera, do Partido  Liberal, e do Tenente Xeneral Mariano Socias,  sendo nomeado axente de policía, o que lle permitiu iniciar os estudos de medicina , con grande sacrificio  por non dispoñer de moito tempo ( 1884-1892 ). Exerceu en Madrid como  inspector sanitario das casas de prostitución.  Entre 1891 e  e 1896 é un dos médicos do Centro Galego de Madrid ..( 1887 ) Foi Secretario de Actas  do Ateneo Antropolóxico  de   Madrid,  En 1893 no Congreso  Internacional de  Hixiene e Demografía leu a "Memoria sobte Higiene Escolar".

Voltou a Galicia abrino clinica temporal na casa do seu pai e despois de prestar servizo como médico domiciliar , creou a primeira institución luguesa, mneste caso privada, para a atención de doentes mentais., En 1919  titúlase como Direitor da Clínica  de doenzas me tais  de Vilapedre,, quilómetro 19 da estrada de   Lugo a Sárria . Para  iso alzou cos seus propios reciursos económicos  unha edificación que foi coñecida  popularmente como "Manicomio de Vilapedre " e  que o seu fundador denominaba "Casa de Salud".

Entre os anos 1911 e 1919  diriiu médicamnte  a utilización das augas mineiromedicinais  do Baleario de Céltigos , sendo autor de "1919 Céltigos " ( Talleres Gráficos  de  G. Casgtro, Lugo ) , pequena publicación  na que fai un estudo das augas do Balneario de Céltigos (  "Charca das Caldas" )  e inclúe  un resume doas diagnoses  dos 542 doentes tratados nese ano , dos que 142 resultaron curados , 209 con melloría e alivio. Tamén foi obra súa o "Reglamento por que se rigen las temporadas ".

Xosé Casais  publicou  en · El Regional. Diario de Lugo" (4.01.1918 ) o artigo "Mansión de Orates. Casa de Salud de Vilapedre no que destacaba o seu ben facer como médico alienista. 

A "Casa de Salud", vulgo "Manicomio de Vilaedre,  vai ser unha institución moi avanzada  para a época, dotada dos máis modernos servizos  e a súa presenza enche case a primeira metade do século XX, xa que en Lugo a asistenza publica  non cubría este sector  e os doenets tiñan que ser enviados  a Conxo ou  mesmo a cidades de Castela.

Era un centro que nunca contou con subvencións oficiais . Ali o doente  gozaba de toda liberdade e tresepcto e toda suxeición mecánica apenas era utilizada.  Practicábase a  vida comunitaria  e don Ricardo comía cos doentes no comedor .Facíanse grupos terapéuticos  e favorecíase a laborterapia, Preocupouse por establecer diálogo  entre o pobo e o sanatorio, intentando conseguir que os pacentes  foran plenamente aceptados  polos veciños. Non había ambiente represivo. Non se practicaba o castigo e puxo especial interese  en manter as relacións entre os internados e as súas familias. O seu labor alcanzou case o apostolado, O apostolado dun home laico e bon na amplitude total da palabra.   Consumiu a súa fortuna  en soster o centro hospitalario  e até moi avanzada idade  permaneceu dirixindo  a institución gastando  nela o pouco  que lle restaba dos seus bens-

Preocupado pola educación da mocidade  fixo obra  para unha Escola Unitaria no lugar do Pereiro, moi perto da "Casa de Salud"  e participou en actividades de divulgación en toda a coamarca  sendo notabñe a súa presenza  en publicacións de prensa da época  e como autor  dalgunhas obras  de mellor atenció ca calidade literaria : "La visión de Higia "  ( Lugo, 1933 )  na que nnun estilo recargado , mais cheo de didactismo, tratou temas  relacionados coa educación, a hixiene e os curandeiros, e "Alucinaciones "  obra teatral pouco lograda  que sería representada na  Sociedade Cultural da Pobrs de San Xiao, da que foi presidente.

Dotado  dunha grande bondade , paricipou , un tanto inxenuamente , en pretendidas actuacións rexeneracionistas  e populistas  dentro da politica local , chengano mesmo a ser concellriro   e deputado provincial na época da Ditadura de Primo de Rivera , ocupando funcións direitivas  na Unión Patriótica. Na II República adoptou posturas progresistas quen levaron a que elementos fascistas prten deron detelo no "Centro de Salud"e foi a decidida defensa dos veciños de Vilapedre que asumiron a súa protección o que impediu que  fose vítima  de martirio ou paseo como o que, cecais como represalia por aquela proteción sufriu o fillo da Viuva de Castaño, que era empregado do Centro, que  despois de salvaxes  feridas producidas na sala de caldeiras da Casa do Concello foi levado darrastro  atado detrás dun coche  e  morto a tiros na gavia da estrada en Vilafiz. Despois do alzamento militar deixou toda actividade politica e centrouse na actividade médica. Considerado non afecto  ao réxime franquista   as clases dirixentes locais  mantiverono isolado  e só cando o corpo médico  provincial destacou o seu longo servizo profesional solcitaron que se lle  concedese  unha cruz de mérito.

Menudo de estatura , con anteollos de miope  agudo, mais dotado dunha  rexa persoalidadee , gozou da admiración  e do aprecios dos seus coterraños. Tiña verbo fácil e exaltado  o que o facía  ser moi aprezado  nas súas  alocucións públicas , converténdose  nun verdadeiro adaíl  da educación popular  e da loita contra o escurantismo.

Creado o Sanatorio Psiquiátrico Provincial en Castro de Ribeiras de Lea  a "Casa de Saúde" de Vilapedre foi entrando en debalo , asistindo a uns poucos acollidos  malia á avanzada idade de quen a dirixía, e á súa morte quedou abandoada  e foi obxecto de saqueo perdéndose a súa biblioteca e todo o arquivo profisional.  Agora só queda o recordo da  súa abnegación e desinterese  e o estudo  do seu labor de pioneiro  no tratamento das doenzas mentais , que son obxecto de traballos de  entendidos que ven nel un precursor da antipsiquiatría .A educación popular e a hixiene  foron dúas teimas que mantivo toda a súa vida.

Posuedor de amplos saberes , pois nada escapaba á súa curiosidade,  movido dun rigor científico , dotou ao seu sanatorio  e tódolos avances e  comodidades modernas , contando ademáis cunha ampla e selecta biblioteca  e instalou un consultorio  dotado de todo o instrumental necesario.

Participou  nas loitas cívicas e culturais  de Sárria e da Pobra de San Xiao , foi decidido promotor da "Festa da Árbore"  de San Miguel de Vilapedre  que rematou co chantado de árbores nas beiras da estrada  e coa edición  dun libriño conmemorativo,

Colaborou  coa promoción de escolas rurais  levada adiante en Santiago da Veiga  e Lavandeira ( Biville ) disertando nos actos  de colocación da primeira pedra das obras dotadas económicamente pola Sociedade "Hijos del Distrito de Sárria" en La Habana.

Prolifico escritor, publicou algúns traballos en galego de temática local,  médica  e de promoción da hixiene escolar. Como lema dos seus traballos adoptou o de loitar pola dignidade de Galicia ( véxase o seu artigo "Rexurresit majestais Galleciae,,,,).

En 1896 publicou  o artigo "¿  Alucinaciones ?"  en "La Higiene popular"  e "La Ciencia Moderna". De 1898 é a Memoria lida por el no IX  Congreso Internacional  de Hixiene e Demografía" celebrado en Madrid. "La Medicina y los Médicos" , Heraldo de Madrid  ( 18.12.1907 , nº 6.230 ) , "Intrusismo  y ejercicio ilegal de la Medicina" ( Heraldo de Madrid , 1907 ).

"Na Festa  da Árbore " de 1922., celebrada en San Miguel de Vilapedre, leu o seu discurso" Porque yo quiero el árbol. . En 1923 presentou unha ponencia no 6º Congreso Pedagóxico de Lugo. "Paidología: Tratamiento de los niños retrasados en el sentido pedagógico" "Horas de Arte Médica " ( Boletín do Colexio de Médicos de Lugo ).  Publica en prensa "Polas escolas ( Loita, nº 4, Sárria ) . Varios dos seus traballos espallados en diversas publicacións foron  reunidos na obra "¿ Alucinaciones ?" , editada en Lugo en 1933., con ocasión das Xornadas Médicas de Lugo .referíndose  a eses traballos  como "Produto  da observación persoal  nas clinicas social e individual , na cidade e no campo , cecais non sexa superflua a insntencia en vulgarizalos , xa que xiran darredor de básicas ideas de propulsión  e inducción  hixiénicas   no noso país".  Esta obra de 110  páxinas, inclúe os traballos; "¿ Alucinaciones ? ", " Intrusismo y  ejercicio ilegal de la Medicina", "Horas de Arte Médica", "El sericio  Médico-higiénico  en las escuelas primarias.Memorandum",Paidología.- Tratamiento de los niños retrasados",  "Entre madre e hija. Diálogos""Nota Bene "."Porque yo queor el  árbol. Discurso". "Ciudadanía y Escuela" , "Polas  Escolas-Picaresca  e inocenza","Meus fungueiros-Poesía ", "Carta a E. Keltoi. A donde se halle ", Epílogo-Algo del Átomo",

O 19.10,1924  foi nomeado vogal do Comité Local  da Unión Patriótica  na súa condición de deputado prvincial,O 13.12,1928 foi nomeado  gubernativamente concelleiro interino .O 15.02.1929 , como Presidente do Comité Local da Unión Patriótica  tomou a palabra nun acto politico  no que avogóu pola supresión do Senado  "que actuou nos ´ltimos anos  freando demasiado á Cámara Popular , e polo tanto o novo proxecto debe ser aprobado por U.P."  . Desaparecida a Ditadura primorriverista  Rodríguez Núñez  aparece como segundo asinante  nun manifesto do partido local sarriao " Acción Ciudadana".  Figura co número 82 no Libro de Rexistro do Comié  Local da Organización Republicana Galelga (ORGA ), na que causou alta en 1.01.1933. "Na Casa de Saúde de Vilapedre, días despois das eleccións de 1936,  organizou un xantar de "homenaxe á muller republicana "  no que interviu como orador, o memso que o alcalde Antonio Sánchez Páramo. Ese posicionamento puxoo no punto de mira  dos "señoritos da vila" encadrados nas células fascistas  que nos díaas seguintes ao 20 de xullo trataron de eliminalo.

O 29.08.1951  a Deputación Provincial  de Lugo  acordou "  solicitar , por unanimidade ,das Autoridades competentes , concedan ao eminente  psiquiatra  e distinguido fillo da Provincia  D. Ricardo Núlez Rodríguez , que conta 89 anos de idade  e perto dos 60 de  exercizo profisional , o ingreso  no Orde de Beneficencia  e a Medalla do Traballo".

O Concello de Sárria  en sesión  de 25.11.1952 acordou  pagar os dereitos  correspondenetes ao seu  ingreso na Orde de Sanidade  "vista a persoalidade  do citado D, Ricardo  e en atención cara o mesmo  dados os anos de traballo que ten realizado neste Partido",

Faleceu no Pereiro- San Fiz de Vilapedre  o día 17 de xuño de 1958. Foi soterrado no panteón familiar do cemiterio parroquial e non hai nel lápida ou inscrición que indiquen que alí acougan os seus restos.

A Escola do Perreiro , que puxera ao dispor do Concello en réxime de aluguer , estivo activa  até 1975  , ano no que foi suprimida  por incorporación  ao Centro Comarcal de EXB , sendo recuperado o edificio polos seus herdeiros, que o manteñen sen uso.

Os demáis bens quedados á monte de don Ricardo Núñez foron vendidos  e a "Casa de Saúde " pasou  de maneira sucesiva a ser propiedade  de terceiros e  foi reconvertido en establecemento hostaleiro  aberto ao publico algúns anos.

Houbo propostas para que o Ambulatorio, primeiro, e o Centro de Saúde, depois,  recibisen o nome de  Ricardo Núñez Rodríguez, que non foron atendidas..

En outubro de  2018 o Seminario de Estudos Sarriaos  editou un folleto baixo o tíduo  "Don Ricardo Núlez Rodríguez. Médico alienista . Home bo e xeneroso", que abre cun retrato seu do artista Rubén Santiago  e leva os seguintes textos: "Don Ricardo Núñez Rodríguez- Home bo e xeneroso", Aguas minero-medicinales de Céltigos",. "Mansión de Orates.A Casa de Saúde de Vilapedre  ( entrevista de Xosé Casais ). "Memorandum".- Portada de La Visión de Higia. "Polas Eescolas . Picaresca e inocenza ". "Meus fungueiros" ( Poema de Keltoi ). " Por que yo quiero el árbol".-  "Unas son blancas, otras son negras ( pema de  Edmundo de Liz. Goián ). Estampa de Higia."

No Murallón da Memoria, e por suscrición popular, en acto no que interviron persoas estudosas da súa vida e obra foi descobetta  unha lápida na que se le: "D. Ricardo Núñez Rodríguez . Médico alienista. Home bo exenero. Rexurrexit majestatis Galleciae. ( 1860-1858 ).

Nota: Hai erro na cita do ano de nacemento que se puxo fiando no dato de idade obrante na acta de defunción ( 98 anos ) cando en realiade faleceu pouco antes de cumprir os 96 anos.

                          *******************************************

                                              Colaborador de prensa

             Artigos publicados en EL Regional. Diario de Lugo. 

Los sericios del tren:  (15.07.1909) (24.08.1909 )   ( 14.09.1909 )  ( 22,10,1909 )  (17.11,1909 )  (4.12.1909 )..........---IX ( 28,01,1910 ). X  Rexurresit majestatis Galletiae,,,( 29,01,1910) ,.XI  (7-04..1910, ) .- XII. El itinerario de los trenes en la provincia .Modiificación interesante y urgente ( 9-05.1910 ).- XIII    XIV    XV  XVI  XVII XVIII XIX XX XXI XXII XXIII XXIV XXV XXVI XXVII XXVIII  XXIX XXX XXXI XXXII   XXXIII XXXIV XXXV XXVI XXXVII XXXVIII  XIL  XL XLI XLII XLIII (    )

 **********************************************************************************  

                               CERTIFICADO DE DEFUNCIÓN

Inscríbese a DEFUNCIÓN  de D.  Ricardo Núñez Rodríguez , natural de San Fiz de Vilapedre , de noventa e oito anos   (* ), domiciliado en San Fiz  de Vilapedre, profesión Médico , fillo de D, Antonio Núñez   e de Dona Tereixa Rodríguez, de estado solteiro . Faleceu en San Fiz de Vilapedre  o día dazasete de xuño de  mil novecentos cuncuenta e oito , ás vinte horas.......minutos, a consecuencia  de ( tachado )  e o seu cadáver  haberá de recibir sepultura  no cemiteiro de Vilapedre, San Fiz. Practícase o asento  en virtude  de parte dado  por Ricardo Arias Núñez , sobriño do finado e certificaación do médico Don Laureano Álvarez Armada. , que quedan arquivados  no legaxo correspondente. TESTEMUÑAS  do mesmo  Don Xosé Rodríguez Díaz,  domiciliado na vila de Sárria , de estao casado, e  Don Luis Yebra Álvarez,  domiciliado na vila de Sárria, e estado casado, ámbolosdous casados-AUTORIZAN a inscrición : o Xuiz  Don Antonio Sánchez Sal e Segreadario Dona María Sanjurjo Rois e efectúase sendo  as trece horas do día  dazaoito de xuño  de mil novecentos cincuenta e oito- E ligo o asento  sélase co do Xulgado e asínao o Señor Xuiz coas testemuñas  e o declarante  e o  Segredario que CERTIFICO.-Asinado:  A. Sánchez.-  Ricardo Arias.-  Luis Yebra.- Xosé Rodríguez.- María Sanjurjo.-------------------------------------------------

( * )    Hai erro ao poñer  que faleceu á  idade de 98 anos cando en realidade  alcanzou a de  95 anos 10 meses e 17 días.