GREGORIO FERNÁNDEZ, ESCULTOR SARRIAO

                                            SÁRRIA , PATRIA DE GREGORIO FERNÁNDEZ 

( Artigo publicado por FRANCISCO VÁZQUEZ SACO no Programa das Festas do San Coán de Sárria   do ano 1949 )

Hora é xa de romper unha lanza en favor da orixe sarriá  de GREGORIO FERNÁNDEZ, o máis insine  imaxineiro  español do século XVII.

Brevemente, porque o espazo non consinte outra cousa, imos  tratar o tema  con plena obxectividade , sen aportar ao mseu estudo  o apaxioamento partidista  que tantas veces  entolda  estaliñaxe de cuestións.

 ¿ GREGORIO FERNÁNDEZ,GALEGO ?  Tense chegado a poñer en tea de xuizo por  algúns críticos  a orixe galega  do xenial escultor, máis como escribe  Emiliano M. Aguilera  "malia  a canto se ten discutido  darredor do particular,  é galego,  e o retrato feito  por Diego Valentín Díaz , acredítao sen deixar lugar a dúbidas , non tanto polo  que reza a cartela  posta ao mesmo , e que di: GREGORIO  FERNÁNDEZ  YNSIGNE   ESCULTOR NATURAL DEL REINO DE GALICIA..., como polos seus rasgos  fisonómicos , de puro celta".

 Verdade isto último , no pode esvairse  tampouco  con hipóteses gratuitas  a afirmació categórica da cartela en cuestión ¿ Que tradición  galega existía  na escola castelá da escultura nacional  que podera  servir de base  ás palabras  da inscrición ?  Esa tradición, se non se coñecera  certamente a  patria de  Fernández, o  faría  castelán,  andaluz, e aínda italiano , mais non galego.

¿ GREGORIO FERNÁNDEZ, PONTEVEDRÉS ?  Pontevedra e Sárria son os pobos  de Galicia  que disputan o berce  de Gregorio Fernández. Mellor dito, Pontevedra, coa súa poderosa tradición  erudita e os seus amplos  medios de difusión , non perdoou medio  de iinsistir  na tese  pontevedresa , e pola conra Sárria  tivo que se conformar  con que eruditos e  críticos  xeralmente alleos á rexión  e polo tanto menos sospeitosos  de partidismo , quixeron concederlle. Esta circunstancia é, sen dúbida,  unha carta a favor da nosa vila.

Consinuemos  primeiramente a falla  da partida bautismal de  Gregorio Fernández  que, declrando en 1610 que tiña 34 anos  pouco máis ou menos , debeu nacero 1576 e non dez anos  antes como se creu  eróneamnte por moito tempo.

Parece que  nos arquivos parroquiais de Pontevedra  fallan partidas de bautismo  no peridood que rodea  o ano 1573.  O libro máis antigo  dos arquivos de Sárria  é moi posterior a esta época.

¿ Como encher ese valeiro  lamentable ?  Os pontevedreses, entgre eles o mestre  de eruditos D. Xosé Filgueira Valverde. na conferencioa que encol de Gregorio Fernández pronunciou  o día 23 do  último mes de abril lmaduce homónimos  do artista, pedreiros  e entalladores que poderon  pertencer á familia do artista.

En Sárria, prescindindo  de outros que levan o mesmo nome e apelido, pr exemplo o escribán Gregorio Fernández  que autorizaba documentos  na derradeira década  do século XVI , achamos un entallador , GRegorio Fernández,  do que hai memoria documentada  dende o ano 1652 , e que podería moi ben ser o pai do xenial imaxineiro.

Pérez Constanti  rexistra o seu nome  a traveso dunha escritura  de 15 de agosto de 1562  na que o chama veciño de Sárria  e contrata co Concello de Noia  unha obra para a igrexa daquela vila.

Nós achamos  unha carta de pagamento , datada en Sárria  o 4 de agosto  de 1571 , na que Gregorio Fernández , ENTALLADOR E VECIÑO DESTA VILA DE SÁRIA , declara ter recibido  de Diego López, mordomo do  hospital de leprosos , catro ducados POR RAZÓN  DO SAN LÁZARO QUE FIXEN PARA A IGREXA DE SEÑOR SAN LÁZARO  DESTA VILA , POR CONCERTO  E MANDADO  DE XOAO FERNÁNDEZ DE TEILONXE , MORDOMO QUE FOI DO DITO ORDE ".

Conta,  pois ,  Sárria    cun homónimo  do máximo interese  por varias circunstancias:

1º  Vivía no tempo no que  no que viviía o pai  doGregorio Fernández  obxecto deste artigo.

2º.  ¨É entallador e imaxineiro.

3º De ter sucesión , é natural que legase o seu nome a un dos seus fillos

Esta presunción é a que inspirou aos pontevedreses  a percura de homónimos  darredor do ano  1576 , e confirmao  o feito  de que Gregorio Fernández , o escultor vallisoletano,  puxo tamén o seu noem ao seu promoxénito.

De todo isto deducimos , cando menos como moi probable , a identificción  do Gregorio Fernández  de Sárria, co pai  do Gregorio Fernández de Valladolid.

Se en Pontevedra hai algún homónimo que reúna as circunstancias  do sarriao, teríamos  que cocluir  que a ámbolos dous pobos  lles asistía  a mesma probabilidade  de seren o berce  do excelso escultor castelán.

 Mais hai unha proba , cuxa forza demostrativa no é   doado esvaír, 

O artista vallisoletano  DEIXA NO SEU TESTAMENTO  UNHA MANDA, E É A ÚNICA ,PARA A IGREXA PARROQUIAL  DA VILA DE SÁRRIA  , na provincia de Lugo.

 Descoñecemos as circunstancias  nas que Gregorio Fernández fixo testamentio, que se perdeu, e a noticia da manda  á igrexa de Sárria  foi trasmitida polo testmento  da viuva do artista.

 É de presumir que o fixese na hora da súa morte, Agora ben, varón de insine piedade, que se preparaba adoito con oracións, xexúns e laceracións  para imprimir nas súas obras o selo caracter´sitico da dor  e da piedade  en Cristo crucificado  e a Virxe doros  ¿ por que no leito de morte se lembra  da igrexa de Sárria ?.

 ¿ Era Sárria , vilela  entón de 80 veciños  ( Pontevedra tiñla 1.500 )  tan coñecida para jun artista que  pasou en Castela a maior parte da súa vida , que sen ningunha frazón  e só porque sí,mereese a súa atención no seu leito de morte ?-

Mentres os partidariso  da tese pontevedresa  non nos  dean algunha razón convincnete  desta preferencia , temos pleno dereito a  pensar que  os ollos moribundos  de Gregorio Fernández  se volveron  á igrexa  onde recibira as augas do bautismo.

GREGORIO FERNÁNDEZ, SARRIAO.-  Así o  demostran  as razóns  aducidas,  e así o aforman  diversos críticos e historiadores inmunes  de toda sospeita de  parcialidade.

Entre eles recordamos  a D. Anxo del Castill, a D. Xoaquín Arias Sanjurjo e a don Emiliano M. Aguilera, que , ao demostrar  a natureza galaica  de Gregorio Fernández  escribe  ADEMAIS DE QUE A MANDA  FEITA POLO ARTISTA  NO SEU TESTAMENTO  A FAVOR DA IGREXA  PARROQUIAL DE SÁRRIA  DA PROVINCIA DE LUGO,NON PODE SER MÁIS SIGNIFICATIVA. ALI DEBEU NACER POR 1566"

Pontevedra adicoulle  ao xenial imaxineiro  unha preciosa lápida  o ano 1912.

Estamos seguros  de que o Concello de Sárria , tan amante da vila das súas glorias  ha compemsar con moito o  esquecemento  no que até dagora tivemos  a un dos seus fillos máis esclarecidos , ao máis xenial imaxinerio  da España do sñeculo XVII.

                                      FRANCISCO VÁZQUEZ SACO 

    ( Académico da Real Academia Galega e Corresponente da de Historia )

NOTAS.- O Concello de Sárria deu o nome de RÚA GREGORIO FERNÁNDEZ á que vai da Rúa Diego Pazos á Rúa Vicenzo Vázquez Queipo.

Tamén leva o seu nome o Instituto de Ensino Secundario GREGORIO FERNÁNDEZ ( Rúa Castelao )

Tamén o levaron o Círculo Xuvenil Gregorio Fernández e a Asociación de Alumnos do Centro de Educación Permanente de Adultos "Gregorio Fernández ".

Na Casa do Concello de Sárria , na sala de atención ao pulbico, hai un retrato ao óleo, réplica  do obrante  en Valladolid, doado pola Asociación Cultural Arcas, da autoría do artista sarriao Rubén Santiago, coa versión en galego da inscrición do orixinal.